‘Hernieuwbare energie zal Donald Trump overleven’
David Criekemans, docent buitenlands beleid Universiteit Antwerpen, analyseert de historische en symbolische waarde van de beslissing van Donald Trump om de Verenigde Staten terug te trekken uit het Klimaatakkoord van Parijs.
Op donderdag 1 juni kondigde de Amerikaanse president Donald Trump aan dat de Verenigde Staten van Amerika zich uit het klimaatakkoord van Parijs zullen terugtrekken.
Hernieuwbare energie zal Donald Trump overleven.
Deze stap kan gezien worden als een belangrijk historisch moment voor de internationale geopolitieke verhoudingen. De Verenigde Staten van Amerika hebben bij dezen hun internationale leiderschap losgelaten.
America First zal tot een geïsoleerde Amerikaanse federale overheid leiden. Met enige dramatiek verwezen sommige commentatoren al naar 1919, toen de Amerikaanse Senaat het Verdrag van Versailles niet ratificeerde, wat er indirect voor zorgde dat het internationaal systeem destabiliseerde.
Toch hoeft het niet zo ver te komen. Er is immers ook goed nieuws; nieuwe geopolitieke constellaties dienen zich reeds aan op verschillende niveaus.
Uitstappen is relatief
Hoewel Trump aangaf de traditionele fossiele industrie te verdedigen, is het nog maar de vraag of deze daarmee zal geholpen zijn. Volgens een alliantie van de veertig sterkste klimaatsteden ter wereld, de C40, is het nog altijd mogelijk dat de Verenigde Staten haar klimaatdoelstellingen kan bereiken. Dat engagement ligt op een reductie in de CO2-emissies van 26 procent tegen 2025 vergeleken met de situatie in 2005.
Het business model van de kolenindustrie heeft bijvoorbeeld grote moeite om te concurreren met hernieuwbare energievormen als windenergie. Dat heeft te maken met de opmerkelijke daling van de kostprijs van wind. De gemiddelde prijs in de Verenigde Staten voor windenergie is gedaald naar 20 dollar per megawatt. Ter vergelijking: voor steenkool ligt die prijs vandaag op 30 dollar.
De aangroei van jobs in de hernieuwbare energiesector is de laatste jaren ook spectaculair toegenomen, met een groei boven de 20 procent. Zelfs ondanks Trump zal de werkgelegenheid in die sector de komende jaren het aantal jobs in de fossiele industrie (steenkool, olie en gas) evenaren of voorbijsteken. Vele grote Amerikaanse bedrijven zoals Apple, Google maar ook onze eigen Anheuser Busch Inbev hebben het engagement aangegaan om op termijn hun activiteiten op duurzame vormen van energie te laten draaien en zelfvoorzienend te worden. Ook steeds meer particulieren maken gelijkaardige keuzes.
u003cemu003eAmerica firstu003c/emu003e zal de Verenigde Staten geïsoleerd achterlaten.
Volgens het U.S. Solar Market Insight report explodeerde de Amerikaanse industrie voor zonnepanelen in 2016 met een verbazingwekkende 96% naar 14,626 megawatt. Zelfs als die groei afvlakt zal de regering van Trump die trend nog moeilijk kunnen keren. De efficiëntie van deze hernieuwbare energietechnologieën neemt ieder jaar immers nog toe. Hernieuwbare energie zal Donald Trump overleven.
Het Klimaatakkoord van Parijs is geen nieuw verdrag, maar technisch gezien een bijlage aan de United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC). Dit was een bewuste keuze, die rekening hield met de specifieke situatie waarin de Verenigde Staten zich bevinden. Hierdoor moest voormalig president Obama het geheel namelijk niet voorleggen ter goedkeuring aan de Amerikaanse Senaat, die normaal met een tweederdemeerderheid akkoorden dient goed te keuren. Indien het Klimaatakkoord van Parijs werkelijk een akkoord was, zouden de Republikeinen de ratificatie al eerder geblokkeerd hebben.
De Verenigde Staten kunnen pas ten vroegste op 4 november 2019 de Verenigde Naties laten weten dat ze uit het Klimaatakkoord van Parijs stappen.
Werkelijk uit het Klimaatakkoord van Parijs stappen duurt jaren. Artikel 28.1 stelt dat een land pas drie jaar nadat het verdrag van kracht is gegaan voor het betreffende land een schriftelijke notificatie naar de secretaris-generaal van de Verenigde Naties kan sturen. Daarna duurt het nog een jaar voordat de notificatie van kracht is.
Washington is partij bij het akkoord sinds de aanvang, op 4 november 2016. De Verenigde Staten kunnen de notificatie dus pas ten vroegste op 4 november 2019 naar de Verenigde Naties sturen. Op 4 november 2020 is de uittreding dan pas officieel, één dag na de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Dat wil zeggen dat het klimaatverdrag wellicht één van de grote thema’s zal worden in de campagne van 2020.
Nieuw mondiaal klimaatleiderschap
Het historische en symbolische karakter van de beslissing van Trump is niettemin hoog. De Verenigde Staten van Amerika hebben bij dezen hun internationale leiderschap losgelaten. In een gezamenlijke communicatie lieten Frankrijk, Duitsland en Italië al weten dat een heronderhandeling van het Klimaatverdrag van Parijs niet aan de orde is.
