Over de laatste stuiptrekkingen van Joseph Kabila

President Joseph Kabila, Addis Abeba, Ethiopië, 24 februari 2013. © Reuters
Elien Spillebeen
Elien Spillebeen Documentairemaker en journalist

Journaliste Elien Spillebeen over de toekomst van Congo: ‘Kabila’s mandaat is al zeven maanden over datum en er is eensgezindheid over het feit dat hij zijn biezen moet pakken.’

Het is vandaag opvallend rustig in Congo. Of dat zou het toch moeten zijn. De oppositie vroeg de Congolezen om het commerciële leven dinsdag en woensdag stil te leggen. ‘Villes mortes’, dode steden, zijn ondertussen een gebruikelijke vorm van actie in het land. Vandaag en morgen blijven de winkels dicht.

Kabila zelf heeft het graag nog wat stiller. De sociale media, de lijnen met de buitenwereld, worden voor onbepaalde duur in bandbreedte beperkt.

De Congolezen wachten ondertussen al meer dan een jaar op de publicatie van hun kieskalender. Ze willen naar de stembus, en graag dit jaar nog.

Je winkel sluiten, een dagje binnenblijven, daar pakken ze je niet voor op.

Kabila moet weg. Daar zijn ze het al lang over eens. De vraag wie hem dan zal opvolgen, dat is voorlopig nog bijzaak. Maar Kabila’s mandaat is al zeven maanden over datum en er is eensgezindheid over het feit dat hij zijn biezen moet pakken. Compromissen vallen er dit keer niet meer te sluiten.

Vorige week nog trokken de jonge activisten van LUCHA op een vredevolle manier de straten op. In alle grote steden verzochten deze groepjes jongeren de kiescommissie de kieskalender te publiceren.

Ze werden quasi onmiddellijk opgepakt. In Bukavu werd zelfs met scherp op hen geschoten. Op straat komen houdt risico’s in, want repressie is voorlopig het standaardantwoord. Ook maandag volgden jongeren van een religieuze sekte de oproep van hun leider om de straat op te gaan. Er vielen vijftien doden.

Je zal het de doorsnee Congolees niet kwalijk nemen dat ze hun leven niet langer willen riskeren om voor de zoveelste keer het recht op verkiezingen af te dwingen. Maar je winkel sluiten, een dagje binnenblijven, daar pakken ze je niet voor op. Deze vorm van actie wordt vaak behoorlijk goed opgevolgd. De Congolezen tonen met hun dode steden dat de chaos niet totaal is, en dat is een duidelijk signaal naar Kabila, die chaos als laatste redmiddel beschouwt.

Kabila, alleenheerser in een land in chaos

In een interview met Der Spiegel op 3 juni, overgenomen door Knack, stelde hij dat het organiseren van verkiezingen organiseren an sich geen probleem is: ‘Als het moet, kan het morgen. Maar wat is het resultaat van chaotische verkiezingen? Enkel meer chaos!’, opperde hij.

Sinds vorig jaar is het geweld inderdaad toegenomen. In Kasaï werden het afgelopen jaar meer dan tachtig massagraven ontdekt. Minstens drieduizend burgers lieten bij het geweld het leven. Ook in het oosten is het opnieuw erg onrustig. De mai-mai-groepen lopen er elkaar voor de voeten. Er gaat geen dag voorbij zonder gewelddadigen incidenten.

Dit geweld lijkt Kabila goed uit te komen. Na het interview in Der Spiegel werd hij door de oppositie beschuldigd van het voeden van die chaos.

Deze bezorgdheid is ondertussen ook verwoord in een recent rapport van de Verenigde Naties (VN). In het rapport dat de VN-hoge commissaris voor de mensenrechten vrijdag publiceerde, verwijzen de rapporteurs letterlijk naar een mogelijk politiek belang bij chaos, om zo verkiezingen op de lange baan te schuiven:

‘De crisis in de Kasaï doet zich voor in een toenemende politieke onstabiele omgeving op nationaal niveau, wat kan leiden tot het opschorten van de presidentsverkiezingen voor onbepaalde duur op grond van veiligheidsredenen.’

