Auteur Michael Lewis, bekend van The Big Short, waarschuwt: ‘Trump is een fascistisch kind van zes’

Zijn de Verenigde Staten op weg naar een dictatuur? Auteur Michael Lewis vreest het ergste. ‘We hebben het over een president die een dictator wil worden en die aftoetst hoe ver hij kan gaan.’

Michael Lewis is vooral bekend om zijn verfilmde bestseller The Big Short: Inside the Doomsday Machine, waarin hij het heeft over het ontstaan van de financiële crisis na 2007.

Who is Government?, zijn recentste boek dat afgelopen maart verscheen, is dan weer een soort liefdesverklaring aan het Amerikaanse overheidsapparaat.

Je zou het kunnen lezen als een pamflet tegen zakenman Elon Musk en zijn antibureaucratieorgaan DOGE (Department for Government Efficiency).

Elon Musk treedt binnenkort af als chef van DOGE. In het begin was er veel enthousiasme, maar nu lijkt hij nauwelijks vooruitgang te boeken. Wat is uw evaluatie?

Michael Lewis: Elon Musk begon als een kind aan deze opdracht. Eerst had hij beloofd om 2000 miljard dollar te besparen. Dan 1000 miljard. Nu gaat het nog maar over iets meer dan 100 miljard, een fractie van het oorspronkelijke bedrag. Maar dat is geen verrassing. Wie het begrotingstekort echt wil verkleinen, moet ingrijpen aan de uitgavenkant: het leger, de ziektekostenverzekering, de rente op de schrikwekkende staatsschuld. Maar dat staat Donald Trump niet toe. De delen van het overheidsapparaat die Musk momenteel afbreekt, vormen slechts 15 procent van de overheidsbegroting. Daar komt hij niet ver mee. Ik zou durven te zeggen dat hij gefaald heeft.

Doen de DOGE-ontslagen van Elon Musk slimme Amerikanen vertrekken naar China?

Musk had beloofd om de verspilling, de fraude en het misbruik van de administratie te bestrijden. Daar is toch niks mis mee.

Lewis: Musk heeft aan de verkeerde thema’s gewerkt. Hij had eerst moeten erkennen dat er door werknemers in de overheidssector vrijwel geen fraude wordt gepleegd. Die worden veel te streng gecontroleerd en gereguleerd. Er wordt wel misbruik gemaakt door bedrijven in de privésector zoals bij het toekennen van overheidsopdrachten. Maar dat interesseert Musk niet. Hij heeft met zijn kettingzaag een omgeving gecreëerd waarin frauderen gemakkelijker geworden is.

Wat is zijn echte doel?

Lewis: In het begin had ik tenminste hoop dat hij met DOGE echt iets belangrijks zou doen. Iedere overheidsdienst binnenstappen, de technologie op peil brengen en de werking digitaliseren. Maar het personeel van Musk lijkt dat niet eens te doen. Voor hem gaat het louter om de bevoorrechte toegang tot de regering en overheidsopdrachten. En er spelen ook meer duistere belangen. Bij de Amerikaanse arbeidsinspectie lopen tientallen klachten tegen hem, die ingediend zijn door werknemers van Tesla. Trump heeft die instantie zo goed als afgeschaft.

Musk zelf verlaat zijn functie niet zonder kleerscheuren.

Lewis: Hij heeft meer dan 120 miljard dollar verloren omdat de beurskoersen van zijn bedrijven zijn ingestort door zijn acties voor Trump. Zijn merk en bedrijf zijn vernietigd. Het is een ramp.

Een van de hoofdfiguren in uw nieuwe boek werkt voor de belastingdienst IRS en int miljarden dollars bij cybercriminelen.

Lewis: Dat dééd hij. Musk en zijn mensen hebben die dienst intussen ontmanteld. De helft van het team moest vertrekken. Dat alleen al toont aan dat het Musk niet interesseerde om honderden miljarden dollars te besparen. Er zijn schattingen over hoeveel zijn afbraakoperatie de Amerikaanse belastingbetaler zal kosten. Sommigen schatten tot vijfhonderd miljard dollar aan schade. Dat lijkt me niet onrealistisch.

In plaats van geld te besparen, doet de staat het begrotingstekort verder oplopen?

