Doodsbedreigingen, woekerwinsten, illegale handel : de vuurwerkmaffia. ?België is de draaischijf,? beweert vuurwerkmeester Eugène Hendrickx.
In Nederland werd tijdens de vorige oudejaarsnacht een man gedood door een vuurwerkbom die hij in het Belgische grensdorp Putte had gekocht. Voor de Nederlandse overheid was de maat vol : ze eisten dat de illegale, levensgevaarlijke handel aan banden zou worden gelegd. Er kwam een technische vergadering tussen de Nederlandse en Belgische ministeries, en minister Elio Di Rupo (PS) van Economische Zaken, bevoegd voor de Dienst Springstoffen, beloofde een verstrenging. Dat baarde de vuurwerkmaffia zoveel zorgen, dat er al snel doodsbedreigingen kwamen tegen mensen die voor een sanering waren. Daarom organiseerde de Dienst Springstoffen een verzoeningsvergadering bij FN in Zutendaal, maar die bijeenkomst liep danig uit de klauw. Enkele aanwezigen waren eerder al voor illegale handel geverbaliseerd. Achteraf distantieerde Economische Zaken zich van dat ?overleg met smokkelaars.?
De eindejaarsperiode is weer aangebroken, en in België is nog niets veranderd. Integendeel, vorige week werd bij een beroepsmilitair in Herstal een recordvangst van vijftig ton illegaal vuurwerk gedaan. Nederlanders, Duitsers en Britten komen zich weer massaal in onze contreien bevoorraden. De Britse autoriteiten houden de boten uit België extra in de gaten, en de Nederlandse vliegende brigades proberen de grote smokkelaars bij de lurven te vatten. In de grensstreek zijn er niet alleen gespecialiseerde zaken, maar ook volledig illegale schuren en loodsen, waarin de Nederlandse vuurwerkfreaks het hele gamma vinden : knalerwten en trekbommen, Romeinse kaarsen en vuurwielen, luchtfluiters en zevenklappers, petarden en kanonslagen, zilverregen en Bengaals vuur. In Nederland, waar vorig jaar achthonderd ongevallen gebeurden, mag vuurwerk maar aangekocht worden in de laatste drie dagen van het jaar, en mag het maar gedurende vier uren tijdens oudejaarsnacht afgestoken worden het moment dat de luchtvervuiling aldaar vertienvoudigt.
Ook in België melden zich elk jaar honderden mensen in de ziekenhuizen met oogletsels, beschadiging van het gehoor, afgerukte vingers en vooral brandwonden. Vuurwerkmaker Eugène Hendrickx uit Antwerpen, voorzitter van de Europese federatie van vuurwerkmakers, waarschuwt al jaren tegen de piraterij. Het familiebedrijf Hendrickx bestaat al tweehonderd jaar en luisterde onder meer de inhuldiging van de eerste spoorlijnen in België en Nederland op. In de voorbije decennia werden zelfs spektakels geleverd aan de sjah van Iran en dictator Mobutu uit Zaïre. De jongste jaren waren er een paar tegenvallers. Drie jaar geleden was er de rel rond Antwerpen ’93, toen het stadsbestuur de voorkeur gaf aan de Franse vuurwerkmaker Pierre-Alain Hubert, alias le professeur, die zichzelf ook wel als vendeur de rêves aanprees. Zijn fameuze horizontale vuurwerk werd een giller en een sisser die tot ver buiten onze landsgrenzen voor lachkrampen zorgde. En dan is er ook nog de maffia.
De NV Eugène Hendrickx, specialist in pyrotechniek, is voorlopig nog niet van plan uit de druk bewoonde Herentalsebaan in Deurne weg te trekken, want er hangt weer een nieuwe aanvraag voor een milieuvergunning aan de straatkant. Op de oude gevel staat het familiemotto : ?Hier is ’t in ’t vuurwerk.? De secretaresse krijgt elke dag tientallen telefoons van obscure Nederlanders voor om het even wat als ’t maar knalt en sist.
