In New York zal de politiek vandaag kleur moeten bekennen tijdens de Climate Action Summit van de Verenigde Naties. Secretaris-generaal Antonio Guterres wil van de wereldleiders horen hoe ver ze staan met hun klimaatbeloftes. ‘Breng geen mooie speech, maar een plan’, is zijn oproep aan de politiek.
Wat is de UN Climate Action Summit en waarom is ze nodig?
In 2015 kwam de wereld in Parijs tot een baanbrekend klimaatakkoord om de opwarming van de aarde te beteugelen. Sindsdien is er veel gebeurd. De Amerikaanse president Donald Trump trok zijn land terug uit het akkoord, maar ook andere landen treuzelen met hun beloftes die ze toen maakten om de uitstoot van broeikasgassen in te dijken. Daarnaast zijn de omstandigheden waarin we leven in vergelijking met drie jaar geleden niet langer dezelfde. De uitstoot blijft jaar na jaar stijgen, net als de wereldwijde temperatuur. En de door de klimaatverandering gestuurde weerfenomenen blijken heftiger dan voorspeld met alle gevolgen vandien. Volgens het interne verplaatsingscontrolecentrum in Genève hebben extreme weerfenomenen in de eerste zes maanden van dit jaar voor een recordaantal van 7 miljoen ontheemden gezorgd. Bijna 5000 mensen hebben al het leven gelaten door overstromingen, hittegolven en stormen.
Om de situatie te herbekijken, besloot VN-secretaris-generaal Antonio Guterres persoonlijk om, met de steun van de verenigde Naties, een zogenaamde Climate Action Summit te organiseren. Hij wil de internationale gemeenschap aansporen om ‘meer ambitie’ aan de dag te leggen en de omzetting van de klimaatafspraken van Parijs te versnellen en de doelstellingen zelfs nog hoger te leggen.
Guterres wil echter niet weer een ‘blabla’-top waarop politieke leiders vooral veel mooie praatjes komen verkopen. Hij schreef hen vooraf een brief met de aanmaning: ‘Breng geen speech, maar een plan’. De politieke leiders moeten dus concrete maatregelen presenteren die ze onmiddellijk kunnen implementeren om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 aanzienlijk te reduceren en de gevolgen van de klimaatverandering, die nu al bezig zijn, aan te pakken. Vandaag zullen we zien of de leiders naar Guterres hebben geluisterd.
Wat hebben landen nu ook alweer afgesproken in het klimaatakkoord van Parijs?
Het klimaatakkoord van Parijs uit 2015 wordt beschouwd als de grootste diplomatieke overwinning sinds het begin van de VN-klimaattoppen in 1992. Het akkoord verplicht landen niet alleen om de temperatuur deze eeuw met niet meer dan 2 graden Celsius te laten toenemen in vergelijking met de pre-industriële periode, maar ook om te streven naar een temperatuurstijging van 1,5 graden Celsius, om tegemoet te komen aan de meest kwetsbare landen. Die halve graad lijkt misschien niet veel, maar het betekent wel een wereld van verschil voor lager gelegen landen zoals Bangladesh en eilandstaten zoals de Malediven, die letterlijk van de kaart zullen worden weggeveegd bij een stijging met meer dan 1,5 graden.
Lees ook: 1,5 of 2 graden opwarming? Een wereld van verschil voor onze aarde
Wat zegt de wetenschap vandaag over de klimaatverandering?
