Het kan niet langer dat wie macht heeft in een wereld zonder grenzen reist, maar wie arm is de facto huisarrest heeft. Een gesprek met de Franse migratie-experte Jacqueline Costa-Lascoux.
Pas op, ze noemen mij hier een gauchiste“, had ze gewaarschuwd aan de telefoon, toen we een afspraak maakten voor dit gesprek. Maar dan wel een gauchiste, zo zou blijken, die vindt dat de conservatieve Jacques Chirac het er als president veel beter afbrengt dan de socialist Lionel Jospin als eerste minister.
Jacqueline Costa-Lascoux is experte in migratie-, asiel-, en mensenrechtendossiers. Ze doceert aan de Sciences Politiques-faculteit in Parijs en doet wetenschappelijk onderzoek. Ze is adviseur bij de Raad van Europa en werkt voor de Franse minister van Sociale Zaken Martine Aubry. Ze duikt ook geregeld onder in de meest verwaarloosde buurten van Parijs. Want als ze ergens lak aan heeft, dan is het aan salonexperts – “die briljante koppen die nooit een voet in de banlieues zetten, die in de beste restaurants van Parijs prachtige maar onwerkbare oplossingen bedenken voor alle sociale problemen.”
“Frankrijk vormt altijd de voorhoede”, zegt ze. “Nieuwe tendensen en fenomenen komen hier eerst bovendrijven en later vind je ze elders in Europa terug.” Het Franse chauvinisme bestaat en is springlevend, jawel. Maar voor het fenomeen van het kerkasiel gaat haar theorietje wel op. Al in 1996 bivakkeerden driehonderd sans-papiers twee maanden in de Saint-Bernard-kerk in Parijs, tot de toenmalige rechtse regering hen met veel machtsvertoon eruit liet zetten. Er volgden nog meer bezettingen: van een protestantse tempel, een loods van de spoorwegen, gemeentehuizen en vakbondslokalen. Een brede solidariteitsbeweging groeide; heel wat linkse intellectuelen namen eraan deel, onder hen Costa-Lascoux.
EEN ONBEHEERSBARE SITUATIE
Ondertussen heeft de linkse regering van Lionel Jospin een regularisatie-operatie doorgevoerd. Zo’n 60.000 mensen zonder papieren kunnen nu in Frankrijk blijven. Maar Costa-Lascoux is allesbehalve onder de indruk van het nieuwe illegalenbeleid. “De socialisten hadden tijdens de verkiezingscampagne de regularisatie van àlle mensen zonder papieren beloofd, maar ze hebben hun woord niet gehouden. Niet eens de helft van de 160.000 die een aanvraag tot regularisatie hebben ingediend, heeft papieren gekregen.”
Vooral de criteria waaraan een sans-papier moet voldoen om in aanmerking te komen voor regularisatie, deugen niet. Costa-Lascoux: “Men vraagt allerlei documenten – loonbriefjes, uittreksels van de burgerlijke stand, bewijzen van domicilie – die illegalen natuurlijk zo goed als nooit kunnen leveren. De enige voorwaarden waaraan ze wel kunnen voldoen is ernstig ziek zijn of een kind hebben dat in Frankrijk geboren is.”
Het leidt tot absurde, onrechtvaardige situaties. Ze haalt twee gevallen aan die ze zelf heeft gevolgd. “Een pooier zorgt er snel voor een paar kinderen te krijgen op Franse bodem en krijgt binnen de drie maanden papieren. Maar een Algerijnse vrouw die met de dood is bedreigd, die vijf genaturaliseerde broers en zussen in Frankrijk heeft en een dochter die geneeskunde studeert in Parijs, die als verpleegster voor Artsen zonder Grenzen wil werken, kan volgens de huidige regelgeving onmogelijk worden geregulariseerd.”
“De regering wilde snel gaan. Enkele technocraten hebben een paar nieuwe criteria bedacht, men heeft een beetje extra personeel in dienst genomen, en men dacht dat dat volstond. Nu zitten ze met een onbeheersbare situatie. De mensen begrijpen niet waarom zij niet en hun buurman wel wordt geregulariseerd. Dat gevoel van onrecht maakt dat de mensen verbeten blijven vechten; de mobilisatie duurt nog altijd voort. Bovendien dreigen de niet-geregulariseerden in een toestand van permanente rechteloosheid te verzeilen. Want het land verlaten, zoals ze officieel moeten, zullen ze toch niet doen. Het is nu zover gekomen dat Charles Pasqua, die destijds zelf als minister de asiel- en migratiewetgeving aanzienlijk heeft verscherpt, de regering-Jospin nu oproept alle sans-papiers te regulariseren!”
Costa-Lascoux beseft dat Frankrijk, in vergelijking met andere Europese landen, zeker niet het strengste illegalenbeleid heeft. “Het is veel moeilijker om zonder papieren in Duitsland of in een van de landen van de Benelux te leven”, stelt ze. Langdurige administratieve hechtenis voor asielzoekers, uitgeprocedeerden per charter repatriëren, databanken van burgerlijke stand, sociale bijstand en zelfs politie die met elkaar verbonden zijn, dat zijn volgens Costa-Lascoux praktijken die in Frankrijk zo goed als onbestaande zijn. “Nederland heeft zelfs als eerste land wettelijk vastgelegd dat EU-onderdanen voorrang moeten krijgen bij huisvesting en tewerkstelling. In Frankrijk zou alleen Jean-Marie Le Pen zoiets durven voorstellen”, voegt ze er verontwaardigd aan toe.
