11 dingen die we dit jaar geleerd hebben over gezonder leven

Het afgelopen jaar bracht ons opnieuw een stapje dichter bij een gezonder leven. Dit hebben we geleerd.

1. Eindelijk een nieuwe voedingsdriehoek

We mogen van een kleine revolutie spreken. Voor het eerst in 20 jaar kreeg de actieve voedingsdriehoek een update. De wetenschappelijke kennis over gezonde en duurzame voeding is de voorbije twintig jaar immers ontzettend toegenomen, maar de bevolking leek steeds verwarder achter te blijven als het ging over wat we nu wel en niet meer mogen eten.

De vernieuwde driehoek biedt klaarheid op de meest duidelijk mogelijke manier. De focus ligt onomwonden op plantaardige en weinig of niet-bewerkte voeding zoals groenten, fruit, volle granen, peulvruchten en noten. Ze zijn de basis voor al onze maaltijden, aangevuld met kleinere hoeveelheden voedsel van dierlijke oorsprong zoals vis, melkproducten of vlees. Voeding die overbodig is en in sommige gevallen zelfs bewezen ongunstig voor de gezondheid worden expliciet buiten de driehoek in een rode bol geplaatst. Het gaat om zogenaamde ‘ultrabewerkte’ producten rijk aan toegevoegde suiker, vet of zout zoals koekjes, chips, frisdrank, alcohol, maar ook charcuterie.

Voor het eerst is er ook een bewegingsdriehoek waarbij ‘lang stilzitten’ een plaats krijgt als volwaardig gezondheidsthema. Het is al langer geweten: lang stilzitten is het nieuwe roken. Ook al doe je vaak aan sport na het werk, is het belangrijk dat je tijdens het werk niet de ganse dag, uren aan een stuk, op een stoel zit. De bewegingsdriehoek raadt aan elk halfuur even recht te staan.

Behalve bij de Boerenbond, werd de nieuwe voedingsdriehoek op alle banken lovend onthaald.

2. Van veggie naar vegan

Zoals de nieuwe voedingsdriehoek het al aangeeft, ligt de focus dus meer en meer op plantaardige producten. Het gevolg? De Belg laat steeds vaker zijn ooit onafscheidelijke biefstukje links liggen. In 2016 – toevallig ook het Internationaal Jaar van de Peulvruchten – daalde de vleesconsumptie in België naar gemiddeld 51 kilogram per persoon. Ter vergelijking: in 2005 was dat nog meer dan 65 kilogram. Het besef dat minder vlees eten gezonder is voor zowel onszelf als voor de planeet zit er bij de Belgen ondertussen ingebakken. Zo goed zelfs dat de organisatie achter de sensibiliseringscampagne ‘Dagen zonder Vlees’ er in 2018 mee ophoudt. Het doel lijkt bereikt. Een restaurantbezoek is voor een vegetariër al lang geen helletocht meer en het aanbod vegetarische kookboeken swingt de pan uit.

De schandalen in de slachthuizen en de kippenkwekerijen waren in 2017 echter van die orde dat sommigen nog een stapje verder zetten en een veganistisch dieet probeerden. De organisatie ‘Ethisch Vegatrisch Alternatief’ speelde daar handig op in met de Easy Vegan-campagne waarin ze 4 weken lang de voordelen van een veganistische levensstijl in de verf zette. Of hoe vegan ineens hip geworden is…

3. Vet in ere hersteld, maar kokosolie valt van voetstuk

De prijs van de boter lag in 2017 op een recordniveau. De vraag naar de ooit verguisde vetstof is daar wellicht niet vreemd aan. Echte roomboter is immers opnieuw hot en dat ten koste van plantaardige smeersels. Voortschrijdend inzicht heeft ons doen inzien dat roomboter niet des duivels is. Ons lichaam heeft vet nodig. Het is een bron van essentiële vetzuren en helpt het lichaam om vitaminen, zoals A, D en E, op te nemen.

Koolhydraten, en dan vooral de suikers, zitten nu in het verdomhoekje Suikerconsumptie, in de vorm van geraffineerde toegevoegde suikers, is een belangrijkere oorzaak van hartziekten dan de vetten.

Wat de roomboter ook in het voordeel speelt is de definitieve moklerslag die kokosolie, de heilige graal van veel health foodies, dit jaar moest incasseren. De American Heart Association (AHA), ’s werelds grootste hartgezondheidsorganisatie, maakte in juni komaf met de gezondheidsclaims van het zogenaamde ‘superfood’ omdat de verzadigde vetten in kokosolie de ‘slechte’ cholesterol in het bloed kunnen doen toenemen. Volgens de AHA is zo’n 82 procent van het vet in kokosolie verzadigd. Dat is meer dan bij boter (63 procent), braadvet (50 procent) en smout (39 procent).

Maar, voor je de pakjes smout begint te hamsteren voor 2018: de aanbeveling om verzadigde vetten te beperken houdt ondanks alles nog steeds stand. Kies dus eerder voor onverzadigde plantaardige oliën zoals olijfolie, koolzaadolie, notenolie en sojaolie, en eet avocado, vette vis, noten en zaden in plaats van cakes, koekjes, chocolade en kant-en-klare maaltijden.

