‘Een interne budgetcontrole ontbreekt op alle niveaus, blijkt uit het dossier-El Kaouakibi’

Onze subsidies zijn in hetzelfde bedje ziek als onze belastingen: ze vormen een schier eindeloze, complexe koterij. Naast een fiscale hervorming dringt ook een hervorming van de subsidies zich op.

‘De brandweer, Vereniging van Vlaamse Polders en Wateringen en het kerkbestuur lijken de enigen die geen geld hebben uitgekeerd’, zei expert in overheidsfinanciën Herman Matthijs (VUB en UGent) over de subsidies die Vlaams Parlementslid Sihame El Kaouakibi (ex-Open VLD) kreeg. Voor haar jongerenproject Let’s Go Urban en de talrijke nevenprojecten wist de ‘Vlaamse Beyoncé’ federale, Vlaamse, provinciale en stedelijke subsidies binnen te halen. Zelfs de politie had geld over. De ‘subsidiemagneet’ is haar nieuwe bijnaam.

Niemand blijkt zicht te hebben op hoeveel subsidies er in ons land worden uitgekeerd, het is een overheidsuier waar iedereen zich maar wat graag aan laaft. Want in tegenstelling tot de indruk die de voorbije weken werd gewekt, vloeien de subsidies niet alleen naar socioculturele instellingen, maar ook naar ondernemingen. Zo wordt er al jaren ongeveer evenveel vennootschapsbelasting betaald als er subsidies worden uitgekeerd aan bedrijven. In 2019 ging het respectievelijk over 17,6 en 17,9 miljard euro. Wonderlijk toch, ook al zijn het niet altijd de bedrijven die belastingen betalen die de subsidies ontvangen. Tussen haakjes: vorig jaar werd er als gevolg van de coronacrisis 25 miljard euro aan subsidies uitgekeerd, terwijl belastingen op de ondernemingswinsten 15 miljard euro opleverden.

De Vlaamse minister van Financiën en Begroting, Matthias Diependaele (N-VA), heeft naar aanleiding van de affaire-El Kaouakibi laten berekenen hoeveel subsidies de Vlaamse regering dit jaar wil uitkeren. Zit u goed? Het gaat om 13,3 miljard euro, bijna een derde van de Vlaamse begroting. Het is een wirwar van subsidiestromen naar lokale besturen (3,8 miljard), werk en sociale economie (2,7 miljard), welzijn, volksgezondheid en gezin (2,1 miljard), onderwijs (1,4 miljard) enzovoort. Cultuur, jeugd, sport en media staan met 518 miljoen achteraan in dat lijstje.

Om enig zicht te krijgen op die subsidiestromen kondigde Diependaele aan dat hij tegen het eind van het jaar een subsidiedatabank wil oprichten. Dat klinkt goed, alleen: krijg je zo ook zicht op de uiteindelijke bestemming van het geld? Wat doen de lokale besturen met de subsidies die ze krijgen? Waar komt dat geld terecht? Bovendien verhelpt zo’n databank een essentieel euvel niet: er is geen interne budgetcontrole, waarvoor Diependaele op Vlaams niveau verantwoordelijk is. Die controle ontbreekt trouwens op alle niveaus, blijkt uit het dossier-El Kaouakibi, want ook de stad Antwerpen had geen idee waarvoor haar subsidies uiteindelijk werden gebruikt. Als er geen fatsoenlijke controle komt op de subsidiestroom, blijft de deur voor misbruik wagenwijd openstaan.

Een meer fundamentele vraag dringt zich op: zijn de subsidies nuttig? Econoom Ivan Van de Cloot (Itinera) schrijft in zijn recent verschenen boek Overheid + markt terecht dat subsidies op minstens twee manieren moeten worden getoetst: bereiken ze het beoogde effect, en zijn ze de efficiëntste manier om dat resultaat te bereiken? Het Rekenhof heeft al meer dan eens moeten vaststellen dat dat niet het geval is.

Daar gaat nog iets aan vooraf: het kerntakendebat. Ook weer op alle niveaus. Dat de Antwerpse politie een contract van 100.000 euro afsloot met een reclamebureau van El Kaouakibi voor ‘community building’ doet de wenkbrauwen fronsen. Behoort dat tot de taken van de politie? Behoort het tot de opdracht van de lokale politie om bijvoorbeeld goede doelen en sportverenigingen te subsidiëren? Dienen de provincies ook om subsidies uit te keren, zoals opnieuw uit het dossier-El Kaouakibi blijkt? Hoe verdedig je als Vlaamse overheid dat je met geld smijt naar onduidelijke projecten, maar niet genoeg geld hebt voor infrastructuurprojecten of schoolgebouwen? Er is dan ook dringend nood aan een kerntakendebat. Al jaren wordt daarover gesproken, het kwam er nooit van.

Subsidies worden door de overheid uitgekeerd uit de pot van de belastingen die we met zijn allen betalen. Zowel de subsidies als belastingen ligger bij ons hoger dan in vele andere Europese landen en elk jaar komen er bij. Transparantie is er niet, de controle is ontoereikend. Er moet dan ook niet alleen werk worden gemaakt van een fiscale hervorming, ook het hele subsidiebeleid moet op de schop. Zonder een grondig debat over de kerntaken wordt dat een slag in het water.