WE DRINKEN TOCH OOK COCA-COLA
Het strikte migratiebeleid van Duitsland en de Benelux-landen zal wellicht overgenomen worden door de hele Europese Unie, vreest Costa-Lascoux. Al was het maar omdat dit de goedkoopste oplossing lijkt. De “gauchiste” vindt die strakke politiek baarlijke nonsens.
“We leven in een mondiale samenleving en die wordt evenzeer door een vrij verkeer van personen als van kapitalen gekenmerkt. Je kunt niet de delocalisatie van ondernemingen goedkeuren maar verwonderd zijn dat ook mensen economisch interessante gebieden opzoeken. Het vrij verkeer van personen stimuleert trouwens de economie: niet alleen de transportsector leeft er voor een groot deel van, het vergroot ook de afzetmarkten van zeer vele consumptiegoederen. Als er nooit één Amerikaan een voet op Europese bodem had gezet, zouden wij nu toch niet allemaal Coca-Cola drinken?”
“Laten we dus erkennen dat het vrij verkeer van personen enkel nog maar zal toenemen, en dat dit op zichzelf niet erg is. We moeten het vanzelfsprekend in goede banen leiden. Maar voor mij betekent dat: ervoor zorgen dat vrij verkeer niet alleen gereserveerd blijft voor de medewerkers van multinationals, bij wijze van spreken. Vandaag is het nog veel te veel zo dat wie macht heeft, in de politiek, de economie, de media, de kunsten, de wetenschappen… kan reizen in een wereld zonder grenzen, terwijl wie arm is de facto huisarrest krijgt opgelegd.”
Landen die de naam democratie waardig willen zijn, moeten daarnaast ook mensen beschermen die zich in een precaire situatie bevinden: asielzoekers, vrouwen die uitgebuit worden in de prostitutie, slachtoffers van mensenhandel die als goedkope arbeidskrachten worden gebruikt… Costa-Lascoux: “Ik zeg altijd, de beste methode om de illegalen te regulariseren is de strijd aan te binden tegen de illegale arbeidscircuits. We weten heel goed waar de naaiateliers gelegen zijn, die voor de Franse haute couture of de luxeconfectie het handwerk verrichten dat geen Française nog wil doen; waar de goedkope lederwaren worden gemaakt; in welke sectoren koppelbazen gouden zaakjes doen met illegaal werkvolk – illegalen zijn volgzame, flexibele arbeidskrachten die weinig eisen stellen, dat is bekend.”
Dat politieke vluchtelingen bescherming moeten krijgen, daarover is iedereen het nog wel eens. Maar Costa-Lascoux kan geen vrede nemen met de manier waarop hun asielaanvragen worden behandeld. “Het geraakt steeds meer ingeburgerd om te werken met lijsten van veilige landen en van risicolanden. Dat schept enorme onzekerheid, want landen verschuiven geregeld van de ene lijst naar de andere. De analyse van een asieldossier moet individueel gebeuren, geval per geval.”
RACISME IS SOCIAAL GEINSPIREERD
De vraag of dat nog wel mogelijk is, als het aantal asielzoekers maar blijft toenemen, lacht ze weg. “Laten we ernstig blijven. Als Frankrijk trots verkondigt dat er dit jaar, met de Wereldbeker voetbal, 110 miljoen mensen het land zijn gepasseerd, kunnen die 26.000 asielzoekers toch niet echt een probleem zijn?”
Europa heeft al veel te lang gewacht om een degelijk migratiebeleid op poten te zetten, zegt Costa-Lascoux. Maar als er nu niet ernstig werk van wordt gemaakt, dreigen er rampen, waarschuwt ze. “We bevinden ons nu al in een explosieve situatie. Maar de opstootjes van sociale onrust die we nu al meemaken, zijn klein bier in vergelijking met wat ons te wachten staat”, klinkt het.
“Migrantenkinderen van de tweede en de derde generatie zullen het, volkomen terecht overigens, hoe langer hoe minder pikken dat ze als tweederangsburgers worden behandeld. Een aantal onder hen zal volledig in de misdaad terechtkomen. De anderen zullen gefrustreerd door het leven gaan. Daar dreigt dan weer het gevaar van het fundamentalisme. Want fundamentalistische groeperingen weten precies die gevoelens van vernedering en onrecht handig uit te buiten. En dit alles is natuurlijk alleen maar koren op de molen van extreem-rechts.”
Dat de publieke opinie niet klaar is voor een open migratiepolitiek, zoals politici beweren, gelooft Costa-Lascoux niet. “Ik kom veel op het terrein en ik ben overtuigd van het tegendeel. Zelfs de mensen die Front National stemmen, zeggen mij dat ze dat alleen maar doen omdat ze willen protesteren tegen de huidige politieke machthebbers. Hun racisme is sociaal geïnspireerd maar niet ideologisch. In geen enkel Europees land kun je de stemmen voor extreem-rechts als nazi-stemmen bestempelen.”
“Trouwens, ook de illegalen zelf vinden dat in een democratisch land, je niet alles kunt aanvaarden. Ook illegalen vinden dat mensen bij de burgerlijke stand moeten ingeschreven zijn, belastingen moeten betalen, loonfiches moeten hebben… Er zijn altijd uitzonderingen, maar de meerderheid wil alleen maar graag een gewoon leven leiden.”
Christine Albers