Het branden van de Amazone, de verwoesting van de Bahama’s door orkaan Dorian en de hittegolven in de noordelijke hemisfeer van de voorbije zomer… We zien de klimaatverandering niet alleen voor onze ogen gebeuren, het regent bovendien alarmerende rapporten van het Intergouvernementele Panel voor Klimaatverandering (IPCC) die een blik in de toekomst werpen. Zo staat in het rapport van oktober van vorig jaar dat de mensheid de uitstoot met 45 procent moet verminderen tegen 2030 ((in vergelijking met 1990) om uiteindelijk tegen 2050 een koolstofneutrale maatschappij te bereiken. Als we dat niet doen, zal dat ten koste zijn van miljoenen arme en kwetsbare bevolkingen. Zo’n dramatische vermindering van de uitstoot vereist echter een transformatie van de energieproductie, de landbouw en andere sectoren op een manier en aan een snelheid die de menselijke geschiedenis nooit eerder heeft gekend, aldus de wetenschappers.
Het nieuwste rapport van IPCC over de oceanen verschijnt officieel op 25 september, maar enkele zaken raakten al eerder bekend. Ook nu is de boodschap opnieuw verontrustend. Als de uitstoot van broeikasgassen aan het huidige ritme verdergaat, zal 30 tot 99 procent van de permafrost tegen 2100 smelten. De permafrost op het noordelijke halfrond zal door het effect van de dooi een bom van koolstofdioxide en methaan vrijlaten, wat de opwarming zal versnellen. De oceanen zouden op wereldschaal onze ergste vijanden kunnen worden als niets wordt gedaan om de uitstoot van broeikasgassen af te remmen, zo staat voorts in het rapport. De visbestanden zouden kunnen afnemen, de schade veroorzaakt door cyclonen kan toenemen, en 280 miljoen mensen zouden ontheemd zijn door de stijging van de zeespiegel.
Je kan geen spelletjes spelen met de natuur. De natuur slaat terug.
Het zijn allemaal feiten die de secretaris-generaal van de VN doet nopen om de klimaatverandering als ‘noodtoestand’ te bestempelen. De tijd dringt. ‘We moeten de mensen de waarheid vertellen en vertrouwen hebben dat het politieke systeem, vooral de democratische politieke systemen, uiteindelijk in actie zullen schieten’, zei Guterres in de aanloop naar de klimaatconferentie. Hij roept de samenleving op om druk op de politiek te blijven zetten zodat ze begrijpen dat ze sneller moeten gaan. ‘Want we zijn de race aan het verliezen’.
‘De natuur is boos’, aldus Guterres die net terug is van een bezoek aan de Bahama’s waar orkaan Dorian lelijk huis hield. Guterres verwijst ook naar de hardnekkige droogte in Afrika, smeltende gletsjers, stervende koraalriffen, de warmste maand ooit in de geschiedenis van de aarde en de mogelijk toekomstige stijging van het zeeniveau met 10 tot 20 meter. ‘Je kan geen spelletjes spelen met de natuur. De natuur slaat terug’.
Klimaatverandering: de feiten op een rij
- Om een worstcasescenario te vermijden, moeten we de globale temperatuurstijging deze eeuw beperken tot 1,5 graden Celsius. Dat is minder dan de 2 graden die zijn vooropgesteld in het akkoord van Parijs.
- Om de temperatuurstijging tot 1,5 graad te beperken, moeten landen en industrieën naar een nuluitstoot van broeikasgassen streven tegen 2050 en een aanzienlijke reductie van 45 procent van de uitstoot in 2030.
- Als we deze doelstellingen niet halen, zullen 100 miljoen mensen tegen 2030 in extreme armoede terechtkomen. Tegen 2050 zouden er 140 miljoen klimaatmigranten kunnen zijn. Volledige landen dreigen in zee te verdwijnen.
Wat is de invloed van de klimaatjongeren?
De sfeer rond deze klimaattop is opvallend anders dan de voorbije jaren dankzij de opkomst van de klimaatjongeren. De jongeren zijn vastberaden om de koers van onze toekomst te veranderen en ze dwingen de wereld om interesse te tonen onder meer met de derde wereldwijde staking voor het klimaat van afgelopen vrijdag. Dit is dan ook de generatie die de gevolgen van de klimaatverandering in de toekomst als geen ander zal voelen.