Lewis: Het is nog veel erger. Ik bedoel, er zijn zeker dingen die moeten veranderen. Het is bijvoorbeeld veel te moeilijk om ambtenaren te ontslaan die hun werk niet goed doen. Ze worden hoogstens op een zijspoor gezet. Dat is simpelweg een verspilling van middelen. Maar Musk gooide diegenen eruit waar hij snel vanaf kon komen. De jonge mensen, de slimmeriken. Goede, getalenteerde en gemotiveerde mensen zijn dan ook uit zichzelf opgestapt en op zoek gegaan naar iets nieuws. Je verliest dus je belangrijkste mensen. Ondertussen blijven je slechte werknemers aan het werk.

Het Amerikaanse volk eindigt met een staatsapparaat dat minder efficiënt is dan ooit tevoren?

Lewis: Dat klopt. Het staatsapparaat is erg verzwakt. En de vraag is: was dat opzettelijk? Of heeft men dat gewoon laten gebeuren? Dat zou mijn volgende project kunnen zijn: uitzoeken wat Trump en Musk en zijn mensen in godsnaam hebben gedaan, wat de langetermijngevolgen zijn en wat ze dachten dat ze aan het doen waren. Dat is allemaal niet duidelijk.

Halen Trump en zijn miljardairsvrienden profijt uit een zwakke staat?

Lewis: Zeker en vast. Als de staat de regels niet langer afdwingt en als er minder regels zijn, dan is dat in het voordeel van deze mensen. Ze hebben net honderden mensen ontslagen bij de beurswaakhond SEC. Ze ondermijnen de overheidsinstanties van binnenuit en zo dus ook de regelgeving. Overtredingen kunnen nauwelijks nog bestraft worden. Onder normale omstandigheden zouden bijvoorbeeld de cryptotransacties van de president dringend onderzocht moeten worden. Dat gebeurt niet, wat geheel in het belang is van Trump en zijn mensen. Aan de andere kant: als Trump een disfunctionerende staat leidt en er slaat dan een orkaan toe in Houston, een miljoenenstad, terwijl de nationale weerdienst de voorspelling heeft verknoeid; of als de gezondheidsautoriteit, die door Trump werd afgeslankt, de volgende pandemie onderschat, dan zal hij heel snel een enorm probleem hebben.

Rijksten op aarde waren nooit rijker, vooral Elon Musk

Hij zou beter moeten weten: zijn slechte coronabeleid kostte hem de herverkiezing in 2020.

Lewis: Trump leeft in een luchtbel. Hij denkt niet echt na over wat er zal gebeuren als het overheidsapparaat niet meer werkt. Hij wordt eveneens omringd door mensen die denken dat het een geweldig idee zou zijn om gewoon helemaal geen overheid te hebben.

Het populariteitscijfer van Trump is sterk gedaald. Grote delen van het Amerikaanse volk hebben ondertussen een echte hekel aan Musk. Heeft de Amerikaan het begrepen?

Lewis: Daar vrees ik voor. Tot nu toe is Trump goed weggekomen met zijn leugens en smoesjes. Uit de coronapandemie heeft hij duidelijk geen lessen getrokken. Mochten er een miljoen kinderen gestorven zijn, dan was er misschien wel wat veranderd. Maar Trump slaagde er in om die geschiedenis zelfs om te draaien. Veel Amerikanen steken vandaag de schuld op de virologen voor het slechte coronabeleid en níét op zij die toen geen masker wilden dragen.

De economie is toch veel belangrijker voor Trump. Als zijn importheffingen de winsten op lange termijn aantasten en de inflatie aanwakkeren, dan moeten mensen dat ondervinden.

Lewis: Hopelijk. Ten laatste bij de tussentijdse verkiezingen van volgend jaar. Als de Republikeinen uit beide huizen van het Congres worden geveegd, zal Trump echt in de problemen komen. Hij zal dan ook bijna tachtig jaar oud zijn. Wie weet: misschien sterft hij wel.

Het klinkt bijna alsof u daarop hoopt?

Lewis: Het duurde waarschijnlijk wat te lang om te beseffen, maar voor mij voelt het echt aan alsof Trump de grootste bedreiging ooit is voor de Amerikaanse democratie. We hebben het over een president die een dictator wil worden en die aftoetst hoe ver hij kan gaan. Het is aan de maatschappij om te beslissen hoe ver ze hem laat gaan. Sommige mensen geven niet zoveel om democratie. Ze kiezen er liever voor om hem te vriend te houden. Sommige mensen zijn dan weer bereid om op te staan en te vechten.

