De verkiezingen van zaterdag bekrachtigen de deling van Bosnië. Welke verkozenen de etnische scheiding zullen afwikkelen, wordt evenwel pas na een lange telling duidelijk.
EEN BERICHT UIT SARAJEVO
RICHARD HOLBROOKE, de voormalige bijzondere gezant van de Amerikaanse president Bill Clinton, is nog maar eens op het politieke toneel teruggeroepen. Hij vergewist er zich in Bosnië van of het verkiezingsproces succesvol verloopt. Volgens de architect van het vredesverdrag van Dayton is de stembusgang de belangrijkste stap naar relatieve rust in de verbrokkelde Balkanstaat. ?Het is een grote voldoening om te zien hoe de Bosniërs voor een nieuwe toekomst kiezen,? glundert Holbrooke.
Voor Clinton, die in november zelf voor verkiezingen staat, moet het plebisciet meevallen om de kwestie-Bosnië af te voeren van zijn agenda. Maar de vraagstukken zijn talrijk. ?Het nieuwe Bosnië wordt een van de meest gedecentraliseerde staten ter wereld,? constateert Carl Bildt, de Hoge Vertegenwoordiger van de Internationale Gemeenschap.
Het land is opgedeeld in twee ?entiteiten?, de Servische Republiek en de Moslim-Kroatische Federatie. Die twee deelgebieden kiezen elk een president, een parlement en een volksvertegenwoordiging. Overkoepelend, voor heel Bosnië, moet een driekoppig presidentschap tot stand komen, een parlement en een regering. Aan de ingewikkelde situatie krijgt blijkbaar alleen de internationale gemeenschap kop en staart. Onder het volk doen in elk geval de wildste geruchten te ronde en zijn de misverstanden groot.
SCHANDE.
Het presidentschap zal een vertegenwoordiger van de drie volksgroepen omvatten : een Moslim, een volksserviër en een volkskroaat. De kandidaat die de meeste stemmen achter zijn naam krijgt wordt president, de andere twee worden vice-president. Het mandaat duurt twee jaar en om de acht maanden neemt een volgende vice-president de rol van president op zich. Bedoeling is alle drie de volksgroepen gelijk te behandelen.
De kandidaten van de drie grote nationalistische partijen voor het presidentschap zijn : de Moslim Alija Izetbegovic (Partij van de Democratische Actie, SDA), Momcilo Krajisnik (Servische Democratische Partij, SDS) en Jadranko Prlic (Kroatische Democratische Unie, HDZ). Niet heel Bosnië kan op hen stemmen. De Servische entiteit kan alleen voor een volksserviër kiezen. En in de Federatie moeten Moslims en Kroaten het opnemen voor een van hun volksgenoten.
Bij de stemlokalen is het drummen. Het lijkt of iedereen wil meewerken aan het totstandkomen van het nieuwe Bosnië. Als de deuren van de stemlokalen om zeven uur zaterdagochtend opengaan, staan op vele plaatsen al rijen van tientallen meter. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa(OVSE) die de verkiezingen organiseert, rekent uit dat het per persoon zo’n tien minuten zou duren om de stembiljetten in te vullen en in de juiste doos te stoppen. In West-Europa duurt het stemmen gemiddeld twee minuten per kiezer.
De veiligheidsmaatregelen zijn streng. Politie voor elk van de 1.100 stemlokalen ; Navo-patrouilles in de buurt ; de Internationale Politie komt regelmatig een kijkje nemen. De OVSE heeft ook 2.100 waarnemers uit 55 landen opgetrommeld om een oog in het zeil te houden.
Leidster Doris Pack van de Duitse waarnemersmissie eist verontschuldigingen van de Amerikaanse ambassadeur Robert Frowick, die hier aan het hoofd van de OVSE staat. Voor haar kan het niet door de beugel dat honderden mensen vaak tien uur in de rij moeten staan omdat de kieslijsten onzorgvuldig zijn opgesteld of omdat sommige stemlokalen overbelast zijn. Zo moet het centrale kiesbureau in Sarajevo kiezers uit 44 Oost-Bosnische dorpen bedienen. ?Een schande. Die mensen zijn uit hun dorpen verdreven, hebben alles achtergelaten en moeten nu hun steentje bijdragen om de nieuwe toekomst op te bouwen. Ze stemmen voor een nieuw regime in de hoop te kunnen terugkeren naar hun dorpen. Frowick moet zich bij hen excuseren,? aldus Pack.
OVER HET FRONT.
In de week voor 14 september kon ook al via de post gestemd worden in 55 landen die vluchtelingen uit ex-Joegoslavië hebben opgenomen. Een stem uitbrengen in de gemeenten waar men voor de oorlog heeft geleefd, kan ook. De OVSE heeft daartoe speciale maatregelen genomen. Gratis bussen zijn ingelegd, de Ifor-vredesmacht beveiligt negentien routes. Op de Inter-Entity Boundary Line (IEBL), de voormalige frontlijn, hebben de lokale en internationale politie gemeenschappelijk controleposten opgezet. Ze houden elke bus tegen. Namen worden opgeschreven, bestemmingen nagekeken, passagiers afgetast op wapens. Als de bus in orde is bevonden, krijgt hij een papier op de voorruit. Zodat de politie aan de andere kant van de scheidslijn, een paar honderd meters verder, zich geen zorgen hoeft te maken. De OVSE schatte dat 60.000 mensen naar hun oude dorpen en steden zouden reizen, maar uiteindelijk durven slechts 15.000 de onderneming aan.
