25 jaar na Zwarte Zondag: ‘Vlaams Belang heeft pech gehad dat Bart De Wever op het toneel verscheen’

© Imageglobe
Jan Herregods

Op 24 november 1991 geleden verraste Vlaams Belang vriend en vijand met de eerste van een reeks klinkende verkiezingsoverwinningen. ‘Was Zwarte Zondag wel echt zo zwart’, vraagt Bart Maddens zich 25 jaar later af.

‘Er waren al eerder electorale aardschokken geweest, onder meer met de Volksunie in 1965’, blikt politicoloog Bart Maddens(K.U.Leuven) terug, ‘maar dat een als marginaal beschouwde partij plots meer dan 10% haalde, kwam in 1991 toch als een enorme schok en was door niemand voorspeld, ‘ In die zin klinkt het heel herkenbaar, als we vandaag kijken naar de verkiezingsoverwinning van Donald Trump in de VS.’

‘Er wordt vaak vergeten dat de partij in 1989 ook al goed gescoord had, met 6,5%. Maar iedereen ging ervan uit dat die Europese verkiezingen een soort accident de parcours waren: in aanloop naar de verkiezingen van 1991 werd volop gespeculeerd over waar de proteststemmen die toen voor het Vlaams Blok waren, weer naartoe zouden gaan. Sinds die overwinning in 1991 is het Vlaams Blok wel constant het voorwerp geweest van een obsessie in de media. Er werden pagina’s vol geschreven over het racisme, het extremisme, de manier waarop de partij behandeld moest werden, enzovoort. Dat heeft het politieke discours vijftien jaar lang gedomineerd.’

Maar ondertussen zat de partij wel in het cordon sanitaire, wat vond en vindt u daarvan?

Ik ben daar altijd principieel tegen geweest. Ik vind dat je in een democratie de partijen die de verkiezingen winnen, de kans moet geven om mee te besturen. Er moet een duidelijke relatie zijn tussen de verkiezingsuitslag en de coalitievorming. Als een partij de verkiezingen wint, is het beter dat ze ook in de regering komt, zodat de kiezers de partij kunnen beoordelen of afrekenen op wat ze er beleidsmatig van terecht brengt. Natuurlijk kan zo’n deelname aan het beleid enkel op voorwaarde dat de grondwettelijke rechten en vrijheden worden gerespecteerd.

Partijen worden gematigder door te besturen. Neem bijvoorbeeld de neo-fascistische Allianza Nationale in Italië. Vanaf de jaren negentig heeft die partij mee bestuurd met Berlusconi. Het gevolg was dat de partij mainstream geworden is. Door te besturen wordt een partij naar het centrum gezogen. Dat zie je ook duidelijk bij N-VA. Dat is niet meer die revolutionaire, separatistische, republikeinse partij van 2003. En als de partij er een rommeltje van maakt in de regering, zoals Lijst Pim Fortuyn in 2002, dan wordt ze snel afgestraft door de kiezer. Bekeken vanuit democratisch oogpunt is dat veel gezonder , dan wanneer een partij per definitie wordt uitgesloten, hoe sterk ze ook scoort bij de kiezer.

Zo bekeken heeft het cordon er hier de eerste jaren wel voor gezorgd dat de partij kon blijven groeien.

De oprichter van het Vlaams Blok, Karel Dillen, heeft altijd gezegd dat het cordon de levensverzekering van het Vlaams Blok was. Daardoor konden ze inspelen op de gevoelens van sympathie voor de underdog. En dat heeft hen in eerste instantie geen windeieren gelegd. Ze hoefden zichzelf niet te bewijzen. Ze konden verandering bepleiten zonder daar ooit op afgerekend te worden. Zo bekeken is het momentum van de partij in stand gehouden door het cordon. In de jaren negentig wilde de partij ook helemaal niet meebesturen. In 1991 was de Vlaamse regering nog proportioneeel samengesteld, ze hadden toen een minister kunnen leveren, maar ze hebben dat niet gedaan. Omdat ze zich niet wilden verbranden aan het beleid en een zweeppartij wilden blijven.

Maar zulke strategie botst eerst of laatst op een plafond. Kiezers blijven niet stemmen op een zweeppartij. Op een bepaald moment wordt het ‘delivery time’, zoals Bart De Wever het omschreef. Hij heeft met succes het Vlaams Belang kunnen wegzetten als een doodlopende straat, en de N-VA kunnen aanprijzen als een valabel alternatief : de partij die dezelfde rechtse grondstroom aanboorde, maar de bekommernissen van de kiezers wel kon omzetten in beleid.

Heeft N-VA de ideeën van het Vlaams Belang mainstream gemaakt, zoals weleens wordt beweerd?

Ik ben toch genuanceerder wat dat betreft. Het 70-puntenplan van het Vlaams Blok (dat er overigens pas gekomen is na zwarte zondag) ging toch wel erg ver. Dat plan ging over een echte segregatie, met een apart onderwijsnet voor niet-Europese vreemdelingen en een gesplitste sociale zekerheid voor vreemdelingen en niet-vreemdelingen. Het is grotesk om te beweren dat de N-VA of de andere partijen dat hebben overgenomen.

