Satire in Duitsland: Kan een kanselier die zo openlijk de vrije meningsuiting miskent op post blijven?’

Angela Merkel geeft toestemming om een rechtsgeding te beginnen tegen Jan Böhmermann wegens belediging van het bevriende staatshoofd Recep Tayyip Erdogan. De komiek zou Erdogan beledigd hebben met een satirisch gedicht. Dit is een flagrante schending van de vrijheid van meningsuiting, oordelen Kamerleden Veerle Wouters en Hendrik Vuye (N-VA), co-voorzitters van Objectief V, Studiecentrum confederalisme.

De vrijheid van meningsuiting is een belangrijke waarde van onze democratie. Het Europees Mensenrechtenhof te Straatsburg waakt hierover. Reeds lang oordeelt dit Hof dat de vrijheid van meningsuiting ook geldt voor meningen die kwetsen, schokken of verontrusten. De vrijheid van meningsuiting is zeer groot over onderwerpen waarover een maatschappelijk debat aan de gang is. Bovendien stelt het Hof dat politici meer kritiek moeten kunnen verdragen dan andere personen. Een politicus stelt zich immers bloot aan kritiek en moet dit aanvaarden.

De woorden van komiek Jan Böhmermann mogen dan kwetsend zijn, ze vallen onder de vrije meningsuiting. Bovendien is Recep Tayyip Erdogan een politicus. En er is op dit ogenblik een maatschappelijk debat aan de gang over de Turkse president.

Bovendien laat het Mensenrechtenhof veel ruimte voor satire. Dit is een vorm van artistieke expressie en maatschappijkritiek, stelt het Hof. Het gaat om overdrijving en vervorming van de werkelijkheid, net met het oog om opschudding te veroorzaken. Satire verbieden over een onderwerp waarover een breed maatschappelijk debat aan de gang is, kan niet.

Adolf Hitler, ooit een bevriend staatshoofd

In 2005 heeft het Belgische parlement de wet van 20 december 1852 tot bestraffing van de beledigingen aan de hoofden van vreemde Staatsburgers, opgeheven.

Nederland daarentegen heeft nog wetgeving op het beledigen van bevriende staatshoofden. De Duitse Erdogan-saga in gedachte, wil ook Nederland deze wetgeving afschaffen. En terecht, want dit zorgt wel eens voor heel vervelende rechterlijke uitspraken. Kort voor Wereldoorlog II omschrijft Maurits Dekker een bevriend staatshoofd als een hysterische clown. Hij wordt hiervoor in 1938 veroordeeld door de rechtbank te Amsterdam tot een geldboete van 100 gulden. Adolf Hitler als bevriend staatshoofd, het kan verkeren.

De Duitse wetgeving stelt tot vijf jaar gevangenisstraf op het beledigen van bevriende staatshoofden. Het buitenlands staatshoofd moet wel aangifte doen en de Duitse regering moet toestemming geven tot vervolging.

Na aangifte door de Turkse president Erdogan, heeft Angela Merkel toestemming gegeven om Jan Böhmermann te vervolgen en hangt hem een gevangenisstraf tot vijf jaar boven het hoofd. Ook Merkel wil nu af van deze wetgeving. Dit valt te begrijpen. Hoe zal de geschiedenis immers oordelen over Erdogan?

Bevriende staatshoofden en vrijheid van meningsuiting

Om een oordeel te vellen over Angela Merkel, moeten we niet wachten op het oordeel van de geschiedenis. Straatsburg heeft al geoordeeld.

In 1997 veroordeelt het Hof van beroep te Parijs Jean-Marie Colombani, directeur van de Franse kwaliteitskrant Le Monde, wegens beledigingen aan het adres van Hassan II, koning van Marokko. Samen met een ander journalist schrijft Colombani dat Marokko een belangrijke drugsleverancier is geworden, onder meer omwille van bescherming en corruptie in het milieu van de koninklijke familie.

Het Europees Mensenrechtenhof oordeelt in 2002 dat specifieke wetgeving die buitenlandse staatshoofden beschermt, op zich in strijd is met de vrijheid van meningsuiting. Dergelijke wetgeving is een voorrecht, dat niet meer op zijn plaats is in een hedendaagse democratische rechtsstaat, stelt het Hof. Buitenlandse staatshoofden worden, net als andere burgers, beschermd door de gewone strafbepalingen, zoals laster of eerroof. Een bijzondere strafrechtelijke bescherming, dat kan niet.

Wat moet Angela Merkel doen? Ze moet gewoon vaststellen dat het verzoek van de Turkse president Erdogan in strijd is met het Europees Mensenrechtenverdrag. De Duitse wet kan geen toepassing vinden. Hiërarchie der normen, noemen juristen dat.

Het is ondenkbaar dat de talrijke adviseurs van de Duitse kanselier haar niet hebben gewezen op deze rechtspraak. Merkel heeft haar beslissing wetens en willens genomen. Met deze flagrante schending van de vrijheid van meningsuiting, verlaagt ze zich tot het niveau van Erdogan.

Kan een kanselier die zo openlijk de vrije meningsuiting miskent op post blijven? De vraag stellen is ze beantwoorden. Ofwel trekt Merkel de beslissing in en redt ze haar eer. Doet ze dat niet, dan treedt ze beter af. Dan houdt ze tenminste de eer aan zichzelf. Mevrouw Merkel, hoog tijd voor bezinning.