‘Niet alleen rond Antwerpen zijn er te veel auto’s en vrachtwagens op de weg’

Edi Clijsters van Vlinks begrijpt niet dat een overheid ervoor kiest ‘om de gezondheid van de burgers in gevaar te brengen in plaats van te investeren in openbaar vervoer’.

Aan sombere voorspellingen voor 2017 geen gebrek, en die kijken niet alleen naar Washington. Voor ons is er onder meer deze: steeds meer files, die steeds langer worden en steeds langer duren… “tot op een dag alles gewoon stilstaat”. Die files schaden niet alleen individuele mensen en bedrijven maar het hele milieu en uiteindelijk de hele economie. Maar ze lijken onuitroeibaar. Echt?

Voor alle duidelijkheid: dit wordt niet de zoveelste aflevering in de trieste Oosterweel-saga. Want niet alleen in en rond Antwerpen zitten veel te veel auto’s en vrachtwagens op de weg. Het echte probleem zit veel dieper. Het vereist een veel omvattender aanpak, en een duidelijke visie op het hoe en waarom van mobiliteit.

Zeker: je kan alleen maar groot respect opbrengen voor de vele mensen in actiegroepen die belangeloos een flink deel van hun leven inzetten om voor een hele bevolking nu en in de toekomst te redden wat er te redden valt. Minder respect is er voor sommige overheden en technocraten die maar heel moeizaam informatie verstrekken, vergissingen toegeven, alternatieven onder ogen te nemen. Maar het zou volstrekt verkeerd zijn het hele touwtrekken te beperken tot het ene tracé of het andere, tot meer of minder beton, tot al dan niet wat groen daar bovenop. Op korte of althans middellange termijn moet gewoon een groot deel van die veel te vele auto’s en vrachtwagens van de weg gehaald.

Toegegeven, al die auto’s waarin gemiddeld minder dan anderhalve mens zit, zijn mede het gevolg van stadsvlucht, fermette-syndroom en ongebreidelde verkavelingslust. Maar anno 2017 toch op de eerste plaats van het gebrek aan behoorlijk openbaar vervoer. Want dat kost geld. En de overheid geeft blijkbaar liever geld uit aan studies en ‘voorlichting’ om haar eigen gelijk te bewijzen.

Geen geld voor openbaar vervoer, maar wel voor bedrijfswagens

Terwijl openbaar vervoer juist de zo noodzakelijke werkgelegenheid zou opleveren voor wie geen hoger onderwijs heeft genoten: veel bussen, trams en treinen werden bij ons geproduceerd en zouden dat opnieuw kunnen worden. En De Lijn zit nu al om chauffeurs verlegen. Maar voor performant (lees: fijnmazig, stipt, en min of meer comfortabel) openbaar vervoer is er geen geld genoeg, terwijl de bedrijfswagens die dat geld aan de schatkist zouden kunnen opleveren ongemoeid worden gelaten.

Hoe is dat mogelijk? Geen enkele democratische overheid kan toch zo pervers zijn dat zij de gezondheid van deze en volgende generaties in gevaar brengt omdat openbaar vervoer geld kost, terwijl een kilometerheffing geld opbrengt en er alleen daarom ooit zal komen?

De vrachtwagens zijn een nog ergerlijker verhaal, waar veel kanten aan zitten maar weinig goede. Er zijn de vele duizenden zwaargewichten die vanuit Franse of Nederlandse havens willens nillens door België moeten om hun bestemming elders in Europa te bereiken, of die vanuit Oost-Europa naar het Kanaal willen. Ze vullen en verslijten de wegen hier, en betalen daar slechts sinds kort een bescheiden heffing voor. Vervolgens zijn er minstens evenveel duizenden die vanuit Vlaamse havens goederen transporteren naar Zuid- en Oost-Europa of in het beste geval naar een Europees distributiecentrum in een of andere Vlaamse gemeente.

Protectionisme en vrij verkeer van goederen

Horen we hier geen echo’s van Trumpiaans protectionisme? En wat met het sacrosancte vrij verkeer van goederen in de Europese Unie? Dat vrij verkeer is op zich een goede zaak. Maar nog veel beter zou het zijn mocht die Europese Unie zich evenveel gelegen laten aan de bescherming van milieu en eerlijke in plaats van moordende concurrentie. Binnen dit korte bestek slechts één voorbeeld: hoe zinloos wordt ‘vrij verkeer’ wanneer containers vol jeans vanuit Antwerpen naar Zuid-Europa dokkeren omdat daar de milieuwetgeving op ‘stone washen’ minder streng is?

Wordt het integendeel niet de hoogste tijd voor een Europese regelgeving over -en belasting op- de ‘ecologische voetafdruk’ van wat uiteindelijk in de winkels ligt? Ongetwijfeld zal er protest zijn tegen zo’n ‘eco-terrorisme’ (of ‘eco-protectionisme’ als ze zich wat beschaafder moeten uitdrukken) en daarbij ook zwaaien met het argument van ‘vrij verkeer’ of, godbetert, werkgelegenheid.

Die laatste leugen kan zó worden doorprikt. En wie dat wil zal heus nog altijd Italiaans spuitwater kunnen drinken of Schotse koekjes eten. Maar is het echt een aanslag op de rechten van de consument om te vragen daar dan ook een kleine ecologische bijdrage voor te betalen?

Hoe dan ook zullen altijd nog wel spullen moeten getransporteerd worden. Alleen hoeft dat niet over de weg te gebeuren. Er is bijvoorbeeld maar een bescheiden pakket maatregelen en investeringen nodig om de binnenvaart in Europa meer mogelijkheden te geven. Hetzelfde geldt voor transport per spoor. Theoretisch moedigt de Europese Unie dat aan; in werkelijkheid blijven nationale of regionale regeringen al te vaak in gebreke.

Niet eens zo gek lang geleden is het spoortransport uitgestorven omdat het over de weg zoveel sneller ging. Ook het bedrijfsleven is dus mee verantwoordelijk: eigen magazijnen en magazijniers kostten immers geld; de kosten voor wegvervoer dat ‘just in time’ leverde kwamen daarentegen voor een goed deel terecht op de rug van de gemeenschap. Ondertussen is die kortzichtige aanpak zo ‘succesrijk’ gebleken dat hij zelfvernietigend wordt.

Hoe moet het dan? Verlichte geesten hebben al geopperd dat om het even welk Oosterweel-scenario de eerstvolgende jaren de problemen in en rond Antwerpen eerder zal verergeren dan oplossen. Alleen het tolvrij maken van de Liefkenshoektunnel kan snel soelaas bieden, liefst in combinatie met een aanpassing van de verbindingswegen in het Waasland. In het Waasland is men daar niet voor te vinden; maar in werkelijkheid zou dat minder ingrijpend zijn dan wat tegenwoordig aan natuur wordt verwoest met het oog op de bouw van een hoogst omstreden Saeftinghedok voor Chinese containers vol prullen die weldra geen mens nog zal willen.

Maar op termijn kan slechts een Europees-gecoördineerde belasting op de ecologische voetafdruk het wegtransport in het hele continent tot redelijke proporties terugbrengen. Gedaan met de files? In elk geval gedaan met te laag geprijsde spullen, vervoerd door te laag betaalde chauffeurs, over wegen waarop te lage tol wordt geheven. Alleen: om dat allemaal voor elkaar te krijgen is minstens vijf minuten politieke moed nodig. Misschien zelfs iets meer.

Edi Clijsters is kernlid van Vlinks