Wie vecht er? Wie houdt zich gedeisd?

Lewis: De Republikeinse Partij in het Congres heeft zich volledig aan haar verantwoordelijkheid onttrokken. Maar als de peilingen echt slecht blijven, worden ze misschien dapper. De rechters lijken al moediger. Maar wat als Trump hun uitspraken niet respecteert? Rechters en openbare aanklagers hebben geen eigen leger. Zelfs de US Marshals werken de facto voor de president.

Bij de universiteiten lijkt er wel wat in beweging te komen.

Lewis: Princeton was echt moedig. Christopher Eisgruber, de rector, vertelde Trump in een interview dat hij niet het recht had om dat allemaal te doen. Als dat betekent dat zijn universiteit haar federale financiering verliest, dan is dat maar zo. Maar hij zou Trump niet laten bepalen hoe er aan zijn universiteit onderzoek wordt gevoerd, welke personen een vaste aanstelling krijgen of hoe hij het gelijkheidsbeleid voert. Kort daarna sloot Harvard zich aan. Het is interessant hoe aanstekelijk dapperheid is. Zodra iemand opstaat en het juiste zegt, wordt het steeds gênanter voor de rest om niets te doen.

Voor de techbazen geldt dat blijkbaar niet.

Lewis: Die zijn allemaal meteen de verkeerde kant op gegaan en ik zie niet in wat hen nog zou kunnen terugbrengen. Bezos is een lafaard, net als Zuckerberg en Musk. Ze voeren een toneelstukje op en geven niets om de democratie. Het enige wat hen interesseert is hun rijkdom en macht. Ik schaam me voor hen. Ze zullen zich nog lang moeten verontschuldigen.

Wanneer? Waarvoor?

Lewis: Over vijftig jaar zullen onze kinderen vragen: Hoe was dat voor jou, opa? Wat deed u toen? Het is net Duitsland in de jaren dertig.

Serieus?

Lewis: Ik vind die vergelijking treffend. Niet omdat ik denk dat we op het Duitsland van toen lijken. De VS zijn groot, tot de tanden bewapend, hebben een 250 jaar oude traditie van democratie en een instinctieve haat tegen alles wat de persoonlijke vrijheden beperkt. Het is dus moeilijk voor te stellen dat er in dit land een dictatuur zou kunnen ontstaan. De VS zullen er nooit uitzien als Duitsland in de jaren dertig. Maar Trump beweegt wel in die richting. De mensen die hem daarin bijstaan, zullen uiteindelijk een hoge prijs betalen.

U heeft het weer over Musk, Zuckerberg en Bezos?

Lewis: Ik heb Jeff Bezos echt graag. Maar kan ik hem ooit nog op dezelfde manier in de ogen kijken? Nee. Ik zal hem nooit meer geloven. Ik weet nu hoe hij zich gedraagt. Stel je voor dat je met zo iemand in de loopgraven zit. Op het moment dat het schieten begint, rent hij weg en is hij de andere kant op. Het is eng, maar zoiets vergeet je nooit.

Zou u Trump een fascist noemen?

Lewis: Dat is toch zijn impuls? Hij respecteert de rechtsstaat niet. Hij vindt dat hij het recht heeft om de wet te overtreden. Wie verzet toont, wordt genadeloos aangepakt. Hij lijkt bereid én in staat om het leven van anderen te verwoesten. Hij handelt buiten de geest van de democratie. Het gaat hem puur om macht. Het lijkt alsof hij zoveel mogelijk macht wil vergaren om alles te vernietigen wat hem niet aanstaat. Ja, Trump is een fascist. Geen bijzonder verfijnde, eerder een fascistisch kind van zes. Geef het de leiding en het bepaalt gewoon wat en wanneer het iets wil.

Vooral voor Duitsers is fascisme bijna synoniem met het Derde Rijk en Adolf Hitler. De nazi’s vermoordden zes miljoen Joden en ontketenden een wereldoorlog.

Lewis: Goed punt. Ik denk niet dat Trump geïnteresseerd is in een genocide. Dat is niet zijn ding. Hij geniet er wel van om personen en groepen te vinden die hij kan demoniseren en misbruiken. Tot nu toe zijn dat trans personen, immigranten en federale ambtenaren. Dat is misschien een andere vorm van fascisme. Maar het blijft wel fascisme. Trumps voornaamste beweegreden is geld. Wat hem echt drijft, is geld en de macht die ermee gepaard gaat. Dat beperkt misschien de schade die hij kan aanrichten, in tegenstelling tot iemand als Hitler, die een deel van de mensheid wilde uitroeien.

