‘Naar een herboren Natuurpunt: wijst de panda de weg?’

De organisatie Natuurpunt heeft een moeilijke periode achter de rug. Maar uit kritiek die de organisatie krijgt, kan ze misschien heel wat inspiratie putten. ‘Misschien moeten we het WWF-model toch eens onder de loep nemen?’, schrijft Johan Van Den Bosch, Voorzitter Natuurpunt Hechtel-Eksel.

Eind vorig jaar werd detoenmalige directeur van Natuurpunt aan de deur gezet. In een poging om de daaruit volgende sociale onrust en vertrek van andere leden van het management te verrechtvaardigen, werd meermaals het schrikbeeld bovengehaald van het Wereld Natuur Fonds (WWF). ‘Een select clubje bestuurders, zonder binding met de basis, dat het verenigingsbeleid louter goedkeurend steunt en het zwaartepunt van het verenigingsbeleid bij het professionele management legt’, zo klonk de kritiek.

Succes

Voor het goede begrip: WWF is de meest succesvolle natuurbeweging wereldwijd, met een logo dat door marketeers als één van de sterkste merken, naast Nike en Apple wordt geplaatst. Wie als één van de 80.000 leden in België het recentste leden-blad ontving kreeg daarbij een raam-poster ‘Op 26 mei stem ik ook voor de planeet’. Komende zondag zakken meer dan 2000 leden af naar het Nationaal Park Hoge Kempen om de handen uit te mouwen te steken onder het moto “Make-it-Wild“. In het klimaatdebat (o.a. Earth Day), lijkt WWF alvast meer dan Natuurpunt zichtbaar aanwezig.

Het zogenaamde te vrezen WWF-bestuursmodel, is veruit het meest gangbare, zowel in het bedrijfs- als in het verenigingsleven. De jaarlijkse ‘algemene vergadering’ mandateert daarbij een selecte groep bestuurders die via hun voorzitter (‘gedelegeerd bestuurder’) in nauw contact staan met het management, waarop ze zo min als mogelijk ingrijpen en vooral toezicht houden en bakens uitzetten. Aan democratische controle geen gebrek.

Wie méér verwacht van zijn opdracht als bestuurder van een organisatie of bedrijf met enkele honderden werknemers, kan zich alleen maar frustreren. De dagdagelijkse dynamiek van goed geschoolde, ervaren en om hun vaardigheden geselecteerde personeelsleden, is immers een veelvoud van wat vrijwilligers met uiteenlopende achtergronden en verwachtingen in hun soms schaarse vrije tijd in beweging kunnen brengen. Dan ontstaat bij die hardwerkende vrijwillige bestuurders altijd het gevoel: waarom is er niet naar ons geluisterd, waarom weten we zulke zaken niet als eerste, waarom komt de directeur eerder dan wij in de pers, waarom voert men niet gewoon uit wat wij hebben beslist, waarom waren we niet uitgenodigd voor één of ander overleg, etc.?

Naar een herboren Natuurpunt: wijst de panda de weg?

Enkel in wat ik voor het gemak het “WWF-model” blijf noemen, blijft het als vrijwilliger prettig besturen. Je geeft vertrouwen aan het management, dat met een sterk mandaat doet wat moet. Niet alleen in operationele zaken, maar zelfs in kritische managements-keuzes weten zij best wat goed is voor de hele vereniging. Daarvoor zijn ze opgeleid en voor de respectievelijke functies (algemeen-, personeels-, financieel-,..directeur) geselecteerd en op hun kunnen gescreend. Het is hun job. De Raad van Bestuur is dan veeleer een klankbord van wijzen, mannen en vrouwen, jong en oud, luisterend naar elkaar en elks vanuit hun expertise, netwerk en achtergrond het management voortstuwend naar grote hoogte.

Ogenschijnlijk passief, maar in werkelijkheid met de garantie dat, als het écht zou mislopen, ze tijdelijk meer actief kunnen ingrijpen en sturen, maar dat verder niet al te veel doen zo lang de door hen vooropgestelde doelen en resultaten gehaald worden.

Complot

Bij WWF gaat het daarbij om mensen die hun sporen verdiend hebben of nog actief zijn in de media, de academische wereld en zelfs politieke wereld, maar net zo goed uit het werkveld. 12 in totaal, niet meer en ook niet minder.

Bij critici van dit meer gangbare model, vallen dan dure woorden als ‘democratisch deficit’ of een ‘elitaire club’ van ja-knikkers, en het unieke Natuurpunt-model dat er door in gevaar zou komen.

Men lijkt dan uit het oog te verliezen dat, in de vergelijking met WWF, de uniciteit van het Natuurpunt-model niet schuilt in de veelheid aan deel-vzw’s en dito bestuurders, maar in zijn bijna gebieds-dekkend netwerk van meer dan 200 lokale afdelingen, met naar schatting ruim 5000(!) vrijwilligers en bestuurders. Is hen gevraagd of zij last hadden van een ‘vertrouwensbreuk’ tussen de raden van bestuur en het management? Gaven zij een mandaat om, zonder aanwijsbare ernstige fout, de meest verregaande sanctie, namelijk onmiddellijk ontslag van de directeur, uit de kast te halen? Zijn zij gebaat bij de negatieve pers, de sociale onrust, het vertrek van nog andere personeelsleden en vooral het tijd- en energieverlies in een periode dat onze meer dan 100.000 leden verwachten dat wij op de eerste rij staan in het debat waar het nu écht om draait: biodiversiteitsverlies en klimaatverstoring ?

De meest empathische veldwerkers, zijn dan jammer genoeg ook de eerste die opgebrand langdurig uitvallen.

