Gemeenteraadsleden zijn de politici die het dichtst bij de burger staan, maar uit onderzoek blijkt dat zij weinig impact hebben op het beleid en nauwelijks naar waarde worden geschat. ‘Ze verdienen beter.’
‘Een gemeenteraadslid is het kloppend hart van ons democratisch systeem’, zegt politicoloog Tom Verhelst. ‘De politicus op lokaal niveau heeft direct voeling met wat er leeft bij de bevolking, hij is de gezant van de inwoners van de gemeente en moet vertolken wat er leeft. Daarover kunnen dan open debatten worden gehouden in de gemeenteraad. Vervolgens worden de hoofdlijnen van het beleid uitgestippeld dat door de burgemeester en schepenen wordt uitgevoerd. En de gemeenteraadsleden moeten de uitvoering van dat beleid dan weer controleren. Althans, dat is de theorie, want in de praktijk loopt het vaak heel anders.’
Tom Verhelst heeft net zijn proefschrift gepubliceerd over de rol en de positie van de gemeenteraadsleden in ons land, geschreven aan de UGent met professor Herwig Reynaert als promotor. ‘Over het beleid in een gemeente wordt vaak buiten de gemeenteraad beslist’, vertelt hij, ‘en veel gemeenteraadsleden vinden zelf dat ze te weinig kunnen uitrichten en dat ze ondergewaardeerd worden. Onze gemeenteraadsleden verdienen beter.’
De Vlaamse regering maakt al enige jaren werk van een herwaardering van het ambt van gemeenteraadslid. Zo werd het bijvoorbeeld mogelijk dat de burgemeester niet automatisch de voorzitter van de gemeenteraad is, maar dat die kan worden verkozen door de raadsleden. Dat moet meer debat mogelijk maken. En in steeds meer gemeenteraden is er zo’n meer ‘onafhankelijke ‘voorzitter: bij een derde in de vorige legislatuur en bij twee derde nu.
Maar het kan beter. Verhelst verwijst naar Nederland: ‘De gemeenteraadsleden hebben er meer impact op het beleid en ze kunnen er ook het college beter controleren. Onder meer omdat de schepenen, daar wethouders genaamd, en burgemeester geen deel uitmaken van de gemeenteraad: ze hebben daar dus geen stemrecht. En wethouders kunnen er worden weggestemd door de gemeenteraad. Dat kan in Vlaanderen niet, wel in Wallonië, daar kan de gemeenteraad een burgemeester, schepen of het voltallige college wegstemmen. Dat is er de vorige legislatuur ook zo’n zeventien keer gebeurd. Dat geeft de gemeenteraads- leden meer macht.’
Bovendien heeft het Nederlands systeem het voordeel van de duidelijkheid, vindt Verhelst: de gemeenteraadsleden debatteren in de gemeenteraad over belangrijke zaken, bijvoorbeeld over de bouw van een sporthal of in welke infrastructuur er geïnvesteerd zal worden. Met die beslissing voeren de burgemeester en de schepenen het beleid uit, zij besturen de gemeente. En dat wordt dan gecontroleerd door de gemeenteraadsleden.
Of dit ooit kan in Vlaanderen? Verhelst: ‘Niet zonder slag of stoot. Zoiets moet het Vlaams Parlement beslissen en daarin zitten veel schepenen en burgemeesters. Bovendien speelt in België de partijtucht nog sterk.’
Ewald Pironet
