Politieke vernieuwing: wie is er bang voor de opvolgers?

De jonge liberalen stellen opvallende politieke vernieuwingen voor. Eén voorbeeld: opvolgerslijsten zien ze het liefst verdwijnen. Een goed idee? ‘Voor een nieuw gezicht is het een helse opdracht om op te boksen tegen grote namen.’

Maurits Vande Reyde, voorzitter van Jong VLD, pleit voor de afschaffing van de lijststem. Hij laat zich inspireren door de nieuwe Franse president Emmanuel Macron. Die verwelkomt heel wat politieke nieuwkomers op de kieslijsten voor de parlementsverkiezingen van juni. De jongere liberalen doen het voorstel naar aanleiding van de parlementaire werkgroep rond politieke vernieuwing. Daarin tasten de partijen af in welke mate ze de geloofwaardigheid van de politiek kunnen vergroten.

Niet enkel de lijststem moet op de schop. ‘In de ideale wereld schaffen we trouwens ook opvolgersplaatsen af’, zegt Vande Reyde in De Standaard. Het is een opvallende stelling van de jonge voorzitter, aangezien een heleboel politici hun parlementszetel danken aan dat systeem. Wanneer een verkozene bijvoorbeeld minister wordt, vult de opvolger automatisch het lege zitje in.

Een voorbeeld van zo iemand is Daniëlle Vanwesenbeeck (Open VLD), die voorzitster Gwendolyn Rutten dit jaar opvolgde in het Vlaams Parlement. Rutten stapte op voor haar ‘Ronde van Vlaanderen’, waarbij ze in dialoog wil treden met de man in de straat. Vanwesenbeeck is niet helemaal overtuigd door het voorstel. ‘Het is de taak van een jonge voorzitter om nieuwe ideeën te lanceren en kritisch te zijn, maar dat wil niet zeggen dat iedereen akkoord moet gaan.’

Volgens Vanwesenbeeck heeft Vande Reyde een punt op het vlak van de afschaffing van de lijststem. ‘Ook het partijbureau is volgens mij aan een gedeeltelijke verjonging toe.’ Maar het overbooid gooien van het opvolgerssysteem gaat haar te ver. ‘Het huidig systeem biedt heel wat kansen. Rutten bracht vernieuwing in het parlement door zelf op te stappen.’ Volgens het Vlaams parlementslid is het een staaltje macronisme in de praktijk.

Goodwill van de voorzitter

Het belang van het opvolgerssysteem valt nauwelijks te onderschatten. Volgens politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) is de discussie over de eerste opvolgersplaats soms groter dan die over de gewone lijst. ‘Vanaf die plek is het immers makkelijk om in het parlement te geraken. Het is een beetje ondemocratisch, omdat die lijstvorming afhangt van de goodwill van de partijvoorzitter.’ Zo kan iemand op de gewone lijst meer voorkeursstemmen halen dan de eerste opvolger en toch de zetel aan die laatste verliezen.

Vlaams parlementslid Senne De Potter (CD&V) nuanceert dat beeld. Hij bemachtigde een zetel in het Vlaams Parlement dankzij de benoeming van Joke Schauvliege als minister in 2014. ‘Bij ons zijn het vooral de provincies die de kieslijsten indienen. De rol van voorzitter Wouter Beke is beperkt.’ Achter zijn positie op de opvolgerslijst zat geen strategisch plan. ‘Mijn verkiezing was een toevalstreffer’, stelt de CD&V’er.

‘Voor N-VA mogen de opvolgers eruit’, zegt Wouter Raskin, zelf opvolger van minister Steven Vandeput in de Kamer. ‘Dit is een debat waard. Het is niet omdat ik op die manier in het parlement geraakte, dat het niet mag veranderen. Dat zou onnozel zijn.’ Hij pleit evenwel voor het behoud van de lijststem. ‘Zo blijven we verzekerd van jong talent.’

Volgens Steve Vandenberghe (SP.A) is zijn partij op de goede weg. ‘Bij de volgende verkiezingen stellen wij in de top drie van zowel effectieven als opvolgers minstens één nieuwkomer voor. Zo vergoot de kans op nieuw bloed in het parlement.’ Vandenberghe looft het beleid van voorzitter John Crombez, die hij overigens opvolgde in het Vlaams Parlement. ‘Politieke vernieuwing is hét stokpaardje van Crombez. Wij zijn de voortrekkers ervan, niet Open VLD.’

‘Een helse opdracht’

Welk profiel heeft de doorsnee opvolger? Bouteca: ‘Denk aan een trouwe partijmilitant of een expert op een beleidsdomein. Dan zijn er nog kabinetsmedewerkers die een plekje krijgen als dank voor bewezen diensten. Veelal zijn het beloftevolle, jonge mensen zonder een sterke achterban. Via de gewone kieslijst zouden ze nooit in het parlement geraken.’

Senne De Potter beaamt dat laatste. ‘Voor een jong en nieuw gezicht is het een helse opdracht om op te boksen tegen grote namen. Via de opvolgerslijst geven we hen een kans. Daarom blijft onze partijlijn ongewijzigd: opvolgers zijn belangrijk.’ SP.A’er Steve Vandenberghe nodigt alle partijen uit om de werkwijze van de socialisten over te nemen. ‘Wij hebben het belang van de opvolgers voor een stuk overbodig gemaakt.’

Er klinkt met andere woorden weinig animo voor de ideeën van Jong VLD. Nicolas Bouteca geeft het voorstel dan ook weinig kans. ‘De werkgroep politieke vernieuwing is eigenlijk bezig met randfenomenen. Onze democratie werkt niet aan de hand van commissies. Diepgaande hervormingen die niet in het regeerakkoord staan, maken weinig kans.’