4. Hoge bloeddruk is niet langer 140 maar 130

De tweede belangrijke mededeling van de American Heart Association in 2017 was het feit dat niet langer 140/90 de drempel is om van een hoge bloeddruk te spreken, maar wel 130/80. Prompt steeg het aantal Amerikanen dat medisch gezien met een hoge bloeddruk kampt van 32 naar 46 procent. Het aantal voorgeschreven geneesmiddelen zal bijgevolg eveneens de hoogte inschieten. Toch is het niet de bedoeling dat er veel meer medicatie wordt voorgeschreven. Van de nieuwe volwassenen die voortaan in de categorie vallen, zal naar schatting maar een op vijf medicatie nodig hebben. Voor de meeste patiënten volstaan andere behandelingswijzen, zoals aandacht voor een gezondere levensstijl en dieet.

Verwacht wordt dat Europese cardiologen het voorbeeld van hun Amerikaanse collega’s zullen volgen. In juli 2018 worden de drempelwaarden in Europa immers aan een evaluatie onderworpen.

Hoge bloeddruk is de tweede belangrijkste oorzaak voor hartaandoeningen en overlijdens door beroerte, na roken. De nieuwe richtlijnen zijn ontworpen om mensen vroeger aan te zetten tot ingrepen om hun bloeddruk te verlagen, zegt de AHA. Experts zien er vooral stevig lobbywerk van de farma-industrie in.

5. Het tijdperk van de digitale pil is ingegaan

De Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) heeft voor het eerst in de geschiedenis groen licht gegeven voor een minuscule sensor die ingeslikt moet worden. De chip, die volgend jaar in de Verenigde Staten op de markt komt, registreert of de patiënt al dan niet zijn medicijnen inneemt en is bedoeld voor patiënten die moeite hebben om hun medicatie trouw te blijven.

Vooral oudere patiënten die hun medicatie al eens durven te vergeten, zouden baat hebben bij de nieuwe technologie.

Het betekent een revolutie in de gezondheidszorg die tegelijk ook een heleboel ethische vragen oproept. Geneesmiddelenfabrikanten krijgen immers een ongeziene rijkdom aan informatie over hun patiënten in handen en de vraag is uiteraard of dit wenselijk is.

6. Glyfosaat, acrylamide, fipronil en fosfaten: hoe ons eten vol stofjes zat

Ons bord leek dit jaar wel weggelopen uit de tabel van Mendelejev. In de zomer maakten we voor het eerst kennis met de insecticide fipronil. Het middel was in de voedselketen terechtgekomen nadat een Nederlandse reinigingsbedrijf het illegaal had gebruikt bij de bestrijding van bloedluis in de pluimveesector. De laattijdige en verwarrende communicatie van zowel het Belgisch Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) als de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit was echter de grootste boosdoener en zorgde voor verwarring en onrust bij de bevolking. Uiteindelijk bleek de zaak een storm in een glas water. De aangetroffen hoeveelheden fipronil in de eieren bleken niet schadelijk voor de volksgezondheid.

In 2017 kwamen ook de Belgische frietjes en de Döner kebab in het vizier van Europa, respectievelijk vanwege de acrylamide die vrijkomt bij het bakken en de toegevoegde fosfaten. De Belg mag opgelucht ademhalen, want de Belgische manier van frieten bakken kan blijven bestaan. Europa beveelt weliswaar aan om frieten eerst te blancheren, maar verplicht het niet. In ons land is het niet de praktijk om te blancheren, maar om aardappelen rauw voor te bakken, waarbij meer acrylamide vrijkomt. En ook de kebab mag in zijn huidige vorm blijven bestaan. Europa besliste om fosfaten, die een verhoogd risico op hart- en vaataandoeningen zouden veroorzaken, te blijven toelaten in ingevroren vleesrollen.

Het debat rond de omstreden herbicide glyfosaat is tot slot gekoeld. Europa heeft de licentie voor vijf jaar verlengd.

7. Medische doorbraken: van migraine tot menselijke varkens

Ook dit jaar waren we weer getuige van enkele belangrijke wetenschappelijke doorbraken. Vooral migrainelijders zullen in de wolken zijn geweest bij het nieuws dat er in 2019 een nieuw medicijn op de markt komt. Het gaat om een injectie van een specifiek antilichaam. Helaas is de kostprijs van 700 euro per inspuiting onbetaalbaar en zal deze behandeling voor de meeste mensen niet weggelegd zijn. Een terugbetaling van het nieuwe middel is haast ondenkbaar, want dat zou een zware aderlating voor de sociale zekerheid betekenen.

Belgische wetenschappers hebben dan weer aangetoond dat een specifiek soort eiwit dat voorkomt in tumoren, agressiever gedrag vertoont door suiker. Een van de wetenschappers ging wel door de bocht door een suikervrij of -arm dieet aan te bevelen bij kankerpatiënten om het ziekteproces te vertragen. Het klinkt logisch: kankercellen eten veel suiker, dus kan je ze uithongeren door minder suiker te eten. Helaas klopt dat niet. Het suikerverbruik van een kankergezwel is verwaarloosbaar klein in vergelijking met de gemiddelde hoeveelheid suiker die we dagelijks eten. Meer nog, ons lichaam produceert zelf ook glucose (bouwsteen van suiker), door opsplitsing van glycogeen in de lever.

