De woede van Tom Lanoye: ‘Elke homo zal opnieuw een verdoken pedo worden genoemd’

Als Tom Lanoye zich kwaad maakt, zal Vlaanderen dat geweten hebben, zelfs al wordt hij eind augustus 65 en is hij al enige tijd angry young man af. In zijn jongste pamflet Woke is het nieuwe Marrakeshpact, een uitgebreide bewerking van zijn Paul Verbraekenlezing in het Antwerpse Zuiderpershuis, viseert hij niemand minder dan opper-Vlaming Bart De Wever (N-VA).

In uw ‘anti-antiwokepamflet’ geeft u omstandig kritiek op het ‘denken’ van Bart De Wever – de aanhalingstekens staan er niet toevallig.

Tom Lanoye: Ik heb me kapot geërgerd aan die twee boekjes van De Wever, Over identiteit en Over woke. Zijn antiwokediscours rammelt aan alle kanten. Het is academische flessentrekkerij en derderangspropaganda, verkocht als analyse. Waar bleef de kritiek van onze sociologen en filosofen? Wokisme bestaat niet. Er zijn geen scholen in het wokisme, geen literaire, intellectuele of politieke voortrekkers. Hoe kan het dan dat De Wever zo’n brokkelig fenomeen gelijkschakelt met een geijkte filosofische stroming als het postmodernisme? Wat een ridicuul amalgaam.

Wokies zitten zogezegd overal, maar ze weten niets en ze kunnen niets, en toch zouden ze in staat zijn om de hele westerse beschaving ten val te brengen. Dat is de retoriek van de Koude Oorlog all over again, met Bart De Wever als onze Joseph McCarthy, de Amerikaanse senator die in de jaren vijftig opriep tot een heksenjacht op de communisten – te weten: iedereen die niet dacht zoals hij.

(Lees verder onder de preview)

U bent geen fan van Bart De Wever, beleefd gezegd.

Lanoye: Intellectueel is zijn kritiek op de critical race theory ondermaats en platvloers. Je leest alleen waarom hij daartegen is, niet wat de aanhangers van die theorie zeggen: dat ras een sociale constructie is, die gebruikt wordt voor maatschappelijke en politieke onderdrukking.

Politiek begrijp ik al helemaal niet wat De Wever wil bereiken door woke zo nadrukkelijk tot een centraal thema te bombarderen. Zo helpt hij niet de N-VA, maar speelt hij in de kaart van het Vlaams Belang.

U voorspelt dat De Wevers kruisvaart tegen woke zal uitdraaien op ‘het tweede Marrakesh’ van de N-VA. Dus op een nieuwe electorale nederlaag.

Lanoye: Elke sympathisant van het Vlaams Belang schildert De Wever al maanden af als een superwoker: eerst begint hij te rellen rond woke en vervolgens moet hij toch zijn kak intrekken. Hij kan nooit zo ver gaan als de ranzigste flaminganten. Toch speelt hij voluit ‘cultuuroorlogje’ op hun terrein. Waarom doet hij dat? Ik zie een paar mogelijkheden.

Ofwel beseft hij dat er echt geen enkel argument overblijft om deze Vlaamse regering te verdedigen. Heilstaat Vlaanderen doet het vaak nog slechter dan het knutselbeleid van bricolage België. Dus komt een dik rookgordijn goed van pas.

Ofwel wil hij echt dat de N-VA en het Vlaams Belang zo groot worden dat ze samen een Vlaamse regering kunnen vormen.

Ofwel koos hij andermaal voor de vlucht vooruit: woke bespelen vóór de concurrent op rechts het doet. Dan is hij de ezel die zich tweemaal aan dezelfde steen stoot.

(Lees verder onder de preview)

Wat denkt u?

Lanoye: Het laatste. De Wever is niet de grote strateeg waarvoor hij doorgaat. Hij laat zich omringen door jaknikkers, blijft obsceen veel partijgeld pompen in imagocampagnes rond zichzelf, gelooft alle lof die hem ten deel valt en negeert elke kritiek. Zo verliest hij de trappers, de teugels en de regie, net zoals vijf jaar geleden is gebeurd met het Marrakeshpact. Hij organiseert zijn eigen neergang.

Toch zullen historici Bart De Wever wellicht een plaats geven tussen de belangrijke politici van dit land. In 2004 werd hij de jonge voorzitter van een partijtje dat op sterven na dood was. Onder zijn leiding is de N-VA de grootste partij van Vlaanderen geworden.

