Het Mobutu-regime raakt buiten adem. Officieren van het Zaïrese leger plan- nen ondertussen hun eigen staatsgreep.

De Zaïrese officier wil zijn naam liever niet in de krant. Begrijpelijk, want hij organiseert een staatsgreep. Het is wel niet de gewoonte dat aspirant- coup-plegers vooraf de pers waarschuwen, maar de situatie in Zaïre is zozeer aan het schuiven dat het zaak is, voor wie dat wil, om snel posities in te nemen. Voor het eerst bestaat er reëel uitzicht op een regimewissel.

De inname van de noord-oostelijke stad Kisangani door de Alliance des Forces Démocratiques pour la Libération du Congo-Zaïre van Laurent-Désiré Kabila vorige zaterdag mag dan militair niet veel betekenen, publicitair mist ze haar effect niet. Diplomatiek is Kabila niet langer zomaar een rebellenleider, maar een reële politieke factor als het meest valabele alternatief voor het terminale regime van de al even zieke president Mobutu Sese Seko.

Kabila’s Alliantie is een conglomeraat van Zaïrese Tutsi’s de Banyamulenge die zich bedreigd voelden door de Hutu-milities die na de val van het genocidaire regime in Rwanda in 1994 naar Zaïre waren gevlucht en ex-Lumumbisten als Kabila zelf, die zich inspireren op Zaïres allereerste premier Patrice Lumumba en zich al decennia al dan niet actief tegen Mobutu verzetten. Bij de start ervan, in oktober vorig jaar, diende de opstand, gesteund door het nieuwe Tutsi-bewind in Rwanda, niets meer te doen dan de Rwandees-Zaïrese grensstreek beveiligen. Kigali wou af van de aanhoudende infiltraties vanuit de Hutu-vluchtelingenkampen in Kivu.

HET LEGER DOET NIET MEE

Het offensief van de Alliantie ging als een mes door boter. Enig weerwerk vanwege de Forces Armées Zaïroises (FAZ), het regeringsleger, bleef uit. Eens Kabila in aantocht, plunderde het leger de boel om vervolgens op de loop te gaan ; het is eind vorige week in Kisangani ook gebeurd. ?Maar zo ging het niet altijd,? zegt de hogere officier met de staatsgreepplannen. ?Officieren van de FAZ hebben ook het bevel gegeven om geen tegenstand te leveren en vaak lieten de terugtrekkende troepen zelfs hun wapens intact achter. Dat is anders het laatste wat een soldaat zal doen.? Waarom dan wel ? Omdat de FAZ vooral geen vinger wou uitsteken om de val van Mobutu te vertragen.

De FAZ een geregeld leger noemen, is te veel eer. Al jarenlang zijn de Zaïrese soldaten ongetraind, corrupt, onbetaald, ongemotiveerd, niet uitgerust. Ze leven van wat ze kunnen stelen of afpersen. De officier ziet met lede ogen de deplorabele staat van zijn verweesde soldaten aan. Hij vindt het van belang om het onderscheid te maken tussen dat geheel verwaarloosde leger enerzijds, en de zogeheten milities anderzijds. Deze laatsten omvatten de beruchte Division Spéciale Présidentielle (DSP), de veiligheidsdienst Sarm en de Garde Civile.

Deze milities staan onder de directe controle van de president en zijn entourage, maar vormen geenszins de elitetroepen waarvoor ze wel eens worden gehouden. ?De DSP,? zegt de officier, ?dat is camelote? ; hun generaals, ?omhooggevallen sergeant-majoors, incompetente glazenwassers die plots een uniform met veel sterren en strepen kregen.? De keren dat deze eenheden effectief tegen Kabila werden ingezet, brachten ze er in alle geval evenmin iets van terecht. Meer zelfs, toen de Alliantie zonder slag of stoot Bunia bezette, hadden ze de stad in brand gestoken en verlaten.

