Hoe onderscheid je vaccintwijfelaars van antivaxers?

Dat mensen vragen hebben over de coronavaccins is normaal. Het is daarom van belang om het onderscheid te maken tussen oprechte vaccintwijfelaars en malafide antivaxers. Maar hoe haal je ze uit elkaar? We bekijken enkele technieken.

Vaccintwijfelaars zijn geen onmensen. Ze willen een goede, geïnformeerde medische beslissing nemen over hun eigen lichaam. Twijfelaars vind je trouwens overal: recent bleek dat er zelfs onder zorgmedewerkers in woonzorgcentra en ziekenhuizen allesbehalve een algemene vaccinbereidheid heerst. Maar betrouwbare info over vaccins vinden is niet altijd eenvoudig. Desinformatie is alomtegenwoordig, in het bijzonder op sociale media en bij een bepaalde sensatiezuchtige pers.

Aan de basis van die bedrieglijke informatie liggen vaak rabiate vaccintegenstanders of ‘antivaxers’. Zij twijfelen al lang niet meer: vaccins vinden ze slecht of gevaarlijk, en daarvan willen ze zo veel mogelijk mensen overtuigen. Maar hoe onderscheid je malafide antivaxers van de oprechte vaccintwijfelaar die zich vragen stelt? Ook die eersten beweren namelijk vaak dat ze ‘alleen maar vragen stellen’. Sinds het begin van de wereldwijde vaccinatie-uitrol zijn er verschillende manieren waarop antivaxers geprobeerd hebben twijfel te zaaien. We bespreken de twee opvallendste.

‘Fake vaccinaties’

Een eerste variant draait om beelden van ‘fake’ vaccinaties. Het was in het algemeen opvallend hoe over zowat elke prominente persoon die zich voor het oog van de camera liet inenten kort daarna al wilde verhalen circuleerden dat het niet om ‘echte’ vaccinaties zou gaan. Een goed voorbeeld is de tweet van Aster Berghe over zogenaamde geënsceneerde covidvaccinaties. Die was vergezeld van een heuse fotocollage van vijf ‘verdachte’ inentingen. Daarvan blijken er na onderzoek in werkelijkheid slechts twee over het coronavaccin te gaan. De andere foto’s zijn beelden van oude vaccinaties tegen griep, mazelen, bof en rodehond. In alle vijf casussen worden trouwens ongeregeldheden geïnsinueerd waar een perfect logische verklaring voor bestaat.

Van een bejaarde vrouw die het eerste vaccin in het Verenigd Koninkrijk kreeg, werd valselijk beweerd dat ze een betaalde actrice was. Ook over de prikjes die de Amerikaanse vicepresident Mike Pence, viroloog Anthony Fauci en toekomstige vicepresidente Kamala Harris ontvingen, werden misleidende beelden gedeeld om ze verdacht te maken. Oude beelden die een televisieploeg begin december filmde bij een logistieke oefening in een Duits ziekenhuis – waarbij vanzelfsprekend geen echte naalden werden gebruikt – werden enkele weken later via sociale media verspreid alsof het ging om valse coronavaccinaties. De achterliggende boodschap luidt daarbij telkens: kijk, ‘ze’ willen wel dat u zich laat vaccineren, maar zelf durven ze niet!

Zelfs oude foto’s van griepvaccineringen doken opnieuw op om ze foutief voor te stellen als coronavaccins. De Twitter-fotocollage bevat bijvoorbeeld een foto uit september 2020 van de Londense burgemeester Sadiq Khan, vlak voor zijn griepprik. Omdat het dopje op dat moment nog niet van de injectienaald was gehaald, trokken antivaxers in twijfel of hij wel echt een spuit kreeg. Een andere casus in de collage komt helemaal uit Australië. Toen Australische fotografen in de lente van 2020 aan de president van de staat Queensland vroegen om opnieuw te poseren voor de camera’s – nadat de verpleegster haar vaccinatie zó snel had uitgevoerd dat niet iedereen een foto kon nemen – werden ook die beelden uit hun context gehaald als een ‘fake vaccinatie’.

Daarnaast circuleerden onbewezen claims dat bij de eerste coronavaccinaties ‘lege spuiten’ waren gebruikt, ‘verdwijnende’ naalden, of spuiten die slechts gevuld waren met een zoutoplossing in plaats van een vaccin. Intrekbare veiligheidsnaalden bestaan wel degelijk, maar zijn doodnormaal. Soms zijn dergelijke geruchten gebaseerd op echte incidenten: toen vijf verpleegkundigen in een Texaans ziekenhuis voor de camera’s ingeënt werden, was er bij een van hen een incident met een deels ingedrukte spuit. Ook dat werd volop uitgebuit door antivaxers.

‘Griezelige bijwerkingen’

De tweede manier waarop antivaxers de vaccintwijfel willen aanwakkeren, is door bangmakerij of het verkeerd voorstellen van mogelijke of vermeende bijwerkingen van het vaccin. Dat gaat dan bijvoorbeeld om de berichten over mensen bij wie na toediening van het vaccin een ernstige maar uitzonderlijke allergische reactie optrad, of over personen die bepaalde ziektes ontwikkelden tijdens de testfases, of zelfs overleden kort na hun inenting. Omdat de uitrol van de vaccins momenteel onder een vergrootglas bekeken wordt, kom je opvallend veel nieuwsberichten daarover tegen, uit allerlei landen. Of er daadwerkelijk een oorzakelijk verband bestaat met het vaccineren, of een statistische relevantie, wordt meestal pas later duidelijk.

Soms gaat het heel ver. Een Amerikaanse verpleegster die kort na haar vaccinatie flauwviel tijdens een televisie-interview, werd ten onrechte doodverklaard op sociale media. Toen ze enkele dagen later weer op de foto ging om die geruchten de kop in te drukken, beweerde men zelfs dat het een ‘dubbelgangster’ was. Het flauwvallen zelf had overigens ook niets met de inhoud van het vaccin te maken: het is een courante maar onwillekeurige reactie van de bloeddruk op een pijnprikkel.

Omdat bepaalde vaccinontwikkelaars alle data over hun testfases online plaatsten, plukten antivaxers daar ook geregeld cijfers uit om die vervolgens te overdrijven. De Belgische antivaxgroepering Artsen voor Vrijheid beweerde bijvoorbeeld op haar website dat meer dan 3000 proefpersonen ‘verlamd’ waren geraakt door het coronavaccin, wat compleet verzonnen is. Het waren diezelfde Artsen voor Vrijheid die een lijst met allerlei ziektes – die het Amerikaanse medicijnenagentschap FDA uit voorzorg monitort na de start van devaccinatiecampagne – ten onrechte verspreidden als ‘verwachte mogelijke tegenreacties’ op het vaccin. En dergelijke groteske overdrijvingen zijn er in allerlei vormen.

Antivaccinatiepropaganda op sociale media zorgt voor heel wat ruis in het debat. Die fabeltjesfuik kan oprechte vaccintwijfelaars rekruteren voor het antivaxkamp. Als je een bepaalde onrustwekkende claim enkel terugvindt op YouTube, in Twitter-fotocollages of bij schimmige blogs, is dat meestal een slecht voorteken. En vergeet niet: de coronavaccins zijn sowieso vrijblijvend. Als iemand je dus probeert te overtuigen dat er achter het vaccin een of ander sinister complot zit om je te controleren, dan is dat gegarandeerd onzin.