Waarom IS zo wreedaardig is

De misdaden van de Islamitische Staat zijn van een onbeperkte wreedheid. Hoe kan dit geweld worden verklaard?

De moorden van IS zijn wreed en sadistisch: onschuldigen worden zonder proces geëxecuteerd met vuurwapens, homo’s worden van een gebouw gestoten, er zijn de talrijke bloedige onthoofdingen. Nog gruwelijker is het levend verbranden van slachtoffers, zoals de gevangen genomen Jordaanse soldaat en meerdere Syrische soldaten voor hem. Vrouwen worden daarnaast keihard aangepakt en vaak tot seksslavernij verplicht zoals de Yezidi-vrouwen.

Gelijkaardige misdaden gebeuren niet alleen in Syrië en Irak maar ook in Libië, Egypte, Mali, Somalië, Kenia door afdelingen van IS of Al Shabaab en Boko Haram.

IS en Al-Qaeda geen alleenstaande gevallen

De massamoorden in 1994 in Rwanda waren niet minder gruwelijk dan deze van IS. De meeste slachtoffers van de, volgens de VN naar schatting 800.000 slachtoffers, op een totale bevolking van iets meer dan 7 miljoen, werden voornamelijk met messen vermoord. Hun doodstrijd was vaak lang en gruwelijk. Van een ontelbaar aantal overlevenden waren ledematen afgehakt of ze hadden vreselijke hoofdwonden enz. De meerderheid van de Tutsi en een groot aantal Hutu werden vermoord. Veel moordenaars kenden hun slachtoffers.

Er zijn ontelbare andere voorbeelden van genocides en massamoorden afgelopen eeuw: in voormalig Joegoslavië, door Hitler, door Stalin, de Armeense genocide, enz…

Het oudste voorbeeld van een met een wapen gedode mens werd recent gevonden in Sima de los Huesos in Spanje. Het slachtoffer leefde zo’n 430.000 jaar geleden en had twee schedelwonden die met hetzelfde wapen moeten zijn aangebracht. De oudst bekende bewijzen voor een massamoord werden door archeologen gevonden in Jebel Sahaba, Soedan. Daar werden ongeveer 14.000 jaar geleden meerdere mensen vermoord. Vierentwintig skeletten vertoonden tekenen van geweld. Pijl- en speerpunten werden in de skeletten, waaronder kinderen, aangetroffen. Sommige slachtoffers waren doorzeefd met pijlen.

Moordpartijen kwamen voor op alle continenten. In Amerika kwamen van de Noordoostkust tot in de Andes wrede martelingen en terechtstellingen frequent voor. Vreedzame maatschappijen vormden een kleine minderheid tegenover een groot aantal gewelddadige maatschappijen.

Ook religies hebben wereldwijd mensen geofferd om van hun goden iets in ruil te bekomen. Niet enkel de zeer bloeddorstige Azteken maar ook Inca’s, Chinezen, Indiërs, Congolezen, Semieten maar ook de Kelten maakten er zich schuldig aan.

Hoe kan geweld verklaard worden?

De mens ontwikkelde zich vanaf 2,8 à 2,4 miljoen jaar geleden. Zijn voedsel bekwam hij door jagen en verzamelen. Mannen jaagden op alle wild, vrouwen op klein wild. Daarvoor is een doderinstinct nodig: de wil en de gedrevenheid de prooi te doden. De mens heeft echter slagtanden noch klauwen, maar wel de hersenen van een roofdier. Die gebruikte hij om wapens te maken, dierengedrag te analyseren, om tientallen jachttechnieken te ontwikkelen. Mensapen, zeker chimpansees en mensen, gebruikten ook in een ver verleden, geweld. Dat gebeurde met maat binnen de eigen groep maar men was vooral gewelddadig tegen andere groepen soortgenoten. De redenen waren de verovering van territorium, vrouwen, prestige en wraak. Redenen die vandaag bij IS een rol spelen. Geweld is voor mannen altijd een methode geweest om hun genen beter te verspreiden want geweld stelde hen in staat grotere gebieden en aanzien te verwerven en vrouwen te roven.

De mens leefde bijna heel zijn geschiedenis in groepen van 15 tot 30 mensen, zelden meer en dan vaak nog tijdelijk. Hij werkte met andere groepen samen om huwelijkspartners uit te wisselen en zo het risico op inteelt zoveel als mogelijk te beperken. Hij moest ook in grotere verbanden samenwerken om zijn groeiende kennis, zijn sine qua non om te overleven, te kunnen reproduceren. Maar uit zijn diep biologisch verleden heeft hij de tendens meegekregen om met andere groepen in vijandschap te leven, met geweld tot gevolg. Het beeld van een andere groep als vijand wordt snel opgewekt.

Dit is een kenmerk van IS. Alle ‘anderen’ zijn vijanden, de IS beschouwt zichzelf als superieur en ontleent daaruit het recht al die ‘anderen’ naar willekeur te vermoorden. De verklaring voor de superioriteit verschilt sterk, Ze maakt de essentie niet uit, die is de ‘andere’ uitschakelen.

Hoop?

Nochtans moet geweld voor de mens geen fataliteit zijn. Zijn evolutie is in de eerste plaats de verandering naar meer samenwerking. Wij ondergingen als soort een resem biologische veranderingen die ons toelieten op zeer hoog niveau samen te werken. Daartoe ontwikkelde zich gesproken taal, grotere en betere hersenen. Wij zijn in de eerste plaats een sociale soort. De mensheid boekte dankzij haar kennis immense vooruitgang. Haar grote mentale mogelijkheden vertonen echter nog een aantal atavistische trekken zoals het gebruik van geweld tegen de medemens.

We leven in een tijdperk met één wereldeconomie en intense samenwerking op economisch, politiek, artistiek, sociaal enz. vlak. Geweld heeft geen zin. De laatste jonge afstammelingen van jagers en verzamelaars in Australië spelen evengoed computerspelletjes als pubers in Mekka of New York. Nooit verspreidden technieken zich zo snel als internet. De wereld is één. De meerderheid van de mensheid verzet zich tegen IS. Dat zal de belangrijkste reden zijn waarom het uiteindelijk zal falen.

Marc Vermeersch, auteur van De geschiedenis van de mens (Deel I. Jagers en verzamelaars en Deel II. Landbouwers en veetelers) enOm zich te reproduceren moet de mens zich ook ideologisch reproduceren, doctoraat UGent in de culturele antropologie.