Wie echt heeft geluisterd naar wat menig stemgerechtigd lid eind vorig jaar in Gent daarover te zeggen had, en bovendien wil inzien dat er van enig ‘complot’ of eenzijdige manipulatie of mobilisatie geen sprake was, onthoudt vooral dat met deze roekeloze bestuursdaad, geen uitvoering gegeven is aan de échte bezorgdheden van de leden, vrijwilligers en lokale besturen. De quasi ‘unanimiteit’ van stemming waarmee de raad van bestuur uitpakt als excuus, bleek alvast niet uit de algemene vergadering. Daar zit het democratisch deficit ! Daar kan je pas écht spreken van een vertrouwensbreuk.

Voorkeuren

Want wat wil de doorsnee afdelingsvoorzitter, -bestuurder en -vrijwilliger dan wel ? Misschien gemakkelijker eerst te bepalen wat ze vooral niet willen: dat er al te veel schaarse middelen voor natuur naar structuren, vormelijkheden, interne kwesties, het uitklaren van interne disputen of het ‘apparaat’ gaan… Ze willen niet dat het persoonlijke ego, zo min van vrijwillige bestuurders als van professionele personeelsleden, het haalt van doelmatigheid en efficiëntie als het gaat om natuur beschermen en beheren.

Wat ze vooral wél willen: dat de medewerkers, van management tot beheeruitvoering, hen in de allerbeste omstandigheden kunnen ondersteunen om de lokale doelen, ambities en dromen voor meer en betere natuur, voor nu en later, mogelijk te maken. Een organisatie die hen op allerhande vlakken ontzorgt en zo op de meest tastbare manier laat blijken: voor jullie vrijwillige inzet, gaan wij door het vuur. En dat is nu meer dan ooit nodig, in een tijd waarin de opgaves en uitdagingen voor onze vereniging harder groeien dan het aantal leden en vrijwilligers om deze het hoofd te bieden. Van de door hen gemandateerde ‘bestuurders’ verwachten ze vervolgens dat ze doen wat moet om het eerste mogelijk te maken. Niet meer en ook niet minder.

We komen gelukkig héél veel van die ‘ontzorgers’ tegen, en da’s hartverwarmend. Maar we horen ook hun verzuchtingen over gebrek aan personele capaciteit en overbevraging. Of over de lange beslisketens van cel-, via dienst-, afdelings-, (onder)directeur-, voorzitter (en terug) … Of over inmenging van bestuurders en het loyaliteitsconflict dat dat oplevert ten opzichte van hun leidinggevende of interne conflicten. De meest empathische veldwerkers, zijn dan jammer genoeg ook de eerste die opgebrand langdurig uitvallen omdat ze verantwoordelijkheden krijgen zonder bijpassende bevoegdheden of middelen.

Kwestie van gebrek aan financiële middelen is dan de meest gehoorde verdediging: we willen wel meer, maar kunnen niet. Of toch? De meerdere vzw’s en dito raden van bestuur, directeuren en afdelings- en celhoofden, planners,.. tonen een top-zware organisatie die noodgedwongen veel meer tijd dan goed is, moet investeren in intern overleg en organisatie, in plaats van in externe dienstverlening. Die nood heeft aan structuren om de structuren die per se in stand gehouden moeten worden, structuur te geven…

Rode draad doorheen de vele moties en vragen in Gent was dan ook niet toevallig de vraag om meer met minder, om het ‘ontvetten’ van de eigen organisatievorm: interne fusie van de deel-vzw’s of indien onmogelijk , minstens ze als louter technisch te beschouwen. Trouwens, ook WWF bestaat feitelijk om subsidie-technische redenen in België uit 3 vzw’s. Bijna niemand die er weet of last van heeft.

Persoonlijke inzet

En ja, dan kom je bij die ene, compacte raad van bestuur: herkenbaar en aanspreekbaar, representatief en divers op alle vlakken (jong/oud, man/vouw, Limburgers zo wel als West-Vlamingen). Met een voor iedereen behapbare vergaderintensiteit, zodat het engagement combineerbaar blijft met een gezond sociaal en professioneel leven… Stuk voor stuk ambassadeurs, goed in hun vel en de maatschappij, met brede vertakkingen en netwerken in media, academische wereld, economie, politiek …

De weerstanden tegen dit model zijn mijns inziens makkelijk te verklaren. Het is immers een model waarbij de rol van de bestuurder ontdaan wordt van de macht en het prestige om het beleid van de organisatie in al haar dimensies te kunnen bepalen. In de pioniersperiode, waarin er meer bestuurders dan personeelsleden waren, was dat wél zo. De persoonlijke inzet van bestuurders heeft ons groot gemaakt. Maar zo zal het nooit meer zijn. Geef het stuur gerust grotendeels uit handen: medewerkers hebben immers hun ‘rijbewijs’ en de rijrichting ligt vast. Zo veel keuzes zijn er verder niet te maken. Daar kan je toch op vertrouwen?

Hoe subsidies optimaal te benutten, personeelsleden maximaal te laten renderen, een wervend verhaal te brengen, leden te soigneren, vrijwilligers te ondersteunen, nieuwe kansen te benutten, fondsen te werven, begrotingen en jaarrekeningen op te maken, een veilige werkomgeving te creëren, etc.: daarvoor betalen we honderden medewerkers van alle niveaus en velen echte experten in hun vak. Een groot deel daarvan heeft trouwens haar wortels in de beweging, ze kennen de missie en visie van hun werkgever, ze zijn geselecteerd op basis van hun kennis en vaardigheden en zijn zeer geëngageerd.. Daar mogen we toch vertrouwen in hebben ? Misschien moeten we het WWF-model toch eens onder de loep nemen?

Johan Van Den Bosch, Voorzitter Natuurpunt Hechtel-Eksel.