‘De vaccincapaciteit is er, enkel de politieke moed ontbreekt’

‘Zolang de hele wereld niet beschermd is, blijven we ook hier in de greep van de angst en onzekerheid van nog een volgende golf en nog volgende varianten’, schrijft Els Hertogen van 11.11.11. Ze pleit ervoor om de patenten en de nodige technologie open te stellen om zo snel mogelijk de hele wereld te vaccineren.

De nieuwe omikronvariant legt de gevaren van de globale vaccinongelijkheid pijnlijk bloot. Boosterprikken komen volop op gang in eigen land, terwijl talloze mensen in de wereld nog steeds wachten op hun eerste prik. Vaccins zouden er nochtans voor iedereen komen; althans zo klonk het nog in het voorjaar van 2020. Bijna één jaar later blijken internationale beloften gebakken lucht. Rijke industrielanden hamsteren enorme vaccinvoorraden en farmabedrijven schermen levensreddende technologieën af.

De patenten op coronavaccins zijn momenteel in handen van een handvol farmareuzen. Die laatsten doen er alles aan om te vermijden dat ze de achterliggende technologieën met anderen moeten delen. De farmalobby van Pfizer/BioNTech, Moderna en co argumenteert dat dat geen zin heeft. Enkel zij en niemand anders zouden in staat zijn om de vaccins in kwestie te produceren. Het zou anderen aan kennis, partners of investeringen ontbreken.

Eerder onderzoek van de New York Times ontkrachtte dat argument al. De internationaal gerenommeerde krant identificeerde tien producenten die op korte tijd geschikte kandidaten zijn om mRNA-vaccins te produceren. Op basis van dat onderzoek maakten experts van mensenrechtenorganisaties een breder overzicht op. In hun conclusies stijgt het aantal geschikte kandidaten tot minstens honderd. Het gros van de bedrijven en onderzoeksinstellingen die klaar staan om uit de startblokken te schieten bevinden zich in Zuid-Amerika, Afrika en Azië.

Velen van hen werken nu reeds als leveranciers samen met de producenten van coronavaccins. Dat het hen dus aan kennis of know-how zou ontbreken is een achterhaald verhaal. Op de lijst staat bijvoorbeeld het Indische Seruminstituut. Dat instituut is momenteel reeds ’s werelds grootste producent van (niet-corona)vaccins en actief als huisleverancier van onder meer AstraZeneca, de Wereldgezondheidsorganisatie en Unicef. Hetzelfde gaat op voor het Aspen Pharmacare, een Zuid-Afrikaanse partner van Johnson & Johnson die naar schatting een miljard vaccins op jaarbasis kan produceren. De lijst gaat zo een tijdje door.

De sleutel ligt op tafel

Die honderd kandidaten hebben echter toegang tot de vaccintechnologie nodig. Duidelijk is alvast dat de huidige vaccinontwikkelaars deze koste wat kost weigeren te delen. Daardoor is het wachten op het startschot van de zogenaamde waiver. Via de Wereldhandelsorganisatie (WTO) kunnen intellectuele eigendomsrechten op coronavaccins tijdelijk worden opgeheven. Leden van de WTO kunnen een tijdelijke opheffingen toestaan omwille van uitzonderlijke omstandigheden. Alleen zijn die omstandigheden al lang bereikt; COVID-19 kostte reeds het leven aan minstens 5,22 miljoen mensen.

Sinds mei 2021 ligt zo’n waiver-voorstel voor binnen de WTO. Onder initiatief van onder meer Zuid-Afrika, India en China pleiten meer dan honderd landen ervoor om coronagerelateerde technologieën voor een duur van drie jaar op te schorten in de strijd tegen de pandemie. De waiver zou elk jaar geëvalueerd en aangepast worden door leden van de WTO. Wat die materie betreft, is de Europese Unie aan zet. De Europese Commissie blokkeert echter enige onderhandelingen over de waiver onder druk van farmareuzen. Ook ons land doet daaraan mee. België stelt zich erg ambigue op door aan te geven wel ‘open te staan voor de onderhandelingen’, maar er in de realiteit geen lans voor te breken op diplomatiek vlak.

Eerder deze maand keurde het Europees Parlement nog een ­resolutie goed waarin ze de Europese Commissie oproept om haar blokkering te staken. Europa moet de ­opschorting van de patenten voor vaccins, tests en geneesmiddelen tijdelijk goedkeuren, klinkt het bij een meerderheid van de parlementsleden. De wereldwijde toegang tot levensreddende vaccins zou moeten voorgaan op winst. Toch blijft de Commissie blokkeren en legt België de kwestie diplomatiek naast zich neer.

De productiecapaciteiten zijn er, het kader bestaat en de uitzonderlijke omstandigheden staan als een paal boven water. Bovendien blijkt uit een recente 11.11.11-bevraging in samenwerking met Knack dat maar liefst 3 op de 5 Belgen voorstander is van de waiver. Waar zit dan de blokkering? De farmalobby en politieke onwil om druk uit te oefenen. De astronomische winsten die vaccinproducenten maken, tonen de context van hun lobbywerk duidelijk aan. Pfizer/BioNTech en Moderna maken samen 65.000 dollar winst per minuut volgens hun bedrijfsrapporten. Winstbejag staat in de weg van kennisdeling. Winstbejag primeert op de volksgezondheid van mensen wereldwijd, ook in ons land. Dat terwijl farmareuzen volgens onderzoek van People’s Vaccine Alliance meer dan 8 miljard dollar aan overheidsmiddelen ontvingen. Voor België bedroeg de som minstens 5 miljoen euro. Cynisch als je nu ziet dat wereldwijde vaccinaties allesbehalve prioritair zijn.

Beleidsmakers hebben de nodige hefbomen in handen om de hele wereld uit deze pandemie te leiden. De waiver ligt op tafel, de argumenten zijn solide. De politieke moed ontbreekt. En de politieke verantwoordelijkheidszin. Want zolang de hele wereld niet beschermd is, blijven we ook hier in de greep van de angst en onzekerheid van nog een volgende golf en nog volgende varianten.

Els Hertogen is directeur van 11.11.11.