Eén jaar machtsovername door taliban in Afghanistan: terug naar af voor meisjes en vrouwen

De beelden die medio augustus 2021 de wereld rondgingen, staan op menig netvlies gebrand: duizenden Afghanen die op de luchthaven van Kaboel in allerijl op al opstijgende vliegtuigen probeerden te springen om hun thuisland te ontvluchten. Aanleiding voor de chaos en paniek was dat de radicaalislamitische taliban na de terugtrekking van de Amerikaanse en andere internationale troepen sneller dan verwacht weer de controle hadden verworven over het land. Eén jaar later oogt de situatie somber, zeker voor meisjes en vrouwen. Experts waarschuwen dat Afghanistan opnieuw een haven is geworden voor terrorisme.

Afghanistan gaat al meer dan vier decennia lang gebukt onder conflicten en oorlogen. Na de terreuraanslagen van 11 september 2001, vielen de Verenigde Staten het land binnen in het kader van hun zogenaamde ‘War on Terror’, of de internationale strijd tegen terrorisme. Het doel van de militaire operatie, ‘Operation Enduring Freedom’, die uiteindelijk jaren zou bestrijken, was om al-Qaida-leider Osama bin Laden en andere leden van de terreurgroep uit te schakelen.

Maar ook de taliban – hoewel ze niet betrokken waren bij 9/11 – werden door Washington in één adem genoemd met al-Qaida en dus geviseerd. Kort na de start van de Amerikaanse invasie werden de taliban in het najaar van 2001 van de macht verdreven. Een nieuw regime onder leiding van Hamid Karzai installeerde zich met hulp van de VS. Door de internationale militaire aanwezigheid opende het land zich.

Ook vrouwenrechten kregen een boost en op het gebied van gendergelijkheid werden stappen vooruit gezet. Maar nu de taliban weer aan de touwtjes trekken, lijkt het op vele vlakken terug naar af. Afghanistan beleeft een humanitaire catastrofe, bijna de helft van de bevolking wordt bedreigd door honger en met de regelmaat van de klok klagen organisaties over hoe mensenrechten met voeten worden getreden en meisjes en vrouwen van het openbare leven uitgesloten worden. ‘Het draconische beleid van de taliban ontneemt miljoenen vrouwen en meisjes hun recht om een veilig en vrij leven te leiden’, stelde Agnès Callamard, secretaris-generaal van mensenrechtenorganisatie Amnesty International, eind juli. ‘Naar school gaan, werken, het huis verlaten: elke dagelijkse bezigheid staat onder controle en wordt ingeperkt.’

Duizenden meisjes op de middelbare school hebben het bevel gekregen om thuis te blijven.  Bovendien blijkt uit een rapport van Save the Children Afghanistan dat bijna 80 procent van alle kinderen zegt dat ze de voorbije maand met honger naar bed zijn gegaan. Bij meisjes is die kans zelfs bijna twee keer zo hoog. Een en ander heeft gevolgen voor de mentale gezondheid van die laatsten: een kwart vertoont tekenen van depressie. Amnesty ziet ook het aantal kindhuwelijken en gedwongen huwelijken toenemen. De nieuwe talibanregering blikt op de voorbije twaalf maanden terug als een bevrijding van de ‘bezettingsmacht’.

Het dient gezegd dat de klad voor de aftocht van de internationale troepen er ook danig inzat. De corruptie woekerde binnen de politieke elite en de hoogste militaire rangen, en met het moreel van het Afghaanse leger ging het van kwaad naar erger. Volgens expert Tamim Asey, die onder president Ashraf Ghani ook enige tijd viceminister van Defensie was, was de grootste nederlaag voor het moreel het vredesverdrag tussen de VS en de taliban uit februari 2021.

Veel soldaten vroegen zich plotseling af: ‘Als ze met deze lui vrede sluiten, waarom moeten wij dan vechten?’ Het Westen heeft zich te veel begoochelingen gemaakt over de taliban, meent Asey. ‘Ze hebben een heel land uitgeleverd aan een terreurgroep. Onder de veronderstelling dat de taliban veranderd waren en zich zouden omvormen in een verantwoordelijke regering van westerse stijl, wat ze niet gedaan hebben.’

Jongste voorbeeld? De dood van al-Qaida-leider Ayman al-Zawahiri bij een Amerikaanse drone-aanval eind juli in hartje Kaboel. De taliban bieden terroristen nog altijd een onderkomen, luidt de teneur. Asey neemt de laatste Afghaanse regering zwaar op de korrel. De vlucht van president Ghani kort voor de machtsovername door de taliban heeft haar lot uiteindelijk bezegeld. ‘Hij kon het land en de elite niet verenigen. Hij kende de taal van het Westen, maar niet de taal van zijn eigen volk en zijn vlucht was een schande.’

Volgens Asey had het ook anders kunnen lopen. Indien de president bijvoorbeeld een deal met de taliban had onderhandeld en afgetreden was om plaats te maken voor een overgangsregering. De geschiedenis herhaalt zich in de ogen van de voormalige viceminister van Defensie. De reden voor de militaire operatie in 2001 was immers de jacht op Osama bin Laden, die toen tijdens de heerschappij van de taliban onderdak had gevonden in het land. ‘Afghanistan is opnieuw een veilige haven geworden voor het terrorisme.’

Bewijzen daarvoor zijn er genoeg. Alleen de jihadistische terreurgroepering Islamitische Staat (IS), die met terreurcellen in het land actief is, wordt door de taliban bestreden. ‘Het lijkt erop dat de VS en het Westen niets uit de geschiedenis leren.’ De taliban wijzen de beschuldigingen van de hand. Na de dood van al-Zawahiri verkondigde de regering dat ze niet op de hoogte was van zijn verblijf. De machthebbers in Afghanistan spannen zich in voor internationale erkenning, maar willen niet weten van inmenging.

Oproepen van de internationale gemeenschap om de scholen weer open te stellen voor meisjes, zien de taliban als onderdeel va het intern debat. ‘Niemand heeft het recht de interne aangelegenheden van ons land met ons te bespreken of ons voor te schrijven dat we een of ander systeem nodig zouden hebben’, aldus talibanwoordvoerder Karimi.