‘Europa is hoofdrolspeler in de duistere internationale haaienhandel’

‘Een derde van alle ingevoerde haaienvinnen op Aziatische handelsmarkten wordt door EU geleverd’, schrijft Tim De Deygere.

In een schokkend rapport van het tijdschrift Nature vorig jaar werd aangetoond dat het aantal pelagische haaien de afgelopen 50 jaar met 70 procent is gedaald als gevolg van de onophoudelijke vraag naar haaienproducten en de industriële overbevissing. Een eerdere Nature publicatie onthulde in 2020 al dat rifhaaien inmiddels praktisch uitgestorven zijn op 20% van de riffen wereldwijd. Bij de verspreiding van dergelijk nieuws wordt steevast vermeld dat de vraagzijde voor deze markt zich in Azië bevindt. Er wordt echter weinig gesproken over de aanbodzijde, waar Europa een dominante rol speelt.

Een op 1 maart 2022 door IFAW (International Fund for Animal Welfare) gepubliceerd rapport toont aan dat de handel van deze overbeviste soorten in grote mate wordt aangedreven en in stand gehouden door lidstaten uit de Europese Unie. Uit een uitgebreide analyse van douanegegevens van de drie belangrijkste Aziatische handelsmarkten (Hong Kong SAR, Singapore en Taiwan) tussen 2003 en 2022, blijkt dat een derde van alle haaienvin producten ingevoerd wordt vanuit EU-lidstaten. Sterker nog, tussen 2017 en 2020 is het aandeel van aanvoer vanuit ons continent gestegen naar 45%.

Het was reeds duidelijk dat de EU een belangrijke rol speelt in de internationale vangst van haaien, doch tot op heden was er weinig kennis over het exacte aandeel in de handel. Nu ook deze kennis voor handen is, kan de EU niet langer wegkijken en zal ze haar verantwoordelijkheid moeten nemen voor haar bijdrage aan de rampzalige afname in haaienpopulaties wereldwijd.

Gebrekkige rapportering doet erger vermoeden

Het rapport brengt een nog bredere problematiek aan het licht: er worden verontrustende verschillen vastgesteld tussen de exportaantallen die door de EU werden aangegeven, en de importaantallen vanuit de EU die door de Aziatische landen worden geregistreerd.

Met andere woorden: de EU geeft steevast lagere exportaantallen aan dan deze landen volgens hun registratie hebben ontvangen. De meest voor de hand liggende verklaring hiervoor is dat er dus een groot deel van de handel niet wordt geregistreerd en het zelfs mogelijk is dat de EU geen weet heeft van de exacte bijdrage die zij levert aan de achteruitgang van haaienpopulaties.

Even frappant is dat, hoewel de haaienpopulaties aan een snel tempo dalen, de nietsontziende Europese visserijvloten er wel nog in geslaagd zijn hun vangsten in de laatste 5 jaar in stand te houden met als gevolg dat hun aandeel in de wereldwijde handel met bijna 15 % is gestegen.

Europa: a Blue Economy?

Nochtans, wie publicaties van de Europese Commissie en het Europees parlement erop naleest, wordt om de oren geslagen met klinkende ambities ten aanzien van de oceanen en wateren waar haar lidstaten zich in begeven.

Zo moet de door Europa voorgestelde Blue Economy, die deel uitmaakt van de door de EU in 2020 gelanceerde Green Deal, “de biodiversiteit in de oceaan herstellen” en “de mariene bronnen beschermen”. Hoe de ronduit hallucinante cijfers uit het IFAW-rapport te rijmen vallen met deze hoogdravende retoriek van de Europese instellingen, is evenwel een raadsel.

Haaien vormen de top van de voedselketen en zijn daarom onmisbaar in de mariene complexe ecosystemen. Ze dragen bij aan het voorkomen van overpopulatie van dieren lager in de voedselketen, zijn essentieel voor effectieve opslag voor koolstof onder water en houden vispopulaties gezond door hun voorkeur voor het jagen op zieke en gewonde dieren.

De massale import van haaienvinnen vanuit de EU (voornamelijk vanuit Spanje en Portugal) tussen 2003-2020 onder het toeziend oog van de nationale en supranationale instellingen, plaatst ernstige vraagtekens bij de geloofwaardigheid van de voorgestelde EU-doelstellingen.

Minder dan een maand geleden maakte de Europese Commissie bekend maar liefst 500 miljoen euro te investeren in kleine en middelgrote ondernemingen die oplossingen vinden voor de uitdagingen in de Blue Economy. Het is ontluisterend om vast te stellen dat dergelijke Commissie astronomische bedragen vrijmaakt voor toekomstbedreigende problemen (o.a. het verlies aan biodiversiteit) waar zij tegelijkertijd een desastreuze impact heeft en de situatie mogelijk verergert (door het toelaten van intensieve visserij en ongereguleerde handel in bedreigde diersoorten).

Toch zou zelfs de Commissie anno 2022 moeten begrijpen dat het eenvoudigweg reguleren van de handel en het beperken van de visserij tot duurzame niveaus meer effect heeft op ’s werelds diversiteit dan eender welke Blue Economy app of ander high tech digitaal snufje.

Een ander treffend voorbeeld is de positie van de EU ten aanzien van beschermde mariene gebieden, dit zijn zones waar niet of slechts in een beperkte mate mag gevist worden om de populaties en diversiteit te beschermen. Europa kent heel wat dergelijke gebieden, wat in principe toe te juichen valt. De EU laat echter in deze “beschermde” zones (zoals de Noordzee) nog steeds sleepnetvisserij op industriële schaal toe. Het gebruik van sleepnetten is globaal erkend als één van de meest destructieve visserijmethodes: kolossale netten schrapen zonder onderscheid de oceaanbodem leeg met gigantische verwoesting tot gevolg. Het woord ‘mariene bescherming’ behoort in Brussel misschien meer in de categorie dichterlijke vrijheid dan effectieve beleidsvoering.

2022: ultieme kans om haaiengeschiedenis te schrijven

Ook in 2022 draait de overlegcarrousel overuren, en komt er een reeks gelegenheden waar de EU haar slappe positie ten aanzien van haaien op het wereldtoneel zou kunnen aanscherpen.

In juni vindt de UN Ocean Conference plaats, met als centraal thema het opschalen van actie voor de oceanen. Elke overheid die de bescherming van de oceaan serieus neemt, kan niet anders dan een voorstander zijn van regulering van de handel in producten die de oceaan voortbrengt. Uiterst interessant is dat Portugal, als EU-lidstaat met de op een na grootste haaienvisserijvloot van het continent, deze conferentie organiseert in Lissabon.

De allesbepalende gelegenheid gaat in november van start, namelijk de 19de CITES-vergadering. CITES is de internationale conventie die de handel in bedreigde diersoorten en planten reguleert. Panama heeft als organisator van de conferentie een wetenschappelijk onderbouwd voorstel gelanceerd, dat als doel heeft om alle requiemhaaien onder internationale Appendix II bescherming te brengen. Als dit voorstel wordt aangenomen, zou 85% van de internationale handel in haaienvinnen verplicht moeten worden gecontroleerd en dus niet langer vrij plaatsvinden.

In beide instanties hier zullen de ogen op de Europese Unie en haar naar-haai-vissende lidstaten gericht zijn. Zijn de ambities van de EU ten aanzien van deze majestueuze dieren oprecht, of stoppen de grenzen van het nastreven van duurzame biodiversiteit zolang het leegvissen van de oceaan op korte termijn nog steeds genoeg geld opbrengt?

Tim De Deygere is jurist en projectmanager in oceaanbescherming.