Knack en Canvas gaan op zoek naar innovatieve denkers die het systeem van onderuit willen veranderen. Deze week: Wouter Helmer creëert wildernissen in Nederland.
Drie jaar geleden liep het in Nederlandse bioscopen storm voor een spectaculaire documentaire. De Nieuwe Wildernis toonde een stuk autochtone natuur waar onze Noorderburen met open mond naar keken. Kuddes wilde paarden en bronstige edelherten stalen de show, met vossen, roofvogels, amfibieën en insecten in fascinerende bijrollen. Vooral het landschap, met onmetelijke grasvlaktes, bossen, meren en moerassen sloeg de kijkers met verstomming. Lag dit stuk ongerepte natuur echt in het dichtbevolkte Nederland? Ja dus, het bijna 6000 hectare metende natuurgebied Oostvaarderplassen ligt in Flevoland, tussen Lelystad en Almere. De op het IJsselmeer gewonnen polder was bedoeld om industrie te ontwikkelen, maar de fabrieken werden nooit gebouwd. Vanaf de jaren tachtig werd er stap voor stap een nieuwe vorm van natuurbeheer ontwikkeld. Rewilding laat zich samenvatten als het creëren van grote, aaneengesloten gebieden waar de natuur zo veel mogelijk vrij spel krijgt. Opvallend is de sleutelrol die grote grazers en roofdieren spelen in het scheppen en in stand houden van natuurlandschappen en het bevorderen van de biodiversiteit.
Nederland is een van de pioniers. Behalve de Oostvaardersplassen is er intussen ook de Gelderse Poort, een ecologisch paradijs van 3000 hectare aan de oevers van de Rijn en de Waal in de buurt van Nijmegen. Ecoloog Wouter Helmer is de drijvende kracht achter dit natuurontwikkelingsproject, dat deel uitmaakt van een veel ambitieuzer plan. Het objectief is tegen 2022 in heel Europa 1 miljoen hectare braakliggende landbouwgronden tot natuurgebied van internationale allure te ontwikkelen. Helmer richtte met enkele geestesgenoten ‘Rewilding Europe’ op, een samenwerkingsverband van natuurbeschermingsorganisaties in meer dan twintig landen. Naast het begeleiden van een vijftigtal kleinere projecten zoals het Brusselse Zoniënwoud ontwikkelt Rewilding Europe tien zogenaamde showcases. Alleen gebieden van minstens 100.000 hectare komen in aanmerking, wat meteen verklaart waarom de meeste showcases in Oost-Europa en Scandinavië liggen.
Wat is het verschil tussen nieuwe wildernis en een gewoon natuurreservaat?
HELMER: Wij gebruiken het woord ‘wildernis’ nooit, we spreken liever van cultuurlandschappen die de verbinding tussen mens en natuur herstellen. Kijk, de klassieke natuurbescherming heeft te lang met de rug naar de samenleving geleefd. Begrijpelijk, want de impact van de samenleving was desastreus. Decennialang is de natuur op alle vlakken teruggedrongen, tot het dieptepunt in de jaren zeventig. Die defensieve houding ging helaas ook gepaard met een conservatieve visie op de natuur zelf. Natuurbeheer, dat was een verhaal van reguleren, snoeien en beknotten. Rewilding staat daar haaks op. We laten de natuur weer de regie overnemen, maar tegelijkertijd zoeken we bondgenoten die vroeger in het kamp van de vijand werden gesitueerd. Bosbouw, drinkwatervoorziening, delfstofwinning, jacht en recreatie, menselijke activiteiten kunnen perfect sporen met het ontwikkelen van nieuwe natuur. Maar dan moet je wel de klassieke paden durven te verlaten.
Hoe valt bosbouw of jacht te rijmen met met natuurbescherming?
HELMER: Als je met bosbouwers of jagers gaat praten, stel je algauw vast dat we gemeenschappelijke belangen hebben. Ook zij willen gebieden met een zo groot mogelijke biodiversiteit en veel wild. Het komt eropaan situaties te creëren waar iedereen bij wint. Zo heeft Rewilding Europe in Kroatië een meerderheidsaandeel verworven in een jachtconcessie van 17.000 hectare. We hebben afspraken gemaakt: er is een kerngebied van 10.000 hectare waar een strikt jachtverbod geldt, een vrijhaven voor herten, beren, wolven en gemzen. In de randgebieden mag er wel beperkt worden geschoten. Ook financieel is het een gezonde deal. De gederfde inkomsten door het kleinere aantal jachtvergunningen compenseren we met de toestroom van natuurliefhebbers die aangetrokken worden door onze fotografiehutten.
Botsen de ambities van Rewilding Europe niet met de belangen van de landbouw? Boeren klagen nu al over een inkrimping van het areaal.
HELMER: Ik zie geen conflict. In heel Europa zie je dezelfde concentratiebeweging: landbouw is alleen nog rendabel op de rijkste gronden, magere gronden worden op grote schaal verlaten. Die terugtrekking – die eigenlijk een demografisch en economisch verhaal is dat losstaat van rewilding – biedt ons enorme kansen. Ook hier streven we naar samenwerking. In de uiterwaarden van de Gelderse Poort hebben we zes boerderijen in goed overleg verplaatst. Voor de lokale economie was het een goede zaak. De combinatie van nieuwe natuurontwikkeling, recreatie, waterbeheer en kleiwinning heeft de werkgelegenheid fors doen stijgen.
Waarom zijn grote grazers en roofdieren zo belangrijk?
HELMER: Grote grazers en predatoren zijn direct en indirect verantwoordelijk voor de helft van de Europese biodiversiteit. Ook voor het scheppen van een draagvlak zijn ze onmisbaar. Sleutelsoorten vergen maar 5 procent van ons budget, maar ze krijgen wel 95 procent van de aandacht. Programma’s zoals het herintroduceren van de Europese bizon en de tauros zijn daar prima voorbeelden van. Iedereen focust op de dieren, maar het schept ook de kans om uit te leggen waar het echt om gaat: het ontwikkelen van een compleet ecosysteem.
Over sleutelsoorten gesproken: keert de wolf terug naar de Lage Landen?
HELMER: Er zijn al roedels in Duitse natuurgebieden dicht bij de Belgische en Nederlandse grens. Elk jaar zijn er wel enkele solitaire exemplaren die oversteken naar de Ardennen of Oost-Nederland. Het duurt nog hooguit tien jaar voor er ook bij ons roedels ontstaan.
Op woensdag 21 september staat Wouter Helmer centraal in de documentairereeks Changemakers, om 21.40 uur op Canvas.
DOOR ERIK RASPOET
