Interpretaties van de cinématographe: slot van de Graphology-reeks (MuHKA).
Mijn grote verhaal: het leven wordt gereduceerd tot een grafische representatie en wordt dan opnieuw geanimeerd, artificieel geautomatiseerd. Het krijgt een nieuwe beweging, een nieuw leven.’ Media-archeoloog Edin Carels besluit zijn tentoonstellingenreeks Graphology in het MuHKA met cinematografie – na fotografie, typografie en infografie. Het centrale onderwerp van zijn studies hield hij dus voor het laatst. Animatie. Tot twintig jaar geleden afgedaan als een inferieure kunstvorm, heeft animatie in het denken inmiddels film definitief tot een subcategorie herleid. ‘Eenmaal dat het beeld elektronisch wordt, is de kleinste eenheid van het beeld niet meer het hele frame, maar elk puntje, elke pixel in dat frame,’ zegt hij, ‘want je kunt elke pixel apart manipuleren. En van zodra je punten in je beeld manipuleert, ben je eigenlijk aan het animeren.’
Dat animatie ook rechtstreeks aan de oorsprong van cinema ligt, dat weet een media-archeoloog natuurlijk beter dan wie ook. Met Graphology scherpt hij onze kennis aan over de genealogie van het medium en onze gevoeligheid voor zijn ‘archeologische’ objecten – de cinématographe van de gebroeders Lumière voorop. Hij brengt ze in dialoog met werk van vooral jonge kunstenaars die creatief met dit gedachtegoed omspringen, in casu met de animatie, met haar filosofie en materiële geschiedenis. Door het exposeren van een phorolyt laat hij het verhaal in de pre-cinematijd starten. Het schijfje, uitgevonden door de Tsjechische fysioloog Jan Evangelista Purkyne, is eigenlijk hetzelfde als een phenakistiscoop, uitvinding van de Gentse natuurkundige Joseph Plateau in 1832. Je kan het principe poepsimpel noemen: een schijfje met statische tekeningen produceert – bekeken door een tweede, draaiend schijfje met inkepingen – bewegende beelden.
Wat de kunst betreft, had Carels oog voor experiment en verbeelding. Geplukt uit de geschiedenis: de onvermijdelijke Man Ray, met een fragment uit Le retour à la raison (1923). Het bestaat uit ‘rayographs’ (waarbij objecten rechtstreeks op fotogevoelig papier zijn gelegd, en dan blootgesteld aan licht) van spelden, punaises, een springveer, ringetjes en het naakte lijf van het model Kiki de Montparnasse. Een suggestieve combinatie. Een poëtische toon slaat de jonge Nikolaus Gansterer aan, die op zijn treinreizen tekeningen maakt van dingen terwijl ze aan zijn oog voorbijflitsen. Ook Sandra Gibson en Luis Recorder vullen het thema op een elementaire manier in. De beelden van hun 16 mm-film Light Spill (een wazige caféscène) verschijnen ondersteboven op een scherm, terwijl het celluloid uit de ouderwetse projector in sierlijke krullen op de grond rolt en er zich een serieuze berg film vormt, eigenlijk een sculptuur. Koddig slotakkoord van een jaar Graphology (tot 25 september).
JAN EVANGELISTA PURKYNE, ‘PHOROLYT,’ CINÉMATHÈQUE FRANÇAISE.
Jan Braet
