‘Koloniaal verleden verwerken? Tijd voor positieve maatregelen waar Congolezen echt iets aan hebben’

‘Het wordt tijd dat we samen aan een nieuw, hoopgevend hoodstuk schrijven in onze relatie met Congo’, schrijven Denis Bouwen, Arnaud Kabeya, Paulin Munyagala van CongoForum.

Onze koloniale geschiedenis, de standbeelden van koning Leopold II, de trieste gebeurtenissen in de VS, het racisme in België en Europa: ze beroeren de gemoederen, en dat hoeft uiteraard niet verbazen. Er is veel stof tot discussie. Er is veel dat tot nadenken moet stemmen. Is er, te midden van alle beroering, ook ruimte voor een open en volwassen debat waar – op termijn – iedereen beter van kan worden? Ja. Of: die ruimte moet worden gevonden en gemaakt.

‘Vernietig al die standbeelden van Leopold II!’. ‘Zet ze allemaal in een museum!’ ‘Laat die beelden gewoon met rust, de geschiedenis is niet te veranderen!’ ‘Laat de beelden staan, maar zet er doordachte historische teksten bij, wars van slogans.’ ‘We moeten diep door het stof voor een duister verleden.’ ‘Moeten wij ons nu verontschuldigen voor wat sommigen meer dan 100 jaar geleden hebben aangericht?’ Het is maar een greep uit de meningen die leven over de standbeelden van Leopold II.

Eerlijk gezegd, de discussie over die standbeelden: daar is bijzonder moeilijk uit te geraken. De meningen, standpunten en gevoeligheden verschillen, al naargelang wie je hoort of aan het woord laat. En dat is ook begrijpelijk.

Los van die discussie – waarvoor je niet zomaar meteen een perfecte oplossing bedenkt – zijn er andere vragen die we ons moeten stellen. Andere bedenkingen die we kunnen maken. Andere pistes die we kunnen bewandelen. Op zoek naar common ground.

Oké, laten we inderdaad ten gronde praten over de geschiedenis. Over de Congo-Vrijstaat (1885-1908) en zijn vele wreedheden, in de hand gewerkt door een project van grote winstzucht. Over Belgisch-Congo (1908-1960) en de motieven van België om het gebied in 1908 over te nemen van zijn omstreden vorst, niet noodzakelijk altijd met groot enthousiasme. Over de onafhankelijkheid van Congo in 1960, en hoe die holderdebolder tot stand kwam. Over de periode tussen 1960 en 2020, waarover ook hele boeken te schrijven zijn, vaak met weinig fraaie passages. Over het vele geweld in koloniale tijden, en ook over het geweld tegen blanken in 1960 of de ondoordachte nationalisering van ‘blanke bedrijven’ door Mobutu, die een economische ramp voor Congo betekende – de zaïrisering.

Laten we het debat over onze (gemeenschappelijke) geschiedenis met Congo ernstig, volwassen, sereen en constructief voeren. In alle finesses en met alle nuttige en nodige nuances. Gebaseerd op kennis van de historische feiten en op de inzichten van ernstige Congolese en Belgische historici. Niet op slogans, snelle ideetjes, dingen die sommigen hebben van ‘horen waaien’, versimpelingen van een werkelijkheid die vaak brutaal maar ook complex kon zijn. Laten we kiezen voor een discours dat velen kan én zal verbinden, als we het ernstig aanpakken en menen.

Onderwijs

Idem voor het onderwijs op de scholen in België (en Congo). Laat komende generaties grondig leren wat er gebeurde in Congo-Vrijstaat, Belgisch-Congo én het onafhankelijke Congo. Vertel ze over wreedheden, repressie, begane vergissingen en misstappen, de context waarin vele landen koloniseerden, de ongelijke machtsverhoudingen, de segregatie, het racisme. En vertel ze ook over de manier waarop Belgen en andere blanken zich uiteenlopend gedroegen in de koloniale periode.

Vertel ze dat er niet alleen veel segregatie was, maar ook engagement en inzet. Engagement van mensen die van Congo en de Congolezen gingen houden en die zich inzetten in het onderwijs, de gezondheidszorg, de administratie, andere sectoren. Maak er een én-én-verhaal van. We kunnen perfect over het engagement van de enen vertellen zonder de fouten van de anderen goed te praten of uit te wissen. Daarmee keuren we de kolonisatie (van België of andere landen) in geen geval goed. Tegelijk beseffen we dat wij nu een oordeel hebben over de kolonisatie dat toen ook voorkwam maar doorgaans zeker niet de mening van de meerderheid was. Voor zover de gewone Belgen hier bezig waren met ‘de kolonie’. In veel gevallen wisten ze daar weinig of niets over.