Gelooft Kabila dan echt dat hij op deze manier nog lang op post kan blijven? Volgens Kris Berwouts, analyst en auteur van het boek Congo’s gewelddadige Vrede (dat dit najaar in het Nederlands verschijnt), is Kabila er zeker niet gerust op en verkeert hij zelfs in een staat van paranoia. ‘Er heerst een fin-de-regime sfeer binnen de meerderheid. We moeten ons bewust zijn van de verdeeldheid binnen het regime. Dat maakt Kabila bijzonder kwetsbaar. Hij is zich daarvan bewust.’, aldus Berwouts.

Quo vadis Kabila?

Is Kabila dan hetzelfde lot beschoren als zijn vader, die in 2001 bij een mislukte staatsgreep op het leven werd gebracht? Gezien zijn wanhopige pogingen om zo lang mogelijk aan de macht te blijven, kan je een dergelijk scenario niet uitsluiten.

Zijn paranoia ten aanzien van zijn eigen entourage is waarschijnlijk niet helemaal onterecht. Een echte revolutie, waarbij het leger zich tegen hem keert, is dan weer minder vanzelfsprekend. Het leger en de oppositie zijn erg verdeeld. De geschiedenis van Congo wijst uit dat de echte omwenteling meestal van buiten de landsgrenzen wordt gestuurd.

Volgens Kris Berwouts moeten we ook nu naar de buurlanden kijken. ‘De kans dat iemand binnen het leger, of een deel van het leger de macht wil grijpen, kan je nooit uitsluiten. Maar op dit moment lijkt Angola het zwaarste door te wegen als eventuele game changer.’

Volgens Berwouts is buurland Angola erg ongerust dat het geweld in Congo het eigen land zou ontwrichten. Op 23 augustus vinden er presidentsverkiezingen plaats, en moet er voor het eerst in achtendertig jaar een nieuwe president worden gekozen. Door de dalende olieprijzen en de geplande verkiezingen neemt ook de onrust in Angola toe. De komende weken worden een belangrijke test voor het land, en de onrust in Congo komt hen erg ongelegen uit. Maar in welke mate is Angola bereid hier actie voor te ondernemen? Voorlopig lijkt het bij diplomatieke druk te blijven. De verkiezingskoorts dwingt hen namelijk in de eerste plaats de emoties in eigen land onder controle te houden.

Stilte voor de storm

De lijnen met de buitenwereld worden voor de zekerheid dan toch maar doorgeknipt. Gisteren lekte telecomoperator Orange een brief met een schriftelijk bevel om de communicatie via sociale media te bemoeilijken door de capaciteit van het netwerk tot het minimum te beperken.

Deze gedwongen radiostilte is niet meer dan een laatste stuiptrekking van de toekomstige voormalige president.

Ongetwijfeld hoopt Kabila zo de repressie minder zichtbaarheid te geven in de internationale media, en nieuw protest te bemoeilijken. Maar deze gedwongen radiostilte is niet meer dan een laatste stuiptrekking van de toekomstige voormalige president van de niet-erg-Democratische Republiek Congo. Het is slechts een stilte voor de storm.

De bisschoppen die eind vorig jaar nog op de valreep een compromis uit te brand sleepten, vragen nu aan de Congolezen om het heft in eigen handen te nemen. Mobutu’s spreekwoordelijke ‘article 15: il faut se débrouiller’, is weer helemaal actueel. En de Congolezen zijn er ondertussen erg bedreven in. Met een VPN-verbinding omzeilen al heel wat Congolezen vandaag de beperkingen op de sociale media. Indien er eind deze maand nog steeds geen kieskalender is, start de oppositie op 1 september de campagne #KabilaDegage.

De kans dat Kabila het nieuwe jaar ingaat als president wordt dan toch elke dag wat kleiner.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content