‘Dat EU wereldwijde toegang tot vaccins belemmert, is grote teleurstelling voor miljarden niet-gevaccineerden’

‘We hebben genoeg excuses gehoord, de vaccinpatenten moeten worden opgeheven’, schrijft Aurore Guieu van Oxfam België.

De aankondiging van de Amerikaanse president Joe Biden om af te zien van octrooien op Covid-19-vaccins om de wereldwijde productie van vaccins te verhogen, was een enorme stap in de goede richting. Onze eigen regeringscoalitie heeft echter nog geen duidelijke overeenstemming over het onderwerp bereikt, met premier De Croo en minister Wilmès die weigeren een eenduidig standpunt ten gunste van de maatregel in te nemen. Vooral ook de EU vormt een belemmering voor de wereldwijde toegang tot vaccins, wat zeer betreurenswaardig is voor de miljarden niet-gevaccineerde mensen overal ter wereld. De redenen die door EU-leiders worden aangevoerd om de waiver niet te steunen, houden bovendien geen stand:

Alle capaciteit om vaccins te produceren wordt zogezegd benut:

Knowledge Ecology International heeft zo’n 144 productie-eenheden geïdentificeerd die nog kunnen worden gemobiliseerd in 35 landen. De Coalition for Epidemic Preparedness Innovation heeft er zelfs tot 250 geïdentificeerd. Ervaring leert dat het heel goed mogelijk is om bestaande fabrieken (ook plekken die geen medisch-gerelateerde productie hebben) om te bouwen tot faciliteiten voor de productie van vaccins: Moderna heeft bijvoorbeeld in 2020 een voormalige Polaroid-fabriek in de Verenigde Staten omgebouwd. 21 bedrijven die generieke geneesmiddelen produceren, hebben zich sinds november 2020 ook vrijwillig aangemeld om bij te dragen aan de productie van vaccins. Andere farmaceutische bedrijven in Denemarken en Bangladesh hebben, zonder succes, ook geprobeerd om samen te werken met bestaande vaccinproducenten om hun faciliteiten beschikbaar te stellen.

Deze extra productiecapaciteit zou meer dan welkom zijn, aangezien de huidige productie niet aan de enorme vraag kan voldoen: eind april 2021 waren er slechts 1,2 miljard doses geproduceerd, terwijl er 10 à 15 miljard nodig zijn. In 2020 werd slechts 4% van de beloofde doses geproduceerd.

De kwaliteit kan niet worden gewaarborgd als we de productie van vaccins in het Zuiden opvoeren:

Er zijn reeds producenten die veilige en doeltreffende Covid-19 vaccins en geneesmiddelen produceren in Zuid-Afrika, India en Brazilië. Bovendien heeft de WHO een speciaal programma voor de kwaliteitscontrole van vaccins. Het is gewoon niet waar dat er in het Zuiden geen expertise voorhanden is. De ondertoon van dit argument is ronduit racistisch, gebaseerd op de veronderstelling dat deze landen niet over de theoretische kennis of technische capaciteit beschikken om kwaliteitsvolle vaccins te produceren.

India bijvoorbeeld, was al vóór de Covid-19-crisis een leider op het gebied van vaccins, met 60% van de wereldproductie. Als gevolg van het monopolie op vaccins produceert nu alleen het Serum Instituut doses (AstraZeneca), ver beneden de totale productiecapaciteit van het land. India is slechts één voorbeeld. Moderna’s eigen voormalige chemiedirecteur heeft aangegeven dat het voor een farmaceutische producent mogelijk zou zijn om Covid-19-vaccins in drie of vier maanden te produceren als het “recept” zou worden gedeeld.

Het is teleurstellend dat dergelijke beweringen, die voor het laatst werden aangehaald tijdens de HIV/AIDS-crisis twee decennia geleden, door onze leiders worden gerecycleerd. We mogen niet vergeten dat tijdens de HIV/AIDS-pandemie betaalbare behandelingen werden geweigerd aan mensen met HIV in armere landen en dat miljoenen als gevolg daarvan zijn gestorven.

Octrooien opheffen is niet het antwoord:

Natuurlijk is het opheffen van octrooien geen wondermiddel, en andere maatregelen zouden zeker even welkom zijn, zoals het opheffen van uitvoerbeperkingen. Maar het ene sluit het andere niet uit. Het delen van kennis en expertise gaat verder dan het louter opheffen van intellectueel eigendom. De WHO heeft dit erkend door meer dan een jaar geleden C-TAP (Covid-19 Technology Access Pool) op te richten, een mechanisme dat vaccinproducenten uitnodigt samen te werken door kennis en technologie te delen. Het was juist omdat géén van de huidige producenten zich wilde verbinden tot C-TAP dat Zuid-Afrika en India het TRIPS-ontheffingsvoorstel bij de WTO indienden.

Een slecht goed idee

Dwanglicenties worden soms ook genoemd als een “alternatief” voor de vrijstelling van octrooien – maar de productie van een Covid-19 vaccin zou honderden verschillende licenties vereisen voor elk land dat een aanvraag indient, dus dit is in feite “een slecht goed idee”.

Tot slot wordt soms gezegd dat de WHO-onderhandelingen te lang zouden duren – een bijzonder cynisch argument, aangezien het juist de blokkering van de rijke landen is die een WTO-akkoord en de opheffing van octrooien vertraagt!

Een aanzienlijke verhoging van de productiecapaciteit voor vaccins is van essentieel belang om de pandemie onder controle te krijgen en dat zal waarschijnlijk nog jaren zo blijven. Elke week sterven bijna 100.000 mensen aan dit virus in landen die onvoldoende toegang tot het vaccin hebben. Slechts 0,2% van de tot dusver gedistribueerde vaccins is naar landen met lage inkomens gegaan.

Om de race tegen het virus en zijn nieuwe varianten te winnen, moet de hele wereldbevolking dringend en op billijke wijze van vaccins worden voorzien. Daarom heeft Oxfam België, samen met een aantal andere NGO’s, een volksvaccin voorgesteld. Meer dan 28.000 Belgen hebben het Europees burgerinitiatief “Geen winst op de pandemie” getekend.

Nu België en de EU stilletjes aan de coronamaatregelen kunnen versoepelen dankzij massale vaccinatie, mogen wij niet in de weg staan van dezelfde toegang tot levensreddende geneesmiddelen voor de meest kwetsbare landen.

Aurore Guieu is beleidsmedewerkster bij Oxfam België.