Slovenië stuurt ‘Maarschalk Tweeto’ wandelen en kiest voor groene liberaal

Frankrijk was niet het enige EU-land waar deze week verkiezingen plaatsvonden. Ook in Slovenië trok de kiezer dit weekend naar de stembus. Tot verbazing van velen verloor de controversiële premier Janez Jansa de verkiezingen met verrassend grote marges van de centrumlinkse en progressieve nieuwkomer Robert Golob.

Begin november 2020 waren vrijwel alle ogen in de wereld gericht op de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Op de avond van 4 november stond Donald Trump nog stevig aan de leiding, het toenmalige staatshoofd had al een overwinningsspeech gegeven. Vele experts en journalisten waarschuwden evenwel dat er nog tal van stemmen geteld moesten worden. De verkiezingsuitslag was met andere woorden voorlopig en kon nog makkelijk omkeren door de vele stemmen die per post waren binnengekomen.

Eén Europese leider trok zich echter niets aan van dat voorbehouden: de Sloveens premier Janez Jansa. De conservatieve regeringsleider van de Slovenska Demokratska Stranka (SDS) was er als de kippen bij om Trump te feliciteren met zijn vermeende overwinning. ‘Hoe meer de mainstream media feiten ontkennen en vertragingen inroepen, hoe groter de uiteindelijke overwinning voor de president’, liet hij optekenen via Twitter. Jansa’s analyse was tekenend voor het discours van een man die de laatste jaren steeds meer onder vuur kwam te liggen omdat hij de persvrijheid in eigen land aan banden legt en omdat de democratische standaarden er in Slovenië eroderen.

Corruptie

Jansa is een ervaren rot in de Sloveense politiek. In de jaren 80 was hij lid van de Communistische Partij. Na het uiteenvallen van Joegoslavië en de Sloveense onafhankelijkheid gold hij als één van de belangrijkste postcommunistische hervormers in het land. Als premier was hij ook niet aan zijn proefstuk toe. Van 2004 tot 2008 was hij voor de eerste keer regeringsleider; na vier jaar oppositie werd hij in 2012 opnieuw premier van een regering. Die viel een jaar later omwille van een motie van wantrouwen toen Slovenië steeds erger begon te lijden onder de gevolgen van de schuldencrisis en Jansa in verband werd gebracht met corruptie.

Nadat Jansa later dat jaar ook effectief veroordeeld werd voor corruptie in een omkopingsschandaal leek zijn politieke carrière voorbij. Maar verrassend genoeg behaalde hij als lijsttrekker van zijn partij in 2018 opnieuw een klinkende overwinning met 24 procent van de stemmen. Zijn controversiële verleden en gedachtegoed leidden er evenwel toe dat hij als premier gepasseerd werd en er een coalitie zonder zijn partij gebouwd werd. Tot ook die regering viel in maart 2020 en de schijnbaar politiek onsterfelijke Jansa alsnog aan de macht kwam voor een derde ambtstermijn.

Die derde ambtstermijn werd vooral gekenmerkt door kritiek en controverse. Jansa werd ideologisch steeds radicaler en net als in zijn tweede ambtstermijn regende het geruchten over corruptie. Recent meldde de Amerikaanse ngo Freedom House in een rapport dat de democratische standaarden nergens zo hard gedaald waren als in Slovenië. Het rapport legde expliciet de verantwoordelijkheid bij de regering van premier Jansa. Zo zou Jansa de kritische openbare omroep willen kapot besparen en ging hij via Twitter vaak persoonlijk te keer tegen onafhankelijke journalisten – zijn bijnaam luidt dan ook Maarschalk Tweeto, naar de voormalige autoritaire Joegoeslavische leider Tito.

Vrijheidsbeweging

De controverse over zijn beleid zorgde er ook voor dat Slovenië steeds meer een zorgenkind werd binnen de Europese Unie. Meer dan eens werden SDS-getrouwe kaderleden op topposities in belangrijke overheidsadministraties geplaatst. En meer dan eens sloot de overheid onder Jansa’s auspiciën twijfelachtige deals met staatsbedrijven. Jansa stond gekend om zijn radicaal-rechtse hervorming en zijn autoritaire trekjes – regelmatig haalde hij naar de steenrijke Joodse filantroop George Soros uit of benoemde rechters op plaatsen waar het hem goed uitkwam.

Dat laatste heeft Jansa alvast gemeen met de Hongaarse regeringsleider Viktor Orbán, die vorige maand wel de verkiezingen won in eigen land. Slovenië ging onder Jansa’s bewind zo hard op het Hongarije van Orbán gelijken, in die mate dat Mojmir Mrak, economie-professor aan de universiteit van Ljubljana, sprak van een ‘Hongarisatie’ van Slovenië. Net zoals in Hongarije vielen steeds meer mediabedrijven in handen van Hongaren of Slovenen die Jansa steunen en zijn discours versterken – iets waar de Europese Unie Jansa meermaals voor bekritiseerde.

Tot verbazing van velen komt daar nu een voorlopig eind aan. Jansa verloor zondag met duidelijke cijfers van de 55-jarige energiezakenman Robert Golob, die nog maar een half jaar aan het hoofd van de nieuwe partij Gibanja Svoboda – vrij vertaald: ‘vrijheidsbeweging’ – staat. Golob wil naar eigen zeggen sneller werk maken van de klimaatomslag en houdt er uitgesproken pro-Europese standpunten op na. Wegens zijn kritiek op Jansa’s omgang met de democratische standaarden noemde Golob de stembusgang voortdurend ‘een referendum over de democratie’. Met succes. Vanuit het niets haalt zijn partij in één klap 34,5 procent van de stemmen, goed voor 41 van de in totaal 90 zetels.

Jansa’s partij SDS behaalde een kleine vijfentwintig procent van de stemmen en bemachtigt 27 zetels. Opvallend: Jansa doet het daarmee beter dan bij de verkiezingen van 2018. Maar heel wat kiezers van de kleinere oppositiepartijen hebben doelbewust voor een kandidaat gekozen – Golob in dit geval – om Jansa uit het zadel te lichten. Een succesvolle allen tegen één-strategie. Hoe duurzaam Golobs politieke project zal zijn, valt evenwel nog af te wachten.

Golobs succes wordt alvast opgemerkt op Europees niveau. Zowel de Europese groenen als de Europese liberalen trekken aan de mouw van de Sloveen om hen tegen de Europese parlementsverkiezingen in 2024 te vervoegen. Na de recente overwinningen van Orbán in Hongarije en Aleksandar Vucic in Servië maakten heel wat mensen zich zorgen over de liberaal-democratische toekomst van de regio. Samen met de verkiezingsoverwinning van Emmanuel Macron kunnen de pro-Europese krachten door Golobs overwinning alvast weer even opgelucht ademhalen.