U blijft hem een dictator noemen?

Lewis: Trump heeft ontdekt dat woede zijn aanhang energie geeft. Hij heeft een vermogen om die woede te voelen, aan te wakkeren en mensen het gevoel te geven dat hij het antwoord is op die woede. Het is een constante bron van macht. Maar daar heb je steeds dingen voor nodig waar je woedend op kunt zijn. Wat gebeurt er als hij geen immigranten, trans personen of federale ambtenaren meer heeft? Wat is dan het volgende doelwit? Zijn manier van leidinggeven vereist telkens iets nieuws om die woede op te richten.

Hij heeft een nieuwe zondebok nodig?

Lewis: Een groep mensen die hij kan aanwijzen en in zijn greep kan krijgen. Zo creëer je een menigte.

Bent u bang voor een oorlog?

Lewis: Trump lijkt niet bloeddorstig en houdt ook niet van oorlog. Godzijdank. Hij creëert echter omstandigheden waarin de kans op oorlog vergroot. Stel dat hij op een dag echt héél onpopulair wordt, dan zou oorlog zijn laatste troef kunnen zijn. Gewoon om aan de macht te blijven. Trump geeft eigenlijk nergens echt om, behalve om zichzelf. Als hij in het nauw gedreven wordt, zoekt hij altijd een nieuw verhaal. Bovendien beschikt hij over de macht om écht nare verhalen te schrijven.

Is dat uw scenario?

Lewis: Ik sluit niets uit, maar uiteindelijk denk ik niet dat het zo extreem wordt. Waarschijnlijker is dat zijn populariteit in de peilingen een duik neemt, de economie instort, de Republikeinen bij de tussentijdse verkiezingen een zware nederlaag lijden en Trump zijn koers bijstelt.

Weet u zelf of u optimistisch of pessimistisch bent?

Lewis: Het is ongelooflijk moeilijk om te voorspellen waar dit naartoe gaat. Wat je wel steeds ziet: alles wat hij doet, volgt een patroon. Als Donald Trump ergens vertrouwen vindt, probeert hij dat te vernietigen. Hij heeft de gave om het te ondermijnen. Dat komt omdat hij zelf niet goed aardt in een omgeving van vertrouwen. Hij heeft een diep, wederzijds wantrouwen nodig om te kunnen functioneren.

Het is moeilijk voor te stellen hoe de Amerikaanse samenleving ooit weer verenigd kan raken na nog eens vier jaar Trump.

Lewis: In mijn boek vertel ik het verhaal van Walter en Amanda Smith, een getrouwd koppel uit Arkansas, van wie de dochter besmet raakt met Balamuthia mandrillaris. Haar hersenen dreigen onherstelbaar beschadigd te raken en een project van de Amerikaanse Food and Drug Administration kan misschien haar leven redden. Het échte verhaal is echter dat het huwelijk van de Smiths al lang stuk is. Dan vinden ze elkaar terug in de strijd om het leven van hun dochter. De gemeenschappelijke vijand redde hun huwelijk. Voor mij is dat een metafoor voor de Amerikaanse samenleving.

Hoe bedoelt u?

Lewis: Walter en Amanda Smith moesten samenwerken om te voorkomen dat het ergste zou gebeuren. Dat is precies wat onze samenleving mist. Zelfs tijdens de pandemie. Misschien was corona gewoon niet genoeg. We hebben geen gemeenschappelijke vijand die ons samenbrengt. Zonder zo’n vijand keren we ons gewoon tegen elkaar.

Zou Donald Trump op een dag die gemeenschappelijke vijand kunnen worden?

Lewis: Interessante gedachte. Zolang hij echter nog altijd op aanzienlijke steun van grote delen van het volk kan rekenen, is het moeilijk voor zijn partij om afstand van hem te nemen. Misschien komt er een moment waarop de steun van de mensen inzakt, terwijl hij gewoon doorgaat zoals voorheen. Dan keert zijn eigen partij zich tegen hem en glijdt die langzaam in de oppositie. Dat is een grappig idee.

Zou u daarop hopen?

Lewis: Ieder redelijk mens kan alleen maar hopen dat Trump faalt. Alles wat hij doet, plant de zaadjes voor problemen op lange termijn. Voor een ramp.