Dracula inspireerde Belgische medici en beleidsmakers in 1897 voor aanpak outsiders

Het heersende psychomedische discours dat in de late negentiende eeuw Bram Stoker inspireerde bij het schrijven van zijn horrorroman Dracula, beïnvloedde ook Belgische medici en beleidsmakers bij hun aanpak van medische en sociale outcasts. Zij werden gezien als ‘de gevaarlijke ander’.

Voorgesteld door: Magaly Rodríguez García

Waarom? Ook Belgische medici en beleidsmakers volgden de recepten in de horrorroman van Bram Stoker om ‘afwijkend gedrag’ te onderdrukken.

In 1897 publiceerde de Ierse schrijver Bram Stoker zijn beroemde griezelboek Dracula. Het boek en veel later de verfilmingen in de jaren twintig (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens) en vroege jaren dertig (Dracula, gestalte gegeven door de imponerende Amerikaans-Hongaarse acteur Béla Lugosi) sloegen aan in heel wat landen. In België bleef de belangstelling eerder mager. Toch stond het psychomedische discours dat Stoker inspireerde aan de basis van allerlei nationale en lokale maatregelen om zogenaamd afwijkend gedrag te onderdrukken. Magaly Rodríguez García: ‘Dracula stond symbool voor de “gevaarlijke ander”, tekenend voor de fin-de-siècleangst voor degeneratie en misdaad, de vrees voor de achteruitgang van de westerse beschaving en het pessimisme over de globaliserende wereld.’

Via de publicatie van zijn roman populariseerde Stoker theorieën die in volle ontwikkeling waren in disciplines zoals de genetica, de neurologie, de psychiatrie en de criminele antropologie. Hoewel de trend tot pathologiseren al vroeger was ingezet, werden die nieuwe ideeën vanaf het einde van de negentiende eeuw met volle overtuiging vertaald in een strenger sociaal, justitieel en gezondheidsbeleid. Rodríguez García: ‘Ook in België. Bij ons werkten lokale overheden gretig mee met justitie, de vreemdelingendienst, geneesheren, psychiaters en allerlei instellingen om een mogelijke dreiging voor de openbare orde te signaleren en verdachten in gespecialiseerde diensten op te sluiten.’

De Rijksweldadigheidskolonies in Wortel, Merksplas en Brugge voor ‘gevaarlijke beroepsbedelaars’ en ‘onvrijwillige landlopers’, het Observatiegesticht in Mol voor ‘ontspoorde en criminele kinderen’, religieuze instellingen voor ‘geesteszieken’ of penitentiaire antropologische laboratoria voor ‘onverbeterlijke geboren criminelen’ en ‘verbeterbare misdadigers’ (zoals pooiers, ‘seksueel geobsedeerden’ of verdelers van ‘zwijnerijen’) maakten gebruik van dwangarbeid, antropometrie, isolatiecellen of elektroshocktherapieën om ‘abnormalen’ allerhande te ‘genezen’. Rodríguez García: ‘Of de bedenkers van die draconische maatregelen het vampierenverhaal ooit hebben gelezen, valt moeilijk te bewijzen. Maar dankzij EOS Wetenschap weten we wel zeker dat zo’n achthonderd jaar geleden Vlamingen gevestigd waren in Transsylvanië, de geboortestreek van Dracula. Wie weet, misschien woonde een van hun afstammelingen in het bewuste kasteel in de Karpaten?’