In De Morgen heeft Joël De Ceulaer Filip De Winter onlangs omschreven als de meest invloedrijke Belgische politicus van de laatste dertig jaar.

Daar is iets van aan in die zin dat het Vlaams Blok er vooral voor gezorgd heeft dat een aantal problemen bespreekbaar werden In de jaren tachtig was het migrantenprobleem een taboe. Problemen met migranten in bepaalde buurten en de er soms mee samenhangende criminaliteit mochten niet worden benoemd maar moesten worden geframed in termen van kansarmoede. Het Vlaams Blok heeft de andere partijen ertoe verplicht om die problematiek onder ogen te zien, ook in haar culturele en identitaire dimensie. De N-VA heeft die rol voor een stuk overgenomen. Die partij heeft ook begrip voor de gevoelens van vervreemding als gevolg van de migratie en de Islam. Maar dit vertaald zich minder in een xenofoob en anti-Islam discours.

Elders in Europa scoren de partijen waar Vlaams Belang zich graag mee associeert zeer goed. Hier rolt de partij momenteel vechtend over straat na een bezoek van een delegatie aan het Griekse Gouden Dageraad.

Die hele discussie nu stelt het dilemma waar de partij voor staat eigenlijk op scherp. N-VA heeft de thema’s vluchtelingen en veiligheid gemonopoliseerd de laatste jaren. En het Vlaams Belang moet op één of andere manier uit die schaduw komen. Filip Dewinter heeft misschien wel een punt als hij zegt dat de stemmen niet automatisch gaan terugkeren bij de volgende verkiezingen, enkel omdat Wilders en Le Pen het in Nederland en Frankrijk goed doen. Volgens Dewinter moet de partij opnieuw provoceren, en op die manier de media halen. Dat de vluchtelingen en het Islam-terrorisme zo hoog op de politieke agenda staan speelt zeker in de kaart van het Vlaams Belang, als eigenaar van die thema’s. De kiezer is altijd geneigd om eerder voor het origineel dan voor de kopie te kiezen. Maar dan moet hij natuurlijk wel weten dat het origineel nog bestaat én dat als politiek relevant beschouwen.

Dat staat dan weer haaks op de vernieuwing en verjonging die Tom Van Grieken beloofde bij zijn aantreden.

Dat is een soort van catch 22 natuurlijk. Om het cordon te doorbreken moeten ze braver worden, maar dan is de vraag of ze zich voldoende kunnen onderscheiden. En als ze zich op rechts meer willen onderscheiden met harde boodschappen, is de kans dat ze zichzelf nog meer uitsluiten van bestuur.

Dat zijn lastige strategische keuzes. Maar als een partij een richting kiest, dan moet ze die natuurlijk eensgezind volgen. Nu zit het Vlaams Belang in een soort worstcasescenario, waarbij ze van het ene been op het andere springt met de ‘propere’ strategie van Tom Van Grieken die voortdurend wordt doorkruist door een ongeleid projectiel als Filip Dewinter.’

Volgens Van Grieken voelt de partijraad er weinig voor voelen om Gouden Dageraad te verdedigen .

‘We zien sinds het voorzitterschap van Bruno Valkeniers in 2008 een dominante tendens om minder te provoceren en wat naar het centrum te verschuiven. Maar de partij die Valkeniers toen voor ogen stond die bestaat vandaag: namelijk de N-VA. Wie de geschiedenis van Vlaams Belang bekijkt, kan zich niet van de indruk ontdoen dat die partij pech heeft gehad dat ze Bart De Wever en de N-VA op haar weg is tegengekomen. Zonder Bart De Wever zou het Vlaams Belang vandaag misschien wel een dominante centrumrechtse volkspartij zijn met 30%. Vergeet niet dat de partij in 2009 al 24% haalde.

Tot slot: acht u een nieuwe zwarte zondag nog mogelijk?

‘Wat was er eigenlijk zo zwart aan die Zwarte Zondag? Uiteindelijk was dat een normaal democratisch gebeuren. Er waren die bekommernissen van de kiezers, onder meer over migranten, waar de traditionele partijen geen antwoord op hadden. Die nieuwe partij kon daar wel op inspelen en heeft zo gewonnen. Daar is niets ondemocratisch aan. Dat is een normaal spel van vraag en aanbod in de democratie. Hetzelfde hebben we gezien in de Verenigde Staten: Trump heeft daar eveneens kunnen appelleren aan een ‘unserved audience’. Vanuit puur democratisch oogpunt vond ik dat niet zo een zwarte zondag.’

Grote electorale aardschokken, naar links of naar rechts, gaan we zeker nog meemaken. Dat wordt zelfs het nieuwe normaal. In 2010 ging N-VA van 13% naar 28%. Dat was ook een enorme electorale aardschok, één waarvan niemand de omvang daarvan zien aankomen De kiezers worden steeds volatieler. Partijen kunnen op enkele jaren tijd opkomen en weer verdwijnen.En daar komt dan ook nog eens bij dat de bewegingen steeds moeilijker te voorspellen worden door opiniepeilingen. Ook dat hebben we gezien bij Trump.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content