De ontmaskering van de politieke grootspraak

De politiek heeft haar eigen logica die los staat van het algemeen belang. Zo concludeerde James Buchanen, de onlangs overleden Nobelprijswinnaar Economie.

“Politici zijn net als alle andere mensen voortdurend bezig met hun eigen belang. Ik zeg niet dat alles wat ze doen louter in functie van het eigen belang staat maar toch veel. Zij willen verkiezingen winnen en aan de macht komen. Eens ze die macht in hadden hebben, zullen ze er alles aan doen om die macht in handen te houden. Het algemeen belang kan daarbij een rol spelen maar dat is dan eerder toevallig. Politici zijn geen slechte mensen. Het komt er gewoon op aan hen op een correcte wijze te beoordelen in de context waarin zij binnen een democratisch bestel moeten werken. Doe je dat niet, dan doe je niet aan politieke analyse maar aan wishful thinking“, zo vertelde James Buchanan in de winter van 1997 op een seminarie aan de University of Chicago waar ik die dagen zelf ook verbleef voor een onderzoeksproject.

Ik leerde in de babbel achteraf deze James Buchanan als een bijzonder charmant en zachtaardig man kennen voor wie rigoureus academisch onderzoek ver weg van het gedoe van elke dag zijn thing of life was.

Deze James Buchanan overleed woensdag op 93-jarige leeftijd. Het overgrote gedeelte van zijn leven spendeerde Buchanan aan het bestuderen van het politieke proces met de analysetechnieken van de economische wetenschap. Het leverde hem in 1986 de Nobelprijs Economie op.

Buchanan kreeg zijn opleiding als econoom aan de University of Chicago en dan vooral van de legendarische Frank Knight, een professor die ook een belangrijke mentor was van Milton Friedman. Alhoewel ze respectvol met elkaar omgingen, was de relatie tussen Buchanan en Friedman altijd vrij koeltjes. Na passages op diverse andere universiteiten streek Buchanan in 1983 neer op George Mason University in Virginia. Tot aan zijn dood bleef Buchanan aan deze universiteit verbonden.

Zelf had Buchanan er niets op tegen om als econoom geïdentificeerd te worden met de Oostenrijkse School van Ludwig von Mises en Friedrich Hayek. Zijn boek The Calculus of Consent uit 1958, geschreven samen met Gordon Tullock, blijft een absolute klassieker geworden in het domein van de economische analyse van de politiek.

James Buchanan is zo typisch één van die economen die men vooral in het politieke milieu liever doodzwijgt. Zijn analyse over hoe politiek werkt en hoe je acties van politici best analyseert, staat inderdaad nogal haaks op het beeld dat de meeste politici graag van zichzelf en hun métier ophangen. Helaas voor de politici is het echter niet zo dat omdat een bepaalde analyse niet “leuk” voor hen is, ze daarom ook niet relevant is. De analyses van James Buchanan bewijzen net het tegendeel. Of het nu over het politieke gebeuren in Vlaanderen of België gaat dan wel in Europa, de Verenigde Staten of China, zeker dezer dagen kom je voor een goed begrip van wat er gebeurt (en wat er niet gebeurt) een heel eind aan de hand van de analyses van de overleden James Buchanan.

Johan Van Overtveldt