EUGENE HENDRICKX : De vuurwerkbranche was vroeger een traditionele, ambachtelijke sector, maar nu wordt vooral Chinese rommel ingevoerd, en zo zijn er echte maffiapraktijken in onze sector binnengeslopen. De illegale handel is enorm, en België is daar de draaischijf van. In de grensstreek, vooral in Limburg en rond Luik, heb je nu grote vuurwerkmagazijnen, soms wettelijk, soms zwart. In dergelijke magazijnen heb ik al vuurpijlen zien verkopen waarin een halve kilo pyrotechnisch sas zit : bijzonder explosief ! In Nederland geldt een strikte reglementering : de import en export van vuurwerk is aan vergunningen onderworpen. In Frankrijk treedt de Service des Poudres zeer streng op. In Duitsland idem.
Alleen in België heb je niet de minste toelating nodig om vuurwerk in- en uit te voeren, desnoods met tonnen tegelijk, ongelimiteerd. Dan is het logisch dat België een draaischijf wordt, en dat Nederlanders en Duitsers niet alleen vuurwerk komen kopen in ons land, maar het ook zelf invoeren via ons land, via de haven van Antwerpen of op andere manieren. Daarom kregen mensen, die voor een strengere reglementering pleitten, hier prompt doodsbedreigingen. Geen wonder, want er zijn miljoenen mee te verdienen. De maffiahandel is een regelrechte aanslag op onze stiel.
Zijn de winstmarges zo hoog ?
HENDRICKX : Als ik in de folders zie hoeveel ze in het Verre Oosten voor hun vuurwerk vragen, en als ik zie voor hoeveel het hier van de hand gaat, bedragen de winstmarges toch tweehonderd, driehonderd procent of meer. En daar krijg je zeer slechte kwaliteit voor. Vaak hangt er geen etiket op of zit er geen gebruiksaanwijzing bij, zodat je niet weet hoe je het spul moet afsteken, laat staan wàt er nu precies in zit. Soms moet je het met een tekst in het Chinees stellen. Nee, de markt voor oudejaarsvuurwerk is enorm gestegen, en ook ons bedrijf zou daar een graantje van kunnen meepikken, ware het niet van die maffiapraktijken. Zoals het nu zit, heb ik geen zin om elk jaar tussen Kerstmis en nieuwjaar wakker te liggen van de vraag of niemand zijn vingers verliest door mijn vuurwerk.
De markt bestaat uit twee segmenten : de oudejaarsartikelen voor de gewone burger, en het grote feestvuurwerk voor de professionelen. Wij produceren alleen groot, professioneel vuurwerk voor spektakels, die wij zelf organiseren, of die door collega-vuurwerkmeesters worden opgezet. Onze productie gebeurt nog grotendeels ambachtelijk artisanaal vuurwerk blijft toch het mooiste, en wij zijn erg gehecht aan onze traditie. Toen we in 1969 de Kennedy-tunnel inhuldigden, gebeurde dat nog uitsluitend met ambachtelijk materiaal. Maar dat wordt onbetaalbaar. Daarom moeten ook wij nu een deel invoeren uit Zuid-Europa, zoals onze zware bommen. Een deel van onze productie verloopt gemechaniseerd : de magnesiumfonteinen bijvoorbeeld, waarin wij gespecialiseerd zijn. Die dingen produceren wij met dezelfde machines waarmee we het signaalvuurwerk voor schepen, spoorwegen en militaire operaties maken.
Wij zijn nu de enige echte vuurwerkfabrikant in België. Er zijn nog andere, professionele vuurwerkmakers, maar zij kopen hun vuurwerk bij ons of ze voeren het in. De koninklijke vuurwerkmaker Van Cleemput in Brussel, hofleverancier, is al geruime tijd geleden met de productie gestopt nadat er verscheidene doden gevallen waren bij een ontploffing in zijn fabriek. In Napels is een paar jaar geleden nog een vuurwerkfabriek ontploft, die op de zesde verdieping van een appartementsgebouw was gevestigd. In Zuid-Europa is alles nog toegelaten, daar heb je nog een vuurwerkmaker in elk dorp.
