‘Democratieën kunnen enkel overleven als ze stevig bewapend zijn’: de getuigenis van een Oekraïense burger (Mensen van het jaar)

Door de Oekraïense burgers als Mens van het jaar uit te roepen, brengt Knack hommage aan hun weerbaarheid, inventiviteit en moed. Anticorruptieactiviste Olena Haloesjka getuigt.

Drie dagen voor het begin van de oorlog besliste Olena Haloesjka Kiev te verlaten. Tijdens zijn dreigende speech van 21 februari, waarin hij de zogenaamde Volksrepublieken Donetsk en Loegansk erkende, vermeldde Vladimir Poetin de Oekraïense anticorruptieagentschappen expliciet als een bolwerk van Amerikaanse manipulatie. Voor Haloesjka, een van Oekraïnes voornaamste anticorruptieactivisten, was de boodschap duidelijk. ‘Ik besefte meteen dat ik weg moest. Ik heb een jong kind, dat ik niet in gevaar wil brengen. Bovendien was het duidelijk dat ik mijn werk veel beter in het buitenland kon uitvoeren.’

Wereld

Wereld

‘Mijn dochtertje woont liever in België dan in Kiev’: de getuigenis van een Oekraïense burger (Mensen van het jaar)

Het mag misschien verbazen dat Poetin in zijn speech expliciet een probleem maakt van een anticorruptieagentschap. Haloesjka vindt het de logica zelve. ‘Voor Rusland is het bestaan van anticorruptiebeleid een enorm probleem. Tot 2014 controleerde Rusland Oekraïne via corrupte politici en agenten in overheidsinstellingen. Ze snappen dat ze Oekraïne zonder corruptie niet onder controle kunnen houden.’

De eerste maanden gaan voorbij in een waas. Haloesjka trekt naar Warschau en opent daar het International Centre for Ukrainian Victory, een lobbyorganisatie die wereldwijd (gewapende) steun aan Oekraïne probeert te promoten. ‘Tijdens de eerste dagen hoorden we voortdurend dat Oekraïne kansloos was. Kiev zou binnen de drie dagen, hoogstens binnen een week, vallen. Wij probeerden vooral uit te leggen dat dat totaal verkeerd was.’

Dat Oekraïne toch overleeft, zorgt voor een opmerkelijke paradox, vindt Haloesjka. ‘Doordat het Oekraïense leger mirakels verricht met een absoluut minimum aan zware wapens, ontstaat in veel westerse landen het idee dat er geen haast bij is om Oekraïne extra te bewapenen, of dat extra wapenleveringen zelfs niet nodig zijn. Dat is een grote denkfout: Oekraïne heeft dringend meer wapens nodig. Elke dag vertraging betalen wij met onze levens.’

De oorlog biedt op een vreemde manier een unieke opportuniteit voor anticorruptiestrijders, merkt Haloesjka. ‘De macht van de oligarchen is de voorbije maanden afgenomen. Veel van hun fabrieken zijn vernietigd. Er liepen voor de oorlog al corruptieonderzoeken naar corruptiesystemen van oligarchen. Wij proberen er nu vooral voor te zorgen dat er een beter antimonopoliebeleid komt. Als ze hun monopolies verliezen, zullen de oligarchen nooit meer hun oude positie innemen.’

Wereld

Wereld

‘Russische vrienden geloven niet dat we een maand in een kelder hebben geleefd’: de getuigenis van Oekraïense burgers (Mensen van het jaar)

Zelensky werd in 2019 mede verkozen dankzij zijn beloftes om een streng anticorruptiebeleid te voeren. Voor de oorlog was Haloesjka echter enorm kritisch voor Zelensky’s bijwijlen aarzelende beleid. Vandaag is ze veel optimistischer. ‘Doordat Oekraïne nu kandidaat-lid van de Europese Unie is, is het anticorruptiebeleid in een stroomversnelling gekomen. 92 procent van de Oekraïense bevolking wil dat Oekraïne Europees lidmaatschap krijgt. De EU mag vragen wat ze wil, en de Oekraïense politiek zal het uitvoeren.’

Ze reist tegenwoordig geregeld heen en weer tussen Warschau en Kiev. Ze was er tijdens de eerste black-out, ten gevolge van de Russische raketaanvallen. ‘Rusland snapt niets van Oekraïne. Het denkt dat het Oekraïners kan dwingen om te onderhandelen door de energie-infrastructuur aan te vallen. Ze zien ons als een soort minderwaardige Russen die Zelensky de schuld zullen geven van de black-outs. Ze hebben het fout. Ik zie vooral vastberadenheid. Iedereen is ervan overtuigd dat we zullen winnen.’

Ze erkent dat het voor haar nog steeds vreemd aanvoelt om voor wapenleveringen te pleiten. ‘Ik heb in 2014 de realiteit niet onder ogen willen zien’, erkent Haloesjka. ‘Ik heb de voorbije acht jaar niet gebruikt om het Oekraïense leger te steunen. Democratieën kunnen enkel overleven als ze stevig bewapend zijn. Als de agressor denkt dat hij gemakkelijk kan aanvallen, blijven democratieën niet veilig. Hoe erg het ook is: als we nu vrede sluiten, zal Rusland de tijd gebruiken om zijn wapenarsenalen aan te vullen en opnieuw aan te vallen. Er komt alleen vrede als Oekraïne de oorlog wint.’