De vergeten vierde taal: Gebarentaal in het (secundair) onderwijs

Op 10 juli stemt het Vlaams Parlement een nieuw decreet voor tolken Vlaamse Gebarentaal in het onderwijs. De juridische procedure van de ouders van dove kleuter Basil (vorige week in alle Vlaamse kranten), opende de deur. Op basis van het VN Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap kunnen dove en slechthorende leerlingen voor het eerst naar het basisonderwijs met een tolk Vlaamse Gebarentaal. Een nieuw decreet dat toegankelijke onderwijstrajecten voor dove en slechthorende leerlingen vanaf de kleuterklas tot het hoger onderwijs verankert, creëert nieuwe mogelijkheden voor gelijke kansen.

Om die gelijke kansen optimaal te vertalen naar een inclusieve leer- en diversiteitspraktijk, is een breed draagvlak voor Vlaamse Gebarentaal nodig. Te veel dove kinderen vormen een eiland in de klas. Dat de dove kleuter Basil ook hier deuren openzet, ontsnapte aan de media-aandacht. Hij inspireert zijn klasgenootjes en leerkrachten om Vlaamse Gebarentaal te leren, krijgt steun van de schoolgemeenschap, en maakt als kleuter gelijkwaardig deel uit van het klasgebeuren. Deze gebarentaalvriendelijke en inclusieve onderwijspraktijk slaat de brug naar participatie en volwaardig burgerschap.

Vlaamse Gebarentaal is nog te vaak een vergeten taal: een taal die, ondanks de culturele erkenning van de Vlaamse Overheid in 2006, nog niet altijd wordt meegenomen in beleid en debat. Dat was ook het geval bij de Talennota van minister van Onderwijs Pascal Smet (SP.A). Het Amendement geeft hier ook nieuwe mogelijkheden: naast het Turks, Arabisch en Japans kan ook Vlaamse Gebarentaal als levende taal een plaats krijgen in de derde graad van het secundair onderwijs. Op welke manier zou dat een meerwaarde vormen?

In VS kan je zelfs koffie bestellen in gebarentaal

In de Verenigde Staten is Amerikaanse Gebarentaal de vierde meest gebruikte taal. Het is dus niet zo vreemd dat American Sign Language (ASL) opduikt in populaire tv-series zoals de ziekenhuisreeks ER en films zoals Meet the Fockers en The Family Stone. Toen ik onderzoek deed aan Gallaudet University, de enige dovenuniversiteit ter wereld in Washington DC, bleef ik verwonderd over het grote draagvlak voor Amerikaanse Gebarentaal in het dagelijks leven. Een koffie bestellen, naar de boekenwinkel, op restaurant: overal kwam ik horende mensen tegen die vlot antwoordden in ASL. Hoe komt het dat gebarentaalgebruik voor hen zo vanzelfsprekend was en waar hadden ze dat geleerd? De antwoorden gingen van een cursus ASL om samen te werken met een dove collega, ASL leren voor een doof klasgenootje op school, tot ASL als keuzevak in het secundair en hoger onderwijs.

Een breed gebruik van gebarentaal in de samenleving is de sleutel voor het emancipatieproces van dove/gebarentalige burgers. Als leerkrachten, ouders, en organisaties de handen in elkaar slaan om dove/gebarentalige kinderen kansen te geven, en zich te engageren voor Vlaamse Gebarentaal in onderwijs en in naschoolse activiteiten, wordt een dagdagelijkse voedingsbodem gecreëerd van inclusie in de samenleving. Het is dit dagdagelijks leren en engagement dat een gemeenschappelijk emancipatietraject mogelijk maakt voor alle burgers. Vlaamse Gebarentaal als erkende taal dus, ook in het onderwijs.

Goedele De Clerck is Postdoctoraal Onderzoeker van het FWO-Vlaanderen aan de UGent. Ze stelde met Rik Pinxten de reader Gebarentaal zegt alles samen, met daarin de documentaire Ik ben ook een mens.