Lanoye: Hij is al twintig jaar partijpotentaat onder de slogan ‘de kracht van verandering’. Er gaat binnenkort een generatie naar de stembus die nooit een andere voorzitter van die partij heeft gekend. Dat was zelfs in de hoogdagen van de CVP ondenkbaar. Maar heeft die alom gelauwerde politicus ooit de woelige baren van de echte politiek durven te trotseren: als Belgisch premier, Vlaams minister-president of Europees Commissaris? Nee, al jaren verschuilt hij zich in zijn vossenhol op het Schoon Verdiep. Vandaaruit brandt hij de ene na de andere politicus af, ook van zijn eigen partij. Europees Commissaris Frans Timmermans heeft zijn eigen loopbaan bij herhaling op het spel gezet, ook nu weer, door terug te keren naar de nationale Nederlandse politiek. De Wever durft dat echte werk niet aan. Zelfs in het parlement laat hij zich amper zien. Heeft iemand hem al ooit zich horen uitspreken over internationale hete hangijzers als – ik zeg maar wat – het Israëlisch- Palestijnse conflict?

Zijn kiezers vragen dat niet.

Lanoye: En zo kan hij het politieke systeem dat de Vlaamse beweging jarenlang afdeed als ‘de Belgische ziekte’, blijven kopiëren naar Vlaanderen en Antwerpen. Op alle bestuursniveaus zitten we opgescheept met een particratie waarvan niet alleen Johnny Bouchez, zoals ik hem graag noem, maar zeker ook De Wever de verpersoonlijking is. Hij belooft al jaren van alles en nog wat, maar laat vervolgens het handwerk over aan zijn adjudanten, zonder zelf ooit direct verantwoording af te leggen.

Stel dat de N-VA een Vlaams bestuursakkoord kan afsluiten met het Vlaams Belang, al dan niet in de vorm van een gedoogconstructie: wat gaat De Wever doen? Zal hij die regering leiden? Nee, te riskant. Zal hij viceminister-president spelen onder Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken? Ben je gek. Wordt hij in de federale regering premier van een land dat hij niet helemaal splitst? Mon oeil! Zal hij vicepremier worden onder Paul Magnette (PS) of Alexander De Croo (Open VLD)? Andermaal nee. We weten nu al dat hij, ongeacht wat er gebeurt, partijvoorzitter en burgemeester zal blijven en vanuit die functies aan alle anderen zal blijven zeggen hoe het eigenlijk zou moeten.

Hij kan zich alleen handhaven in een systeem waarin hij zowel de politieke spil als de belangrijkste machtsfactor is: een partij waarvan hij voorzitter is, en een gemeenteraad waarvan hij burgemeester is. Daarbuiten kan hij à volonté anderen blokkeren en er tegelijk voor zorgen dat er honderdduizenden euro’s besteed worden aan zijn eigen glorie. Hij kan straks in Antwerpen iedereen trakteren op een culinaire maaltijd in De Smaakhaven. Veertig miljoen aan subsidies kost dat onding alle Vlamingen van de parking. Zo werd De Wever de vleesgeworden arrogantie van de macht.

Waarom krijgt hij dan niet meer weerwerk in Antwerpen?

Lanoye: Omdat veel media zijn spel meespelen, uit angst of berekening. De regionale Antwerpse tv-zender ATV? Dat is een soort N-VA-TV geworden. Acht weken lang was hij de ster van zijn eigen tv-programma, De burgemeesters en hun stad. Samen met Axl Peleman besprak hij al zijn voorgangers op het Schoon Verdiep, van de zestiende eeuw tot de Tweede Wereldoorlog. Dat was best gezellige televisie. Maar waarom krijgt een zittende burgemeester zonder veel tegenspraak een forum waarin hij naar eigen goeddunken andere politici mag loven en duiden? Alsof hij zelf geen politicus meer is? Idolatrie en ideologie raken op die manier doelbewust met elkaar versmolten. Dat is zowel ‘banale natievorming’ als onverholen zelfpropaganda. Waarvoor hij – anders dan op Facebook – niet eens hoefde te betalen.

In uw pamflet zet u het Vlaams-nationalisme neer als een politieke stroming die voortdurend denkt te lijden onder allerlei ‘kaakslagen’. Ooit kwamen die van de Franstaligen, nu zijn het vooral nieuwe Belgen en/of wokies waardoor ‘de ware Vlaming’ zich bedreigd en miskend voelt.

