Historische canon? ‘Vlaanderen is bovenal een kruispunt van invloeden uit vier windrichtingen’

Wat is Vlaanderen? Een speldenprik op de wereldkaart, amper 0,009 procent van het aardoppervlak. Leen Van Molle vraagt zich af: ‘Waarom en hoe moet je daarvoor een canon construeren?’

Vlaanderen is een kruispunt, dat is de kern. Het Vierarmenkruispunt of Quatre Bras (de Franstalige naam is minstens evengoed ingeburgerd) ligt in het centrum van het land, haast symbolisch op de grens van Vlaanderen en Brussel. Quatre-Bras is ook de naam van het gehucht in Waals-Brabant waar in 1815 de eerste veldslag tegen Napoleon plaatsvond, twee dagen voor Waterloo, met Britse, Nederlandse en Pruisische troepen in de hoofdrol, en ook dat is symbolisch. De grote mogendheden hebben toen de kaart hertekend en zo de spanningen gecreëerd waaruit België is ontstaan. En de spanningen in België hebben Vlaanderen gecreëerd.

Wat is Vlaanderen dan? Een eigen taal? Nee, die delen we met Nederland. Een etnie? Veeleer een genetische mengelmoes, een oord dat ontvlucht werd (in de negentiende eeuw zelfs massaal, naar Wallonië, Frankrijk en Amerika), een toevluchtsoord voor politieke en religieuze vluchtelingen (aangetrokken door de grondwettelijke vrijheden) en een immigratiegebied (vooral sinds de Tweede Wereldoorlog). Een natie? Tja, maar doorspekt met vlagen van francofilie bij de enen, Groot-Nederlandse sympathieën bij anderen en een portie pro-Duitse collaboratie. Eén levensbeschouwelijke of politieke overtuiging? Nee, het is een mix van ideeën en idealen. In de negentiende eeuw een economisch achterland, met de etiketten ‘arm’, ‘boers’ en ‘paaps’. In de twintigste eeuw een economische groeiregio, maar op de golven van de wereldmarkt. Zelfbestuur, ja, maar onder de vleugels van België, de Europese Unie, de NAVO, plus een reeks intergouvernementele akkoorden.

Een Vlaamse natuur? Natuur heeft geen grenzen en de Vlaamse gaai is niet Vlaams. Een eigen cultuur dan? De Vlaamse polyfonisten, primitieven en impressionisten waren minder eenduidig Vlaams dan de naam suggereert, en de humanisten doorkruisten Europa. En aan vrouwelijke zijde? De eerste vrouwelijke arts van België, Isala Van Diest, was een Leuvense maar behaalde haar diploma in Zwitserland (in 1879). En de geliefde balletjes in tomatensaus danken hun saus aan Spanjaarden die de tomaat overbrachten uit Midden-Amerika, waarna ze maar traag haar weg naar onze tafels vond.

Vlaanderen is dus bovenal een kruispunt van invloeden uit vier windrichtingen, Quatre Bras, het resultaat van een traag en complex proces, van veel compromissen, een grote flexibiliteit en grote diversiteit. Laat dat precies de identiteit en de sterkte ervan zijn.