De nieuwe migratiestromen uit de oostelijke lidstaten van de Europese Unie lenen zich nog altijd goed voor misbruik en uitbuiting.

Op verzoek en op kosten van de christelijke vakbond heeft het Hiva (Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, K.U.Leuven) de recente migratiestromen uit Oost-Europa in kaart gebracht. De studie Zij kwamen uit het Oosten focust op Poolse, Roemeense en Bulgaarse nieuwkomers op de Belgische arbeidsmarkt. Uiteraard behield de opdrachtgever zich het recht voor een aantal conclusies te trekken.

Er is veel veranderd sinds de Poolse werkvrouwen het onderwerp van gesprek vormden, in de jaren negentig. In 2004 trad Polen toe tot de EU, waardoor de Polen in principe het recht kregen om waar dan ook in de Unie werk te zoeken. Landen als België en Duitsland wisten een overgangstermijn uit de brand te slepen. In het Verenigd Koninkrijk, waar géén overgangstermijn gold, overrompelden vanaf de allereerste dag veel meer Polen dan verwacht de arbeidsmarkt. De Engelsen pakten het in 2007, toen ook Bulgarije en Roemenië lid werden, wel voorzichtiger aan.

De studie maakt inzichtelijk dat de migratiestromen pas begrijpelijk worden als je oog hebt zowel voor de situatie en de motieven die gelden in het land van oorsprong als voor de modaliteiten in het gastland. Na een hoogtepunt in 2007 is de emigratie van de Polen beetje bij beetje omgekeerd in een netto remigratie. Niet genoeg, overigens, om alle infrastructuur te bouwen die Polen nodig zal hebben voor het EK voetbal in 2012: dat is dan ook een kolfje naar de hand gebleken voor de Chinese bedrijven die eerder al de stadions voor de Olympische Spelen in Peking bouwden. Tegenover de remigratie van de Polen staan intussen grote stromen Roemenen en Bulgaren. Voor die aan remigratie toe zijn, zal nog veel water naar de zee stromen: de lonen in die landen liggen lager dan in Polen en het zal dus langer duren om het verschil met de Belgische lonen af te zwakken. Ook de demografie in Polen lokte sneller een remigratie uit dan ze in Roemenië of Bulgarije zal doen.

De vraag wat er met al die Oost-Europese migranten precies gebeurt wanneer ze op onze arbeidsmarkt worden ingezet, staat uiteraard centraal voor een vakbond. De nieuwe ACV-topman, Marc Leemans, stelde gisteren onomwonden dat het vrije verkeer van personen voor het ACV een fundamenteel sociaal grondrecht vormt en dat een Europa zonder grenzen ook voor de vakbeweging een cruciaal onderdeel van het Europese project vormt. Het debat mag zich dus concentreren op wat er misloopt bij de uitoefening van die grondrechten.

Een korte blik van de onderzoekers op de bouw, de vleessector en de fruitteelt maakt snel duidelijk dat de nieuwe migratiestromen zich nog altijd goed lenen voor misbruik en uitbuiting. De onderzoekers stellen vast dat vooral de controlestructuren waarover de overheid kan beschikken, niet mee geëvolueerd zijn met de dienstenrichtlijn en met de uitbreiding van de Unie. Het ACV concludeert dan ook dat inspectiediensten en rechtbanken meer armslag moeten krijgen om sociale fraude effectief te bestraffen en vraagt onder meer zwaardere sancties voor schijnzelfstandigheid.

Luc Baltussen