In 2017 werd opnieuw vooruitgang geboekt in de CRISPR-technologie, een revolutionaire gentechnologie die werkt als een soort van moleculaire schaar die ‘slechte’ deeltjes van het genoom wegknipt. Deze technologie is goed op weg om de wetenschappelijke doorbraak van het millennium te worden. Ze wordt onder meer gebruikt om op een veilige manier een ziekmakend gen te repareren in embryo’s en om varkens genetisch te wijzigen om de weg vrij te maken voor de transplantatie van varkensorganen naar mensen zonder dat we moeten vrezen dat patiënten geïnfecteerd worden met het varkensvirus of dat het varkensorgaan door het menselijk lichaam wordt afgestoten.

8. De herwaardering van de slaap

Onze verknochtheid aan smartphones en tablets jaagt de slapeloosheidscijfers omhoog. In 2017 werden we ons daar meer dan ooit van bewust. Het is misschien niet toevallig dat net dit jaar de Nobelprijs voor de Geneeskunde naar een trio Amerikaanse wetenschappers ging die het mechanisme achter de werking van onze biologische klok ontrafelden. Een van die wetenschappers, Michael Rosbash, waarschuwde in de nasleep daarvan dat het Westen aan een chronisch slaaptekort lijdt en dat is niet zonder gevolgen. Een verstoorde biologische klok heeft immers een invloed op de vertering, hormoonhuishouding en bloeddruk.

9. Focus op mentale gezondheid

Depressie wordt volksziekte nummer één, zo waarschuwde de Wereldgezondheidsorganisatie afgelopen april. Vooral jongeren lijden onder de aandoening. Ze ervaren niet alleen druk op school, maar ook op de sociale media, in hun vrije tijd en sociaal leven. Dit jaar raakte bovendien bekend dat nog nooit zoveel jongeren antidepressiva innamen.

Maar ook andere mentale aandoeningen kropen in 2017 langzaam uit de taboesfeer. En hoewel de Vlaming nog steeds een ‘binnenvetter’ is, geldt dat niet voor de bekende Vlaming. Journaliste en cartooniste Fleur van Groningen schreef een boek over haar hoogsensitiviteit, acteur Aron Wade deed hetzelfde over zijn depressie, Claudia Van Avermaet kwam terug op haar burn-out, weervrouw Sabine Hagedoren, acteur Stefaan Degand en auteur Pieter Aspe getuigden over de rouw na de dood van hun partners en schrijfster Griet Op de Beeck vertelde in de media over de psychologische gevolgen van het seksueel misbruik door haar vader, hoewel ze zich dat misbruik lang niet heeft kunnen herinneren. Op de Becek kreeg heel wat negatieve reacties op haar verhaal. Toch blijft ze vandaag overtuigd van ‘het belang om ongemakkelijke waarheden te benoemen, ook al heb ik er zelf een prijs voor betaald’.

10. Hygge is passé, lagom is de nieuwe way of life

Zo om de twaalf maanden piepen we eens over het muurtje om te zien hoe andere culturen omgaan met de alledaagse stress van het leven. Zo hadden we al de feng shui-trend of het mediterraan dieet. In 2016 maakten we kennis met hygge, de Deense kunst van het leven, waarvan wollen dekentjes, een open haard, chocoladetaart en een handvol vrienden rond de tafel de basisingrediënten waren. In 2017 zetten Zweedse marketeers alle registers open om ‘lagom’ te promoten. Lagom betekent zoveel als: niet te veel, niet te weinig, maar precies genoeg. Alles draait om balans en matigheid. Wees tevreden met je bescheiden rijhuisje en stop met dromen over die grote villa. Met andere woorden: focus op alle mooie dingen die je wél hebt. en doe maar gewoon.

11. De Noren leerden ons gelukkig zijn

Een ander volk waar we dit jaar inspiratie uit putten waren de Noren. Zij werden in 2017 uitgeroepen tot de gelukkigste burgers ter wereld door het World Happiness Report van de Verenigde Naties. Een goed evenwicht tussen werk en privé is de belangrijkste bron voor een gelukkig leven, zo blijkt. De focus op het familieleven is in Noorwegen alomtegenwoordig in de manier waarop de werkdag georganiseerd wordt. Overuren zijn er zeldzaam. Om 16 uur zijn de kantoren doorgaans leeg. In de zomer is dat al om 15.30 uur.

Maar ook het contact met de natuur maakt gelukkig. De schoonheid en overweldigende natuurpracht van Noorwegen leidt bij velen ongetwijfeld tot bijna mystieke ervaringen. Tegelijkertijd wordt ook veel belang gehecht aan de binnenhuiselijke gezelligheid met kaarsen en warmte om samen met vrienden en familie lekker te eten en te drinken. Laat dit alvast een mooi voornemen zijn voor het komende jaar!