Lanoye: Liesbeth Homans, de voorzitter van het Vlaams Parlement, zegt dat de N-VA en de andere partijen na de verkiezingen ‘zonder taboes aan de tafel zullen zitten.’ Wat wil dat zeggen, ‘zonder taboes’? Dat de liberalen hun federale kieskring op tafel mogen leggen? Dat we eindelijk mogen herfederaliseren wat al twintig jaar niet werkt? Nee, ‘zonder taboes’ is codetaal van de N-VA voor: jullie zullen al onze wensen moeten inwilligen, want anders zullen jullie ons verplichten om met extreemrechts samen te werken. Jullie zijn sowieso de schuldigen, want in dit Vlaanderen positioneren jullie je als ‘de anderen’.

En dat mag niet?

Lanoye: Het is niet min wat De Wever die jonge, zwarte vrouw genaamd Dalilla Hermans heeft aangedaan. Op tv verkondigde hij dat ze niet geschikt is om op te treden namens de stad Brugge, ook al was zij geslaagd in de aanwervingsprocedure voor trajectcoördinator Brugge Culturele Hoofdstad 2030. En dat allemaal omdat zij jaren geleden een keer heeft gezegd dat ‘in de loop van de geschiedenis de blanken altijd aan de verkeerde kant stonden’. O wee, als Hermans zich eens overdreven uitdrukt. De overdrijving is nochtans een stijlfiguur waarvan De Wever zelf zich voortdurend bedient. Als hij en andere flaminganten het hebben over de Walen, Molenbeek of de Brusselse werklozen, bedienen ze zich van een etnisch taaltje met een ranzige kant. Het was dus crapuleus van De Wever om Hermans zo voor de leeuwen te gooien. Als vader van een gezin die weet wat het betekent om bedreigd te worden, heeft hij bewust gratuit uitgehaald naar een moeder van drie kinderen. Vervolgens worden die kinderen op straat uitgescheten en bedreigd. En Hermans geniet, in tegenstelling tot De Wever, geen politiebescherming. Bart De Wever verdient mijn respect nooit meer als hij niet eerst openlijk zijn excuses aanbiedt aan Dalilla Hermans.

In uw pamflet ontwikkelt u de stelling dat Vlaams-nationalisten ook in Vlaanderen bewust op zoek gaan naar vijanden: ‘Wat nu Georges Soros heet, was vroeger Paula D’Hondt.’

Lanoye: Als de Antwerpse schepen Els van Doesburg (N-VA) op elf juli met haar gemanicuurde wijsvinger zwaait om te zeggen dat Vlamingen wat trotser moeten zijn, dan denk ik: jij bent geen Vlaming maar een deugflamingant, je wilt eigenlijk dat alle andere mensen Vlaming worden zoals jij dat bent. Dat is het ware nationalisme. Op dat vlak zijn er hoogstens kleine verschillen tussen hoe Geert Bourgeois (N-VA) en Tom Van Grieken zichzelf als Vlamingen zien. Wie weigert hen daarin te volgen, is ‘geen echte Vlaming’. Terwijl wij, ‘de rest’, tegelijk toch een ruime meerderheid vormen. De hele linkerzijde, de overgebleven tjeven en liberalen, de ecologisten, de veganisten, bijna alle artiesten en alle nieuwe landgenoten die zich niet haasten om zich volledig te assimileren aan ‘de Vlaamse cultuur’ van alleen maar Van Grieken: wij zijn per definitie de judassen. En dat alleen maar omdat wij niet meestappen in hún ideologie.

‘Goede Vlamingen’, het is een term die al decennialang gebruikt wordt in Vlaams-nationalistische kringen. Dus zijn er ook foute Vlamingen, al worden zij niet altijd zo genoemd.

Lanoye: Eufemismen genoeg. Recent schreef Mark Elchardus in De Morgen nog over ‘het schrale mensbeeld’ dat progressieven zouden delen met neoliberalen. Hij heeft het over ’mannen, vrouwen, kinderen, ontdaan van eigenheid, ontdaan van hun beschaving, van hun waarden, van hun geloof en overtuigingen, volkomen ontworteld’. (zeer boos) Wat is dat anders dan protofascistisch geleuter van een emeritus socioloog? Ben ik ontdaan van mijn eigenheid, mijn beschaving? (wijst op zijn boekenkast) Wie durft te zeggen dat ik ‘Vlaams ontworteld’ ben, na alleen al Kartonnen dozen, Sprakeloos en De draaischijf? En kijk wat ik bewerkt heb: van Walschap tot Goethe, van Reynaert de Vos tot Shakespeare. Moet ik mij door fucking Elchardus laten zeggen dat ik geen waarden, geloof en overtuigingen zou hebben? Het is een clichézin die andersdenkenden moet bombarderen tot ‘afvalligen’ en halve untermenschen. In andere teksten sneerde Elchardus ook al naar zogenaamde ‘kosmopolieten’. Met dat woord viseerden ze ooit de Joden. Mens lieve deugd! En veel logica hangt er niet aan vast. Ik ben ooit in één alinea zowel ‘kosmopolitisch’ als ‘wereldvreemd’ genoemd.