Ook voor grote vuurwerkspektakels is de markt in België de jongste tien jaar erg gestegen, want bedrijven zien dat meer en meer als een publiciteitsmiddel. Vuurwerk heeft succes bij jong en oud, en is door televisie niet kapot te krijgen : je moet er echt met je neus op zitten, de kruitdampen opsnuiven en de knallen ondergaan. Elk jaar brengen wij tientallen grote spektakels, en elk jaar vinden wij nog nieuwe effecten uit.
In België is niet alleen de reglementering laks, maar er wordt ook geen toezicht op de handel uitgeoefend ?
HENDRICKX : Hier mag men het hele jaar door vuurwerk verkopen, terwijl dat in Nederland alleen de laatste drie dagen van het jaar kan. De Dienst Springstoffen heeft welgeteld drie inspecteurs om alle explosieven in het hele land te controleren, dus is er weinig toezicht. Alleen al in het Antwerpse zijn er, volgens de politie, meer dan duizend verkooppunten : van krantenwinkels tot supermarkten. In theorie zouden die allemaal een vergunning moeten hebben van het ministerie van Economische Zaken. Maar als er honderd een toelating aangevraagd hebben, zal het al veel zijn. In theorie zouden zij ook een soort bunker moeten hebben om het vuurwerk op te bergen. Maar in de praktijk wordt dat vaak gewoon in de kast gestopt. Veel handelaars weten zelf niet eens hoe ze het moeten afsteken.
In de oudejaarsperiode loop ik altijd een paar zaken binnen uit nieuwsgierigheid, en dan kom ik telkens onduldbare dingen tegen. Vorig jaar was ik in een tabakshandel, waar wel tien klanten rond open dozen met vuurwerk stonden. De vuurpijlen lagen gewoon op de toonbank naast de aanstekers ! Als daar iets gebeurd was, was er niemand levend uit de winkel geraakt. Al die handelaars weten gewoon niet dat ze met vuur spelen : er is een groot gebrek aan informatie. Wel lijken de politiekorpsen nu meer bereid om controle uit te oefenen. Maar ook zij bellen ons soms wanhopig op met de vraag wat wel of niet toegelaten is.
De politie heeft vijftig ton in Luik in beslag genomen. Wat gebeurt daarmee ?
HENDRICKX : Normaal gezien, wordt dat door de ontmijningsdienst van het leger vernietigd. Maar elk jaar komen politiediensten ook tonnen in beslag genomen vuurwerk bij ons stockeren, omdat ze er geen blijf mee weten. Kleine partijen kunnen wij zelf vernietigen, maar grote partijen moeten naar het leger. Wettelijk gezien, moet elke in beslag genomen partij vernietigd worden, maar soms wordt dat door de rechter tegengehouden.
Maar u wil uiteraard ook niet dat vuurwerk verboden wordt ?
HENDRICKX : Zeker niet. Maar omwille van de wildgroei zijn sommige gemeenten nu zelf al verboden aan het uitvaardigen. Wij zijn vragende partij voor een striktere wetgeving en controle. België heeft dat begin dit jaar aangekondigd na ernstige wrijvingen met Nederland. Het probleem is dat de Belgische overheid talmt tot er een Europese beslissing komt. En dàt kan volgens mij nog lang duren, want elk land kent een verschillende situatie, en elk land beschermt z’n eigen gebruiken en productie. In de meeste buurlanden moet men ook proeven afleggen en erkend worden als vuurwerkmaker, maar in België mag zomaar iedereen een spektakel in de lucht schieten.
Van zware ongevallen is in België niet veel bekend ?
