Hoe Moederdag werd bedacht

Binnenkort, de tweede zondag in mei, vieren we weer massaal Moederdag, een feest vast verankerd in de kalender van jaarlijkse onvermijdelijkheden. Wie heeft als kind niet onhandig morsend zijn moeder het ontbijt gebracht, vergezeld van een goedbedoeld knutselwerkje, op school met alle liefde in elkaar geklodderd?

Moederdag is big business, een traditie met een grote T. Er is iets geks met tradities, we denken dat ze oud zijn en spontaan uit de volksaard zijn ontsproten, maar vaak zijn ze dat niet. Zo is het ook met Moederdag. Moederdag hebben we te danken aan Anne Jarvis (1864-1948), een Amerikaanse vrouw met een mateloze bewondering voor haar moeder. Zij wilde van haar moeders sterfdag (9 mei 1905) een monument maken ter ere van alle moeders die zichzelf onopvallend dagelijks dienstbaar wegcijferden voor gezin en samenleving. Was het gezin de hoeksteen van de samenleving, de moeder daarvan toch het fundament. Het initiatief van Jarvis werd enthousiast ontvangen, niet in het minst door de enthousiaste steun van de middenstand. In 1914 riep president Wilson Moederdag uit tot een nationale feestdag.

Bedenkster haatte Moederdag

Anne Jarvis kon tevreden zijn. Maar ze was het niet. Met afgrijzen zag ze hoe de commercie met het feest aan de haal ging. Bloemenhandelaars, banketbakkers en wenskaartenmakers, iedereen wilde een graantje meepikken. Het zou Jarvis de rest van haar dagen frustreren. Ze voerde talloze rechtszaken tegen de geldelijke uitbating van ‘haar’ Moederdag en wilde Moederdag zelfs weer afschaffen. Het was vechten tegen de bierkaai. De laatste jaren van haar leven bracht Jarvis verbitterd en hulpbehoevend door in een verpleegtehuis, ironisch genoeg en zonder dat zij het wist, op kosten van de belangvereniging voor bloemisten.

Antwerpse Moederkesdag de eerste

Het Amerikaanse voorbeeld trok ook in Europa de aandacht. In Vlaanderen ijverde de Antwerpse kunstenaar en schepen Frans Van Kuyck al in 1913 voor de invoering van ‘Moederkesdag’, een dag ter ere van de moeder, het ‘boven alles geliefde wezen, dat een mensch met eerbied en vereering aanbidt tot het einde van zijn dagen’. Voor Van Kuyck was de moeder de centrale spil in de opvoeding en daarmee de draagster van ‘de toekomst van het land en het geluk van het volk’

Van Kuyck beschreef in detail hoe Moederdag hoorde te verlopen, natuurlijk met bloemen en taart, een ‘moederjuweel’ van papier en een versierde stoel. Hij vergat ook de weeskinderen niet en zag daarin een taak weggelegd voor getrouwde kinderloze vrouwen uit de gegoede stand. Van Kuyck kon rekenen op de Bond Antwerpen Vooruit, een vereniging van Antwerpse Middenstanders. De Bond schreef enthousiast aan haar leden dat de dag niet alleen een feestdag zou zijn, maar ook een mooie gelegenheid voor al de winkeliers ‘om eens goede zaken te maken’.

De eerste Antwerpse Moederdag werd gevierd op 15 augustus 1913, waarmee de ‘sinjoren’ in Europa voorop liepen. Het sloot zo mooi aan bij de feestelijkheden ter ere van Maria ten Hemelopneming (‘Mariekesdag’) en de Antwerpse kermis. Toen in 1927 de socialistische voorman Paul Pastur ook in Wallonië Moederdag op de kaart wist te zetten, leidde de afwijkende Antwerpse datum tot lichte wrijving. Moest nu werkelijk alles in België tweevormig zijn? De Antwerpse Volksgazet liet er geen twijfel over bestaan: ‘Laat ze te Brussel zooveel beslissen als ze willen: de Antwerpenaars vieren Moederkesdag op Sainte Marie ofte Marie Hemelvaart, zijnde den vijftienden Augustus. Dat is reeds voor den oorlog in kannen en kruiken en dat is niet meer te veranderen!’

Nederlandse handelsgeest

In Nederland kwam Moederdag pas na 1925 op stoom. Drijvende kracht was de Maatschappij voor Tuinbouw en Plantkunde. In 1925 financierde die de uitgave van Het Boek der Moeders, waarin een keur van vooraanstaande Nederlanders met veel mooie woorden pleitte om Moederdag ook in Nederland te gaan vieren. De bloemenbranche werd opgeroepen volop mee te werken aan het welslagen, fijntjes benadrukkend dat die ‘jaarlijks herhaald, ongetwijfeld een goeden invloed op het stijgen van het verbruikscijfer zal hebben’.

Onbaatzuchtig of niet, het idee van Moederdag sloeg aan. Al waren er vanaf het begin ook kritische geluiden. Die kwamen uit de meest uiteenlopende hoeken. De Middelburgse Courant noemde het een ‘onsympathiek Amerikaansch baksel’ en ‘banale sentimentaliteit’.’ Exploitatie van de hoogste liefde’, sneerde Het Nieuws van de Dag voor Nederlandsch-Indië, ‘blijf van de liefde voor de moeders af!’ Het orthodoxe volksdeel had moeite met de keuze voor zondag en zag in Moederdag ‘de nieuwe vijand van den sabbat’. De vrouwenbeweging vond het een zoethoudertje: ‘bloemen gegeven om de moeders te eeren, terwijl men haar de kroon onthoudt, het recht, en het vermogen om zelve te oordeelen, zulke bloemen worden een hoon’. Kritiek op Moederdag is zo oud als de dag zelf.

Een kleine honderd jaar later wordt Moederdag wereldwijd nog steeds gevierd. Geen branche die de dag niet aangrijpt om de omzet een zetje te geven. Een beetje burgerlijk en braaf? Niet volgens de Roosendaalse firma die een indoor skydive sessie voor moeder aanprijst: ‘Grote kans dat jouw moeder bij sessie vijf of zes zelfstandig in de armen van de knappe indoor skydive instructeur vliegt!’ Bang om Moederdag te vergeten? Geen schijn van kans.