Hajrudin Selimbegovic, een Moslim, gaat naar Sumbulovac, vlak bij Pale, de hoofdplaats van de Republika Srpska. In april 1992 vluchtte hij uit Pale, maar hij wil terug. ?Omdat ik daar ben geboren en getogen.? Of hij bang is ? ?De veiligheidsvoorzieningen zijn streng, ze hebben ons voldoende waarborgen gegeven. Het loopt wel los.? Toch kan hij niet naar Pale zelve. Hij moet stemmen in een fabriekje even buiten het bergdorp. Om incidenten te vermijden, achtte de OVSE het beter geen vluchtelingen los te laten op de lokale bevolking in Pale.
Selimbegovic voelt zich toch wat onwennig als hij de Servische politiemannen voor het stemlokaaltje opmerkt. Maar hier en daar wordt een groet geknikt en een hand opgestoken. De sfeer is ontspannen. ?Ze blijven hier toch maar kort, straks zijn ze allemaal weer weg,? merkt een politieman op.
De voorzitter van de lokale kiescommissie is druk in de weer. Hij maakt iedereen duidelijk dat slechts één vakje mag worden aangekruist, dat elk formulier een andere betekenis heeft. ?Het goudkleurige is voor de president van Bosnië-Hercegovina, het blauwe voor de president van de Republika Srpska, het witte en oranje voor het parlement. Jawel, een kruisje, geen cirkeltje.?
Na het aanvaarden van de formulieren wordt de wijsvinger van de kiezers besproeid met onuitwisbare inkt, die alleen onder ultraviolet licht zichtbaar is. Om dubbel stemmen te voorkomen. De kiezers verdwijnen achter een kartonnen doos, ze doen er lang over om hun keuze te maken en aarzelen nog eens bij de stembussen. Welk papier hoort in welke bus ? Een vriendelijke man helpt.
Het is de tweede keer dat de Bosniërs deelnemen aan vrije verkiezingen. De vorige keer, in 1991, leidde de stembusgang naar etnische oorlog. Je zou voor minder aarzelen.
Hajrudin is tevreden. ?Ik heb gestemd voor een nieuwe staat waarin de politici wat meer aan de mensen denken, waarin we weer dichter bij mekaar kunnen komen en waarin ik terugkan naar mijn huis.?
TURKEN.
In Jahorina is de eerste sneeuw gevallen. Tussen de wachtende skilatten grazen koeien, smeltwater gutst van de hellingen. In een voormalig restaurant wachten enkele volksserviërs om hun stem uit te brengen. Ze wonen allemaal in hotels bij de olympische pistes van 1984. Ze vertrokken in maart uit de Bosnische hoofdstad, toen de regeringstroepen de controle over Srpski Sarajevo terugkregen. Meer dan honderdduizend volksserviërs lieten alles wat ze hadden achter om toch maar niet in een multiculturele samenleving terecht te komen. Ze wonen in collectieve voorzieningen, ze hokken met een hele familie op een kluit, maar weigeren terug te keren naar hun woningen, ondanks alle waarborgen van de regering en de internationale gemeenschap.
?Met die Turken wil ik niets te maken hebben,? luidt herhaald het antwoord. Dat Moslims wel de symbolische reis ondernemen om te gaan stemmen in hun oude woonplaatsen, laat ze koud. ?We hebben drie en een half jaar gevochten voor onze Servische Republiek. Laten we behouden wat we hebben.? Srdjan hoopt dat de verkiezingen de etnische deling van Bosnië bevestigen. ?We kunnen in buurstaten naast mekaar leven, we kunnen handel drijven, maar samen in één staat wonen, dat nooit meer.?
Diezelfde woorden blèrde Biljana Plavsic, de presidente van de Servische Republiek, op elke verkiezingsmeeting door de luidsprekers. Haar belangrijkste programmapunt is de afscheiding van de Republika Srpska en de aansluiting bij Joegoslavië. ?Groot-Servië is het einddoel en met de Servische Democratische Partij zullen wij dat doel bereiken,? riep ze uit. Oorlogstaal, die niet past in de geest van het vredesverdrag van Dayton. De waakhond van de OVSE, de Elections Appeal Sub Commission, stelde Plavsic de dag voor de verkiezingen voor de keuze. Of zich publiekelijk verontschuldigen voor haar uitspraken, of de eerste vijf kopstukken van de SDS zouden van de kieslijst worden geschrapt. Plavsic koos voor excuses. Met een stalen gezicht las ze de door de OVSE gedicteerde tekst voor. Het was de laatste knieval in een SDS-campagne die bol stond van fraudepraktijken.
Het tellen van de stemmen is een lang proces. Definitieve resultaten worden pas volgende week verwacht. Carl Bildt hoopt het presidentschap vier dagen na het tellen al bijeen te roepen. Maar waar zullen de regering of het parlement samenkomen ? Sarajevo is altijd al het machtscentrum geweest, maar de volksserviërs weigeren van hun bergdorp Pale af te dalen om mee te gaan regeren in de door Moslims gedomineerde hoofdstad. Daarom stelde Momcilo Krajisnik een compromis voor : een nieuw parlementsgebouw op de etnische scheidslijn, die dwars door het halfrond loopt. Twee trappen, twee ingangen kunnen voorkomen dat Serviërs en Moslims zich tussen mekaar begeven. In het parlement kunnen de Kroaten tussen de twee groepen plaatsnemen, in een soort bufferzone. De internationale gemeenschap lachte het voorstel weg en de Moslims houden voet bij stuk. Ze verhuizen niet.
De verkiezingen die Bosnië moeten herenigen, die gemeenschappelijke instellingen in het leven moeten roepen, hebben nieuwe problemen geschapen, die een definitieve oplossing van het conflict niet onmiddellijk in het vooruitzicht stellen.
Johan Verheyden
Slechts 15.000 vluchtelingen durfden het aan te gaan stemmen in hun oude woonplaats. Vooral Moslims.