Het ontbreken van militaire tegenstand en het grote enthousiasme waarmee Kabila overal door de bevolking werd ingehaald, opende perspectieven. Het zou kennelijk weinig moeite kosten, nu dit rebellenlegertje toch aan het marcheren was, om maar meteen naar Kinshasa op te trekken. ?Dat enthousiasme,? aldus de officier, ?hoeft niet te verbazen. Het wapen dat Mobutu dodelijk zal treffen, is de algemene miserie die door hem en zijn systeem is veroorzaakt.? Eens het oorspronkelijke doel was bereikt de zuivering van de grensstreek ging Kabila achter Mobutu zelf aan.

Kisangani is daarin maar een etappe, die alleen een hoge symboolwaarde heeft. Verder noordwaarts trekken en bijvoorbeeld Mobutu’s residentiestad Gbadolite innemen, tegen de grens met de Centraal-Afrikaanse Republiek, heeft militair geen zin, aldus de officier, ?want daar is niets.? Kabila’s lange mars naar Kisangani mag inderdaad niet doen vergeten dat de Alliantie ook al wekenlang zuidwaarts marcheert en al een belangrijk deel van de mijnprovincie Shaba (ex-Katanga) bezet, waarvan Kabila trouwens zelf afkomstig is. Lubumbashi, de op één na grootste stad van Zaïre, is haar onmiddellijke objectief.

DE POLITIEK FAALDE

Door de jarenlange verkruimeling van de Zaïrese staat leidt Shaba al een min of meer autonoom bestaan. Maar politiek ligt het er voor Kabila lastig ; hij behoort tot de uit het centraal-Zaïrese Kasaï geëmigreerde Luba-stam, die door de machtselite in Shaba als volksvreemd wordt beschouwd. Shaba wordt voor de Alliantie wellicht slechts een tussenfase, om ten zuiden van het Evenaarswoud rechtstreeks door de Kasaï naar het eindobjectief door te stoten, Kinshasa.

Het zullen dus de wapens zijn die de machtsstrijd zullen beslechten. ?Maar dat kan nog wel een jaar duren,? zegt de hogere officier, ?want we hebben het hier over afstanden van duizenden kilometer, die hoofdzakelijk te voet worden afgelegd.? Kan een fin de régime zo lang duren ? Nee dus. En als Kabila slaagt, riskeert hij als enige de lakens te zullen uitdelen en daar ook smaak in te krijgen. Het is dus zaak, aldus de officier, om een tegenkracht te ontwikkelen, opdat Kabila niet alleen in Kinshasa zou arriveren. Daar dient die voorgenomen staatsgreep voor.

Op de politiek rekent de officier niet meer. De Nationale Conferentie, die enkele jaren geleden de basis voor een democratisering wou leggen, ?was een fantastische leerschool in democratie, maar de politici faalden. De moedige Etienne Tshisekedi liet zich tot een alles blokkerende bipolarisering met Mobutu verleiden en is aan het eind van zijn Latijn, de hooghartige monseigneur Monsengwo smoorde het revolutionaire elan in gematigheid, terwijl elk compromis dat de radicale oppositie sloot, telkens weer op een nederlaag uitdraaide.?

Rest dus nog alleen, opdat toch iemand met Kabila in Kinshasa aan tafel zou kunnen aanschuiven, de staatsgreep. Een groep hogere officieren staat ervoor klaar, hopend op de korte pijn opdat de bevolking er niet onder te lijden zou hebben. Ze behoren niet tot de top van het leger, die volgens onze zegsman louter bestaat uit onbekwamen (stafchef Mahele inbegrepen), die hun graad alleen te danken hebben aan hun medeplichtingheid aan het Mobutu-systeem van uitbuiting, onderdrukking en plundering van ’s lands rijkdommen.

Een coup plegen is niets ?soldaten gehoorzamen officieren die dicht bij hen staan, ons dus.? Het is daarna, dat het moeilijk wordt. De kandidaat-putchisten hebben gemeen dat ze een degelijke opleiding hebben gekregen in het buitenland, ook in België. Ze hopen daaruit diplomatieke goodwill te puren, ook in het perspectief van genormaliseerde, zakelijke relaties tussen Zaïre en de geïndustrialiseerde landen in de toekomst. Het is een aanbod.

Marc Reynebeau

Mobutu met zijn milities : onbekwame glazenwassers.