De VN-klimaattop werd voor het eerst ooit voorafgegaan door een ‘jeugdklimaattop’. Jonge leiders kregen er de kans om er hun oplossingen voor te stellen en in debat te gaan met beleidsmakers. Een geselecteerd groepje van honderd jongeren kreeg bovendien een budget om zo klimaatneutraal mogelijk naar New York te reizen. Greta Thunberg, de Zweedse activiste, was daar één van en woonde de jeugdklimaattop bij. Tijdens de Climate Action Summit zal ze de wereldleiders toespreken.
Hoe hoopvol mogen we zijn?
Hoewel het akkoord van Parijs baanbrekend was, is de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen sinds 2015 blijven stijgen. Als we verder blijven doorgaan zoals we bezig zijn, zal de aarde met 3 tot 5 graden Celsius opwarmen tegen het einde van deze eeuw. Dat is volgens de wetenschap voldoende om onze beschaving grote schade toe te brengen.
‘Alle actoren moeten hun beloftes in de praktijk brengen en beseffen dat de maatregelen die ze in gedachten hadden niet langer voldoende zijn. De klimaatverandering gaat veel sneller dan wij. De situatie is veel ernstiger dan we dachten’, zegt Luis Alfonso de Alba, Speciaal Gezant van de VN voor Klimaatverandering.
Dat Donald Trump zich in 2017 terugtrok uit het akkoord van Parijs was een zware dobber. Toch zijn de VS technisch gezien wel degelijk nog steeds aan het akkoord gebonden. Elk land is wettelijk verplicht om in het akkoord te blijven tot vier jaar nadat het van kracht werd. Dat gebeurde pas op 4 november 2016 op het moment dat de landen die verantwoordelijke zijn voor 55 procent van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen het akkoord ratificeerden. De VS kunnen dus niet vetrekken voor 4 november 2020.
Als niemand in staat is om Trump te overtuigen van de klimaatcrisis en de urgentie ervan, waarom zou ik dat kunnen?
Toch is Trump zelf niet van plan om naar de klimaattop in New York af te zakken. Erger nog, hij stelt de these dat de mens een van de oorzaken voor de klimaatverandering is in vraag. Zelfs klimaatactiviste Greta Thunberg zucht er bij: ‘Als niemand in staat is om Trump te overtuigen van de klimaatcrisis en de urgentie ervan, waarom zou ik dat kunnen?’
De VS zullen op deze top vertegenwoordigd worden door het hoofd van het Bureau of Oceans and International Environmental and Scientific Affairs van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Een plan, zoals Guterres eist, hebben de VS echter niet. De vraag is dan ook hoe de VS zich zullen gedragen op de klimaattop. Zullen ze roet in het eten proberen te gooien en het proces bemoeilijken? Zullen ze zichzelf onterecht op de borst kloppen? Of zullen ze zich gedragen als de vervelende nonkel tijdens familiebijeenkomsten?
Hoewel Trump talrijke maatregelen rond duurzaamheid van zijn voorganger Barack Obama al ongedaan maakte, gaan heel wat Amerikaanse staten, steden en bedrijven tegen hun president in. Zo besliste de staat Californië om tegen 2045 CO2-neutraal te zijn. Onlangs stemde de staat New York een wet die stelt dat de staat tegen 2040 100 procent CO2-vrije elektriciteit moet hebben.
Andere opvallende afwezigen op de klimaattop zijn de Australische premier Scott Morrison, die op het moment van de top wel in de VS is, maar zich laat vertegenwoordigen door minister van Buitenlandse Zaken Marise Payne, en de Braziliaanse president Jair Bolsonaro, die al meermaals werd bekritiseerd voor zijn aanpak van de branden in het Amazonewoud.