Maar nationalisten zullen zich nooit verantwoorden voor hun uitschuivers en verleden. De Tweede Wereldoorlog noemen ze gemakshalve een ‘duistere pagina’, zodat ze snel kan worden omgedraaid. Nooit zullen de Vlaamse voormannen eens klip-en-klaar analyseren waarom het zo gemakkelijk samenwerken was met de nazi’s: de ideologische overlappingen waren groot. En ze zijn het nog altijd.

(Lees verder onder de preview)

Het Vlaamse onderwijs zou jonge Vlamingen bij de geschiedenisles moeten houden.

Lanoye: De N-VA zegt het ‘klassieke onderwijs’ te verdedigen, maar opnieuw is dat double-speak: minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) wil helemaal niet terug naar de humaniora van mijn tijd. Dat zou namelijk betekenen dat er weer méér literatuur, méér kunst en méér algemene vorming zouden komen. Alles wat nu geschrapt wordt, dus. Het Vlaamse onderwijs ligt in een soumission– houding voor ouders die een diploma wiskunde- wetenschappen eisen waar hun uiteraard geniale kinderen zo snel mogelijk veel geld mee kunnen verdienen. Cultuur? Begrijpend lezen? Latijn? Grieks? Tijdverlies!

Tegelijk deel ik de mening van critici dat we ons onderwijs hebben verknald door het vaak te gemakkelijk en te laks te maken. Ik ben ervoor om scholieren te quoteren met een cijfer. Als zoon van middenstanders ben ik een achiever die wil weten hoe goed hij gewerkt heeft. Dat heb ik nog altijd. Ik wil recensies, geen aai over de bol. Ik wil weten wat men vindt van mijn boeken.

Dus mogen er sterren staan bij die recensies.

Lanoye: Natuurlijk. En als al eens iemand een boek als De draaischijf niet goed vindt, dan maakt dat me pissig. Maar geef vandaag eens een slecht cijfer op school. Veel directies zijn doodsbang voor ouders. Die dreigen bij iedere buis met processen. Ik gun elk kind de opvoeding die ik heb gekregen in het Sint-Jozefcollege in Sint-Niklaas, met fantastische leerkrachten en een gezag om uit te dagen en tegen te strijden.

Juist omdat het onderwijs dat niet meer allemaal brengt, zijn er historische programma’s als het Verhaal van Vlaanderen of pedagogische initiatieven als de Canon van Vlaanderen om de Vlaming meer inzicht te geven in zijn eigen geschiedenis.

Lanoye: Er zijn twéé discussies over de canon, en die lopen te vaak dooreen. De eerste is de meest fundamentele: moest er überhaupt een officiële canon worden opgesteld? Waarom, door wie en met welk doel? Dat kan een interessant debat opleveren. Helaas is er helemaal niet gedebatteerd: de canon is opgelegd door de Vlaamse regering en zelfs opgedrongen door één regeringspartij, de N-VA. De kern van de canon zijn niet de zestig concrete historische ‘vensters’: de kern van de canon is het bestaan van de canon zelf.

Die opgedrongen beslissing heeft de meeste academici al in een eerste fase doen afhaken. Wat overbleef om de canoncommissie te bevolken, was een coalition of the willing. Die hebben hun best gedaan, maar misten het vereiste gewicht en gezag. Hun canon is daardoor uitgedraaid op een compromis à la belge tussen wat de opdrachtgever voor ogen stond en wat de onafhankelijke commissieleden uiteindelijk bereid waren af te leveren, terwijl ze toch nog vriendelijk tegengas konden geven.

Zo komen we bij de tweede, minder belangrijke discussie: wat is er uiteindelijk van die canon geworden? Er zitten een paar goede en originele vensters in, maar wat cultuur betreft – met name beeldende kunst, podiumkunsten of het genie Paul van Ostaijen – is de canon volstrekt ontoereikend. Over het algemeen is er te veel meegegaan in de verplichte trots. En er was natuurlijk politieke druk. Als commissievoorzitter Emmanuel Gerard de eerste exemplaren van de Canon van Vlaanderen vlak voor het begin van het N-VA-partijcongres overhandigt aan Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) en Ben Weyts, alle drie glunderend en glimmend, dan mag u mij niet verwijten dat ik daarin een politiek signaal zie.