Vele landen hebben een geschiedenis die ze moeten ‘bewältigen’, verteren, verwerken. Ook ons land. Het is niet anders. Waarschijnlijk hebben we dat te lang uitgesteld om allerlei redenen. Laten we dan maar door de zure appel bijten, zeker als dat de voedingsbodem kan zijn voor veel betere relaties met de Congolezen en veel intensere samenwerking en vriendschap, in een geest van gelijkwaardigheid, niet in een geest van ‘baas’ en ‘ondergeschikte’.

Waardevolle ideeën en pistes

Er zijn zeer waardevolle ideeën en pistes die we kunnen gebruiken om een hoofdstuk af te sluiten en een nieuw, hoopgevend hoofdstuk te schrijven.

Stel bijvoorbeeld dat we sommige straten zouden willen omdopen, op basis van discussies in de lokale gemeenschap. Dan kunnen we nieuwe namen kiezen die op een positieve manier verwijzen naar Congo, en onze historische band ermee. Zo zijn er voorstanders van het idee om de grote Leopold II-laan in Brussel in de toekomst Congolaan te noemen. Dat vinden wij een schitterend idee.

Wij pleiten voor positieve, tastbare, voelbare daden en maatregelen waar de Congolezen van nu écht iets aan hebben. Welke bijvoorbeeld?

Geef aan Congolezen (en Rwandezen en Burundezen) de mogelijkheid om veel soepeler naar België te reizen, en hier studies te doen. Dat is nu nog altijd veel te moeilijk, en de procedures lijken vaak bedacht om hen vooral niet te laten reizen. Wie nu aan een inreisvisum wil geraken, moet vaak enorme hordes overwinnen. Doorgaans lukt dat alleen voor Congolezen met veel geld, veel minder voor anderen, tenzij ze zich diep in de schulden steken, en dan nog.

Voorzie studiebeurzen voor Congolezen uit bescheiden of arme families, die zo goed als nooit de kans krijgen om in België of Europa te studeren. Organiseer dat bijvoorbeeld via een speciaal fonds bij de Koning Boudewijnstichting.

Grootschalige uitwisseling

Organiseer op grote schaal uitwisseling en ontmoetingen tussen Belgische en Congolese jongeren. Laat Belgische jongeren naar Congo reizen en daar leven, experimenteren, werken, projecten mee bedenken, samen met Congolese leeftijdgenoten. Bedenk een soort ‘Erasmusprogramma’ om dit op te zetten tussen België enerzijds en Congo, Rwanda, Burundi anderzijds.

Steun Belgen die in een geest van vriendschap en partnerschap met Congolezen samenwerken on the ground. Stimuleer Belgische jongeren om, samen met Congolezen, te ondernemen of samen te werken in het middenveld en vele andere sectoren. Maak daarvoor een goed kader, voorzie er ook middelen voor. Congo heeft nood aan nieuwe initiatieven, werk er mee aan om dat mogelijk te maken.

Onze hogescholen, universiteiten, onderzoeksinstellingen hebben ook veel kennis en expertise die ze nog veel meer kunnen delen en uitwisselen met onze Congolese vrienden. Op het vlak van landbouw, handel, onderwijs, gezondheidszorg, transport, justitie enzovoort. We kunnen die kennis perfect delen op een doordachte, niet-paternalistische en niet-betuttelende manier.

Ach, er zijn vele waardevolle ideeën waar zoveel mee te doen is. Als de politieke en maatschappelijke wil er is of komt. En als we beseffen dat praten over symboliek één ding is, maar dat het vooral belangrijk is om acties te ondernemen en daden te stellen die er écht toe doen. In de eerste plaats ten bate van de Congolezen.

Denis Bouwen, Arnaud Kabeya, Paulin Munyagala, leden van de CongoForum-redactie. CongoForum is een non-profitproject dat sinds 2005 inspanningen levert om de berichtgeving over de DR Congo breder, ruimer en veelzijdiger te maken en de aandacht voor de Congolezen en hun situatie te vergroten. CongoForum wil bijdragen tot betere en meer constructieve verhoudingen tussen Congolezen en Belgen, en tot het schrijven van een nieuw hoofdstuk.