Megawati Sukarnoputri woont weer in het paleis waar ze haar jeugd heeft doorgebracht. De oudste dochter van de Indonesische ‘vader des vaderlands’ Sukarno is de afgezette Abdurrahman Wahid als staatshoofd opgevolgd. Welk politiek en economisch beleid de nieuwe presidente van Indonesië gaat voeren, is voorlopig nog giswerk.
Haar vader gaf haar op zijn sterfbed een opdracht mee die zij in haar hart bewaart, zo vertelt Megawati Sukarnoputri graag. Verklaart dat waarom de oudste dochter van de eerste, legendarische president van Indonesië, Sukarno, in de politiek ging? Beschouwde ze het als haar lot in de voetsporen van haar vader te moeten treden? Veel plezier lijkt de uiterst zwijgzame, mensenschuwe Megawati niet te beleven aan haar openbare functies. En over haar competentie hebben bevoorrechte getuigen ook de grootste twijfels. Als Indonesië onder haar bewind uit de reusachtige politieke en economische problemen raakt, zal dat veeleer aan haar medewerkers dan aan de president zelf te danken zijn, zo wordt nu al gezegd.
De eerste veertig jaar van haar leven was Dyah Permata Megawati Setyawati Sukarnoputri (54) gewoon huisvrouw, en dat vond ze best. Ze trouwde drie keer en kreeg drie kinderen. Ze kookte, keek veel televisie, en zat graag in bad. Niets wees erop dat Mega de politieke microbe van haar vader had geërfd. Haar moeder, Fatmawati, had haar trouwens verboden het politieke pad op te gaan. Maar in 1986 gebeurde dat toch. De Partai Demokrasi Indonesia (PDI), een van de twee kleine door dictator Suharto toegelaten oppositiepartijen, vroeg Megawati toe te treden, in de verwachting dat de dochter van de beroemde vader massa’s stemmen zou trekken. En toen Suharto in 1993 de te gevaarlijk geworden voorzitter van de PDI opzijschoof, kreeg ze meteen het partijleiderschap in de schoot geworpen.
Megawati’s voorzitterschap werd een succes. Niet dat iemand haar ooit groot leiderschapstalent toegeschreven heeft. Maar de Sukarno-mythe bleek nog springlevend. Vooral sociaal lagere klassen en jongeren, twee zeer talrijke groepen in Indonesië, ontpopten zich tot trouwe volgelingen van Moeder Mega en haar partij. De PDI werd populairder dan Suharto kon dulden. In 1996 werd Megawati in opdracht van de president afgezet. Maar die operatie zou Suharto snel zuur opbreken: miljoenen Indonesiërs beschouwden Sukarno’s dochter als het symbool bij uitstek van het verzet tegen zijn repressieve bewind.
In 1998 verdween Suharto van het toneel – vooral als gevolg van de enorme financiële crisis die Indonesië het jaar voordien had getroffen. Was voor Megawati, die in 1965 samen met haar vader door Suharto uit het presidentiële Merdekapaleis was verjaagd, het uur van de wraak aangebroken? Zou ze haar vaders troon, in die termen zien ze het in Indonesië, weer opeisen?
ONZICHTBARE VICE-PRESIDENT
Sukarno’s politieke erfgename hield zich op de achtergrond. Wel richtte ze in het najaar van 1998 onder de naam ‘Strijdende PDI’ (PDI-P) haar eigen partij op. Een duidelijk partijprogramma had ze niet, belangrijke politieke uitspraken deed ze niet. Haar campagne voor de verkiezingen van oktober 1999, de eerste min of meer vrije verkiezingen in 45 jaar, was van een onvoorstelbare saaiheid. Maar de PDI-P behaalde 35 procent van de stemmen, en werd meteen de grootste partij van het land. Het presidentschap lag voor het grijpen. Maar Megawati verzuimde contact te zoeken met de verliezende partijen, om een coalitieregering op de been te brengen. En zo verenigden die partijen zich rond de outsider Wahid, wiens partij PKB maar elf procent van de stemmen had gekregen.
