Onlangs waren er op het VRT-journaal schokkende beelden te zien. Dat gebeurt wel vaker, vooral als Martine Tanghe presenteert, maar deze keer was het extra gruwelijk. We zagen hoe Zuid-Afrikaanse politieagenten weerloze zwarte gevangenen lieten aanvallen en bijten door hun opgehitste gevechtshonden. De zaak maakte ophef in de hele wereld, maar was geen verrassing voor wie de voorgeschiedenis kende. En die laat zich in één begrip samenvatten : Louis Tobback.
In 1994 werd Tobback, toen minister van Binnenlandse Zaken, naar Zuid-Afrika uitgenodigd om daar de hervorming van de South African Police Force te komen leiden. Nelson Mandela, als ex-gedetineerde een man met een zekere terreinkennis, was namelijk zwaar onder de indruk gekomen van de succesvolle demilitarisering van de Belgische gendarmerie. En dus wenste hij zijn eigen ordetroepen vertrouwd te maken met technieken als ‘community policing’ en ‘in kaart brengen van de misdaad’, waarin de Belgische politie zo excelleert.
Om het uitwisselingsproject in gang te zetten, was de minister zelf overgevlogen, en op een dag gaf hij in de kazerne van Windfontein persoonlijk de eerste les. Tobback verscheen in groot ornaat voor een peloton hoogst verbaasde Zuid-Afrikaanse agenten. Hij droeg zijn gala-uniform, opgesmukt met gouden epauletten en een rinkelende rij medailles, had zijn hoge rijlaarzen aangesjord waardoor men niet kon zien dat zijn broekspijpen drie keer waren omgeslagen, en de sabel aan zijn riem was met een extra glansmiddel opgeblonken.
Alzo uitgedost, sloop hij met dreigende passen langs de keurig in rijen opgestelde cursisten, kroop via een bijgehaald laddertje vooraan op een podium, en brulde vervolgens met een stem als een kanon door de exercitiehal : ‘Ek is een vlieënier ! Ek hang in die helikopter in die rokerige oggendlug bokant Soweto. Die reusagtige stad sprei, so ver soos die oog kan sien, na alle kante toe uit. Duisende bakkies krioel in die oggendverkeer. Hier van bo af lyk hulle soos speelgoedkarretjes.’
Op de vloer in de hal kon je een naald horen vallen. Sinds het ANC de macht had overgenomen, waren ze bij de Zuid-Afrikaanse politie van de ene verrassing in de andere getuimeld. Ze waren tot hun woede en ongeloof verplicht geweest om tal van gebruiken en gewoonten, inzonderheid jegens zwarte medeburgers, af te zweren. Zwarten neerschieten bijvoorbeeld, wat agenten vroeger wel eens deden om hun nieuwe wapens uit te proberen of om de verveling te doden, werd bij wet verboden. Net als autobanden rond iemands hals hangen en in brand steken, een van de weinige efficiënte methodes die de zwarten zelf hadden ontwikkeld. Sommigen begonnen zich af te vragen welk plezier er nog schuilde in een carrière bij de South African Police Force. Maar die kleine driftkikker op het podium was wel het strafste wat ze de jongste jaren hadden meegemaakt. En waarover hij het had mocht Joost weten.
De agenten stonden stokstijf stil, en wachtten op wat komen zou. Tobback monsterde met genoegen het ontzag op de gespannen gezichten onder hem, pauzeerde even, en haalde dan verwoestend uit : ‘Slagoffers van motorkapings, inbrake en misdrywe kom klop by my aan. Daarom hou ek ’n ogie oor die voertuie wat die pensioentrekkers se geld gaan aflaai. Dit tref jou weer watter ontsettende ontwrigting en beslommernis en nood dit vir so baie mense sal wees, as daardie geld vandag deur rowers weggedra word.’
In de hal begonnen niet alleen de gewone agenten te twijfelen aan de verstandelijke vermogens van de afrigter die ze uit Europa hadden laten overkomen. Wartaal, dat was de beste omschrijving voor het verhaal dat hij afstak met een geestdrift die een vergevorderde waanzin deed vermoeden. Tobback stoorde zich allerminst aan die twijfel, en voerde het volume van zijn betoog met een paar tientallen decibels op : ‘Wat doen ek ? Ek vlie ’n bietjie hoër ! Dan daal ek tot 300 meter, ek swaai die deure oop, en ’n rukkie later spring ek.’
Opnieuw liet Tobback, die langzaamaan het hoogtepunt in zijn redevoering naderde, een snijdende stilte vallen. En terwijl de mannen zich afvroegen of ze misschien moesten applaudisseren, wipte Tobback van zijn verhoogje, trapte de eerste drie agenten tegen hun knieën, kneep de vierde in zijn kruis, vloerde de vijfde met een beenveeg, en sloeg een zesde onverwachts in de maag. ‘Dit sal elke skelm twee keer laat dink’, schreeuwde Tobback, die het schuim op de lippen had staan en wiens ogen gevaarlijk in hun kassen waren beginnen rollen. ‘Wat ek nu sal sê, bly vertroulik. Ek is kort en klein, maar ek is onder ’n vrag spiere begrawe. Wanneer ek tuis nie mijn sin kan kry nie, of wanneer iets skeefgeloop het, moet my vrou kies waarmee sy wil pak kry, en dan buk.’
En nadat hij almaar schunniger taal begon uit te slaan en nog een verbijsterde agent of zes tegen het beton had gemept, opende Tobback een kist waaruit een doodsbleke een broodmagere man tevoorschijn kwam gestrompeld. Tobback gaf hem een trap tegen het achterste en brulde : ‘Dis Van Quickendinges. Hy’s Grieks. Hy is nie besonder welbedeeld nie, maar hy span dwelms as sekshulpmiddels in. Hy raak verskriklik wulps na ’n rave. Maar ek kies vir reinheid. Dus, draai jou kop, rek jou nek, en kyk.’ Hierna floot Tobback schril op zijn vingers, en vanachter een scherm kwam een razende Tina aangestormd. Het gewelddadige tafereel dat ze toen te zien kregen, liet de overgebleven leden van de South African Police in opperste ontreddering achter.
‘Hier styg ’n man se adrenalienvlak tot teen die plafon’, juichte Tobback. En terwijl hij zich het zweet van het gelaat wiste, en er van Van Quickenborne meer borne dan Quick overbleef, voegde hij er op veel rustiger toon aan toe : ‘Ek gaan ’n paar doppe van my gunstelingdrankie drink in die kroeg. Dankie vir die heerlike dag.’
Zal het iemand verbazen dat de vijf agenten die op de gruwelijke beelden in het journaal te zien waren, vijf overlevenden van de kazerne van Windfontein waren ?
Koen Meulenaere