HENDRICKX : Ik hou mijn hart vast dat er met die illegale handel vroeg of laat een catastrofe gaat gebeuren. Er gebeuren nu jaarlijks al heel wat ongevallen, maar dat wordt hier niet zo openbaar gemaakt. Uit achtergrondinformatie weten we dat brandwondencentra in ziekenhuizen nogal wat zware gekwetsten opnemen. Het gevaar van slecht vuurwerk is dat het bij een eerste poging vaak niet afgaat, en op het moment dat men het opnieuw probeert, ontploft het in het gezicht ! Zelf zou ik nog geen fonteintjes op een taart of sterretjes in een kerstboom binnenshuis durven aansteken, want laat u niet foppen : koud vuur bestaat niet. Maar er gebeuren even veel ongevallen met die kanonnetjes waarmee men in België bruiloftsfeesten opluistert. Vroeger gebruikte men carbuur of buskruit, wat vrij onschuldig was, maar nu gebeurt dat met een gevaarlijk mengsel van chloraat en solfer. Gewoon vuurwerk afschieten, gaat ook vervelen, en dan wil men gaan experimenteren : knallers in flessen stoppen, een stapel vuurpijlen aan elkaar binden. Bovendien wordt men overmoedig en onvoorzichtig door de drank. Ik zeg altijd : laat nuchtere Bob niet alleen met de auto rijden, maar ook de lont aan het vuur steken.
Antwerpen vraagt u nu voor het eerst een oudejaarsvuurwerk op de Schelde af te steken. Heeft Antwerpen ’93 geen bittere nasmaak gelaten ?
HENDRICKX : Die flop was een kaakslag voor onze stiel. Wij wilden Antwerpen, de stad waar we al twee eeuwen vuurwerk maken, een gratis spektakel aanbieden voor de opening van Antwerpen ’93. Maar de stad verkoos in zee te gaan met de Fransman. Om de Antwerpenaars niet al te zeer voor het hoofd te stoten, vroeg men ons wel om de technische uitvoering te verzorgen. Wij hebben dat geweigerd, want dat horizontale vuurwerk was volgens onze ervaring niet geschikt voor de Schelde. Achteraf bleek het inderdaad een misrekening te zijn, maar wij triomfeerden zeker niet : het was pure anti-reclame. Later dat jaar hebben wij voor Eurosail een traditioneel, authentiek vuurwerk afgestoken, waar honderdduizenden Antwerpenaars fier op stonden te kijken.
Omdat de media daar zoveel trammelant over maakten, heeft dat toen onze relatie met de stad wel wat verzuurd. Maar nu heeft Antwerpen ons opnieuw gevraagd om op nieuwjaarsnacht een vuurwerkspektakel op de Schelde te organiseren. Vorig jaar begon de vuurwerkpret immers uit de hand te lopen : er werden zelfs middenin de massa op de grote markt vuurpijlen afgeschoten. Zoals in bepaalde steden in Nederland, Leeuwarden bijvoorbeeld, luidt de redenering hier nu : als wijzelf vuurwerk brengen, zullen de burgers zelf minder gauw naar het spul grijpen. Dat valt nog te bezien.
Wij bereiden in ieder geval een spektakel van groot kaliber voor, met synchrone muzikale omlijsting. Wij hebben daarvoor vaste vuurwerkmakers in dienst en beschikken over de nodige infrastructuur. Zo’n groot spektakel gebeurt natuurlijk volledig elektronisch. Alle bevelen staan op de band. Er zijn nog maar één of twee personen in een stalen cabine op de boot om de afvuureenheid in het oog te houden. Maar er komt geen lont meer aan te pas.
Chris De Stoop
De vuurwerkbranche : een gigantische zwarte handel met België als draaischijf.
Eugène Hendrickx : De maffiapraktijken zijn een regelrechte aanslag op onze sector.
Het fameuze horizontale vuurwerk van Antwerpen ’93 : sisser.