Gus Dur is het algemeen verspreide koosnaampje voor Abdurrahman Wahid, maar Megawati noemt hem kakak: ‘oudere broer’. De vader van Wahid, de moslimgeleerde Abdul Wahid Hasyim, was Sukarno’s eerste minister voor religieuze aangelegenheden. Nadat Hasyim in een auto-ongeluk was omgekomen, bleef de president contact houden met diens vrouw en kinderen. Die persoonlijke band tussen beide families, maar natuurlijk ook angst voor onrust in PDI-P-kringen dreven Wahid er twee jaar geleden toe Megawati tot vice-president te benoemen.
Maar zelfs toen ze ’s lands tweede hoogste ambt bekleedde, bleef Megawati zeer onzichtbaar. De eigengereide Wahid liet haar ook weinig ruimte. Pas toen de binnen- en buitenlandse kritiek op zijn beleid hem in nauwe schoentjes bracht, kreeg de vice-president enige verantwoordelijkheid. In het begin van de crisis bleef die nog beperkt tot het voorzitten van kabinetsvergaderingen waarin ze verder nauwelijks iets te zeggen had. Op het eind, net voor hij door het parlement de laan werd uitgestuurd, was Wahid bereid om zowat al zijn bevoegdheden aan haar over te dragen, zolang hij zich maar president mocht blijven noemen.
Dit keer was het stilzwijgen van Megawati een machtig wapen. In het openbaar zou ze Wahid nooit afvallen, bij iedere vergadering zat ze trouw aan zijn zijde. Maar ondertussen had ze haar partij al lang de toestemming gegeven aan de poten onder zijn presidentiële stoel te zagen. Toen het Volkscongres tot de impeachment van de bijna blinde en onberekenbare president besliste, verroerde ze geen vin. De avond voor Wahid van de macht verdreven werd, zat zijn vice-president in de bioscoop naar de Amerikaanse animatiefilm Shrek te kijken.
LIEVER GEEN VROUW
Sukarno’s oudste dochter woont weer in het paleis waar ze haar jeugd heeft doorgebracht. Maar wat kunnen de 212 miljoen Indonesiërs van haar verwachten? Over haar politieke opvattingen en aspiraties is weinig bekend. Alleen is duidelijk dat ze de geest van haar vader zal willen laten voortleven. Nationale eenheid zal dus een prioriteit zijn voor de nieuwe president. Wat slecht nieuws kan betekenen voor de separatisten die al maandenlang de provincies Atjeh en Papoea-Irian Jaya onrustig maken. Het leger zal in die gebieden wellicht weer een bredere armslag krijgen dan de jongste jaren (sinds het geweld in Oost-Timor) nog het geval was. Indonesië mag ook zeker geen moslimstaat worden: dat ze twee jaar geleden al niet tot het hoogste staatsambt doorstootte, kwam onder meer door het verzet van moslimpartijen die liever geen vrouw aan het hoofd van het land hadden.
Verder is Megawati tegen corruptie en wil ze het gerechtelijke apparaat zuiveren van Suharto-getrouwen, die zo hun eigen rechtspraktijk hebben ontwikkeld. De vraag is of de president sterk genoeg staat om misbruiken en misbruikers aan te pakken. Haar partij mag in het parlement dan meer zetels hebben dan die van haar voorganger, een meerderheid heeft ze niet. Om het land enigszins te kunnen stabiliseren zal ze ook de steun van Suharto’s politieke erfgenamen nodig hebben.
En dan is er ook nog de verschrikkelijk belabberde economie, met massale werkloosheid en armoede. Wat is Megawati daarmee van plan? Opnieuw krediet proberen te verwerven bij het Internationaal Monetair Fonds wellicht. Maar ook op economisch vlak stammen de meeste ‘experts’ nog uit de Suharto-tijd. De voormalige dictator had zijn zogenaamde Berkeley-maffia, een club van in het Westen opgeleide economisten die hem met raad en daad bijstonden. Sommigen veronderstellen dat de president opnieuw een beroep op hen zal doen. Na 32 jaar corrupt bewind zijn er immers geen eerlijke én bekwame lui te vinden. ‘We mogen niet te ambitieus zijn’, waarschuwen haar medewerkers, ‘we willen enkel dat het land de juiste richting uitgaat’. Dat zal inderdaad al moeilijk genoeg zijn. Maar volgens een kabinetsmedewerker kan het niet anders dan dat er met Megawati betere tijden zijn aangebroken. ‘Ze is tenminste normaal! Ze respecteert de wet en ze kan naar anderen luisteren’, zegt hij. Troostende woorden?
Christine Albers