Nog een moeilijke leerling is China. Dat land kreeg in de aanloop naar de klimaattop van Parijs in 2015 nog applaus van de internationale gemeenschap omdat het een groot deel van zijn steenkoolcentrales sloot, maar toch lijkt steenkool in het land een comeback te maken. China financiert ook de constructie van kolencentrales in andere landen in het kader van haar Nieuwe Zijderoute, gericht op verbinding en samenwerking tussen Euraziatische landen, waarbij havens, spoorwegen en andere infrastructuur gebouwd worden in Azië, het Midden-Oosten, Afrika en Europa. De VN vraagt China dan ook om meer te investeren in hernieuwbare energie.
Er zijn ook lichtpuntjes. Volgens eurocommissaris voor Klimaatactie Miguel Arias Cañete kan Europa, dat weliswaar verantwoordelijk is voor slechts 9 procent van de wereldwijde uitstoot, zonder schaamrood op de wangen naar New York afreizen. De EU heeft de meest ambitieuze bindende klimaatwetgeving ter wereld, die haar in staat zal stellen om haar doelstellingen voor 2030 te overtreffen. De EU engageerde zich vier jaar geleden in Parijs om de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met 40 procent te verminderen in vergelijking met 1990. Met een nauwkeurige omzetting zal de EU op ongeveer 45 procent uitkomen, meent Cañete.
Toch heerst er ook bij de Europese delegatie ontgoocheling. De Europese Commissie had eigenlijk gehoopt dat de Europeanen in New York zouden aankondigen dat ze tegen 2050 het eerste klimaatneutrale continent ter wereld willen worden. Dat had de Europese voortrekkersrol nog meer in de verf gezet, maar Polen, Hongarije, Tsjechië en Estland gingen dwarsliggen op de Europese top van juni.
Wat doet België?
Premier Charles Michel tekent present op de VN-klimaattop en mag er zelfs het woord nemen, maar over de plannen van België kunnen we kort zijn: die zijn er (nog) niet wegens nog geen regering. De eerste versie van het nationale klimaatplan die de Europese Unie moet helpen om haar klimaatdoelstellingen te halen, werd gebuisd door de European Climate Foundation. België moet dus dringend de hand aan de ploeg slaan, want tegen eind december moet ons land een finaal klimaat- en energieplan indienen bij Europa. Die laatste vraagt van ons tegen 2030 32 procent hernieuwbare energie, een energiebesparing van 32,5 procent en een broeikasgasreductie van 35 procent.
Vlaanderen heeft zijn huiswerk al gemaakt. Een waslijst aan ingrepen moet ervoor zorgen dat Vlaanderen een pak energie-efficiënter wordt en meer hernieuwbare energie gebruikt en dat de uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 daalt met 35 procent. Zo komt er een verbod op de verkoop van nieuwe stookolieketels en zullen nieuwe kavels vanaf dan ook niet meer aangesloten worden op het aardagasnet. Verwarmen met warmtepompen of een aansluiting op het warmtenet wordt de norm.
Wat gebeurt er na de Climate Action Summit?
Guterres zal een verslag maken van deze klimaattop en presenteren op de 25ste Conference of the Parties (COP25) in de Chileense hoofdstad Santiago van 2 tot 13 december. Indien de landen in New York overeenkomen om volop in te zetten op een temperatuurstijging van niet meer dan 1,5 graden Celsius, kan dat de onderhandelaars in Chili helpen om een road map op te stellen om dat doel te halen.
In 2020 vindt dan het belangrijkste onderhandelingsmoment plaats sinds het Parijse klimaatakkoord. In dat akkoord van 2015 staat immers dat landen om de vijf jaar hun klimaatplannen moeten herbekijken en updaten. Een eerste herziening is dus volgend jaar.
Lees ook:
In beeld: op de frontlinie van de klimaatverandering zijn de gevolgen het zwaarst
Klimaatexperte waarschuwt: hittegolven worden het nieuwe normaal
Het wordt warm onder de voeten: ‘Klimaatverandering zal nog veel slachtoffers maken. Ook bij ons’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