En wat nu? Stel maar eens dat we in Vlaanderen wel een regering van N-VA en Vlaams Belang krijgen, zoals in Spanje werd gevreesd voor een coalitie van de Partido Popular en het extreemrechtse VOX. Die krijgt de historische canon als een cadeau in de schoot geworpen en kan de inhoud naar believen aanpassen, of die commissie vandaag nu ‘onafhankelijk’ is of niet. Kijk naar wat zelfs rechters in Israël of Polen tegenwoordig overkomt aan druk en tegenkanting.

Het eerste venster dat verdwijnt, zal Jacques Brel zijn. Dat wordt Will Tura.

Lanoye: Waarom niet beiden behouden? Ik ben een fan van Tura. Maar zal het homohuwelijk standhouden? De rechten van homo’s zijn zogezegd ‘verworven’, dat zegt zelfs het Vlaams Belang. Tegelijk hoor ik hoe Vlaams fractieleider Chris Janssens zich afzet tegen transgenders om als recent geoute homo toch maar salonfähig te blijven in zijn homohatende omgeving. Mijn nichtje heeft een Italiaanse vriendin, ze willen misschien aan kinderen beginnen. Met de fascisten daar aan de macht wordt dat opeens problematisch. Ze mogen niet meer allebei een officiële ouderlijke rol opnemen. De Italiaanse regering verbiedt dat, met als argument ‘het heil van het kind’.

Dat roept kwalijke herinneringen op. Wij hebben nog vaak meegemaakt hoe in de jaren tachtig de homoseksuele partner van een aidspatiënt door diens ouders de toegang tot het ziekenhuis werd ontzegd. Erfenis, aanwezig zijn op de uitvaart, bezoekrecht aan kinderen van de overleden partner: nope! En dat allemaal als het gevolg van de gezinsideologieretoriek, die alles terugbrengt tot deze ene zin: ‘Elk kind heeft recht op een vader en een moeder.’ Wat een belediging is dat niet voor al die weduwen en weduwnaars, al die al dan niet bewust ongehuwde moeders en alleenstaande vaders die hun stinkende best doen voor hun kinderen? Wat hebben zij misdaan om te moeten horen dat die inspanningen eigenlijk toch niet leiden tot een volwaardige opvoeding, want dat kan alleen als die kinderen ‘een vader en een moeder’ hebben. Nonsens. Kinderen hebben recht op mensen, en liefst zo veel mogelijk, die zich om hen bekommeren. Leve de extended family.

Helaas is alles wat onder LGBTQIA+ valt, vandaag mogelijk in gevaar. Dus ook het homohuwelijk. Ik herinner me nog goed hoe René (Los, de partner van Lanoye, nvdr) en ik uitgescholden zijn toen wij als eerste homokoppel een ‘samenleefcontract’ sloten. Vandaag moeten we al die oude discussies opnieuw aangaan, en alle strategieën om ons verdacht te maken opnieuw ontzenuwen. Elke homo zal opnieuw een verdoken pedo worden genoemd. Dat is nu al bezig. Het stemt mij bitter en wantrouwig.

Vreest u een rechtse coup als straks de N-VA en het Vlaams Belang de grote winnaars bij de verkiezingen zouden zijn?

Lanoye: Ik kan het niet helpen dat ik nu al parallellen zie tussen wat de ultraconservatieve Republikein Ron DeSantis als gouverneur van Florida doet en de plannen van steeds meer flaminganten in Vlaanderen. Als reactie op de critical race theory heeft DeSantis een wet laten goedkeuren waardoor schoolkinderen verplicht moeten leren dat slavernij ook zijn positieve kanten had: slaven kregen ‘de kans om nieuwe vaardigheden aan te leren’. Klimaatontkenners mogen zich, vanwege de tegenwind, op scholen vergelijken met vervolgde Joden als Anne Frank. Abortus en andere vrouwenrechten liggen onder vuur, bedrijven worden afgedreigd als hun beleid te ‘woke’ is, duizenden boektitels zijn om dezelfde reden al verwijderd uit bibliotheken en de burgerbrigade van DeSantis opereert steeds meer als privémilitie. Gaat Theo Francken (N-VA) in Lubbeek dezelfde toer op? Dat denk ik niet, maar veel kritiek op de waanzin van Trump en DeSantis hoor je bij hem en zijn acolieten niet. Ze verschieten liever hun kruit op Dalilla Hermans, de roetveegpiet en de mannenlingerie. Daar voelen zij zich existentieel door bedreigd. Wie is dan het overgevoelige watje?