Het is en blijft het enige referentiekader, en is overigens vrij soepel omdat ieder land in een nationaal plan zijn eigen traject voor de reductie van emissies kan uitstippelen. Diplomatiek en politiek is het nu cruciaal dat er geen andere landen afvallen. In die zin kan en moet de Europese Unie nu internationaal leiderschap op zich nemen.
De afgelopen dagen had Merkel al gesprekken met de Indische en Chinese premiers. Vooral China ziet een geopolitieke opportuniteit om deels tezamen met de Europese Unie internationaal leiderschap op te nemen. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) piekte de Chinese steenkoolconsumptie in 2013. De mondiale energiegerelateerde CO2-emissies bleven sinds 2013 min of meer stabiel dankzij de Chinese afbouw van steenkool. Op het vlak van hernieuwbare energie breekt China het ene record na het andere, al installeren ze vaak wel yesterday’s technology, maar dan aan een veel lagere kost.
Diplomatiek en politiek is het nu cruciaal dat er geen andere landen afvallen.
Cruciaal in het verhaal is ook India. Bij ongewijzigd beleid zou haar steenkoolconsumptie nog kunnen verdubbelen. Het is dan ook geen toeval dat de Franse president Macron de Indische premier zaterdag zal ontmoeten. Wellicht zal een vorm van versnelde technologietransfer noodzakelijk zijn om te compenseren voor Trump. Frankrijk wil duidelijk ook internationaal klimaatleiderschap tonen. In zijn speech gisteren herhaalde Macron ook dat Amerikaanse klimaatwetenschappers welkom zijn in Frankrijk om hun werk verder te zetten.
Statement on the US’ withdrawal from the Paris climate agreements. #parisagreementhttps://t.co/T4XOjWZW0Q
— Emmanuel Macron (@EmmanuelMacron) June 1, 2017
Naar nieuwe externe en interne geopolitieke verhoudingen?
Uit mijn eigen studie ‘Geopolitiek van de Hernieuwbare Energie’ die ik in 2011 mocht verrichten in opdracht van het Vlaams buitenlands beleid bleek ook al duidelijk dat de overheden die nu systematisch investeren in hernieuwbare energietechnologieën zo een strategische positie kunnen opbouwen. Op termijn kan men initiatieven nemen om de opgebouwde intellectual property te vermarkten en er een eigen business model uit te puren. Duitsland vormt hierin het schoolvoorbeeld.
Machtsverhoudingen inzake energie zullen in de toekomst veel meer te maken hebben met technologische kennis dan met de locatie van beschikbare reserves, al is het een illusie te denken dat we ooit zonder grondstoffen verder zullen kunnen. Niet toevallig lonkt de Amerikaanse elektrische wagenproducent Tesla naar China. Beijing denkt immers al aan een ruil; technologie in ruil voor toegang tot haar lithiummijnen. Landen als China en ook het technologisch snel groeiende India hebben de situatie begrepen.
De energietransitie die we nu beleven zal de mondiale machtsverhoudingen door elkaar schudden. Enkel wie mee architect is van die orde, zal het nieuwe regime vorm kunnen geven. De Europese Unie kan op dit vlak een cruciale leidersrol spelen.
De federale Verenigde Staten spelen de komende jaren niet meer mee, maar dat wil niet zeggen dat er geen andere binnenlandse actoren een rol zouden kunnen spelen, wel integendeel. In reactie op de beslissing van Trump kondigde Jerry Brown, de gouverneur van Californië, al aan dat hij vandaag vertrekt naar China om een eigen klimaatdeal af te sluiten. Californië is immers op zichzelf al de zesde economie ter wereld. Dankzij aangehouden investeringen sinds de oliecrisissen van de jaren zeventig, en de initiatieven van voormalig gouverneur Arnold Schwarzenegger, huisvest het nu een aantal topbedrijven en wil het in de toekomst ook verder haar bijdrage leveren.
Hernieuwbare energie geeft de kans om regionale overheden sterker te laten worden in verhouding tot de centrale overheid.
De energietransitie waarin we ons bevinden zal ook de geopolitieke verhoudingen binnen landen veranderen. Van nature betekent hernieuwbare energie ook meer decentrale energie. In de fossiele economie had je een imposante kapitaalsaccumulatie en een enorm militair apparaat nodig om bijvoorbeeld olie te exploiteren en te beveiligen. Hernieuwbare energie geeft de kans om regionale overheden sterker te laten worden in verhouding tot de centrale overheid. Merk op dat in België niet de federale overheid maar wel de gewesten bevoegd zijn voor hernieuwbare energie en energie-efficiëntie. Een binnenlandse omkering van de geopolitieke machtsverhoudingen zullen we steeds vaker zien in de rest van de wereld. Naast de top down aanpak zal immers ook een bottom up benadering noodzakelijk zijn voor het aanpakken van de klimaatproblematiek.
David Criekemans doceert buitenlands beleid aan de Universiteit Antwerpen, internationale politiek en veiligheid aan het University College Roosevelt in Middelburg (Nederland) en geopolitiek aan het Geneva Institute of Geopolitical Studies.