Na de aanslagen: wat denkt Molenbeek zelf?

Molenbeek was wereldnieuws na de aanslagen in Parijs en Brussel. Wat de Molenbekenaren zelf denken over hun gemeente, de oorzaken van radicalisering en wat hun oplossingen zijn, moet blijken uit een onderzoek van het Europees Instituut van de Vrede.

Het Europees Instituut voor Vrede (EIP) deed een diepgaand onderzoek in twee Molenbeekse buurten, om de bevolking te bevragen over het probleem van radicalisering in de gemeente. Er werden van 406 respondenten (149 vrouwen en 257 mannen) vragenlijsten afgenomen en 10 diepte-interviews afgenomen met burgers die het proces van radicalisering hadden zien gebeuren.

Uit het onderzoek – waarvan de resultaten in de herfst volledig gepubliceerd zullen worden – destilleerde het EIP alvast deze 10 conclusies:

Uit het onderzoek blijkt dat de Molenbekenaren radicalisering vooral wijten aan een gebrek aan kansen en het gevoel sociaal geïsoleerd te zijn. Radicalisering wordt beschreven als ‘een antwoord op fundamentele kwetsbaarheid’, die wijst op ‘sociale isolatie’ en een ‘zoektocht naar de zin van het leven’. Een voorbeeld is dat veel jonge, mannelijke Molenbekenaren van Noord-Afrikaanse afkomst het nut niet inzien van onderwijs. Omdat ze niet geloven dat het hen zal helpen op de arbeidsmarkt.

De rol van religie in het proces van gewelddadige radicalisering wordt als complex omschreven. Enerzijds werden de geradicaliseerden puriteinser, ondergingen ze diepgaande religieuze veranderingen. Anderzijds wijzen de bevraagden erop dat religie niet de belangrijkste oorzaak is, schrijft het EIP. Veel van de geradicaliseerden ‘kenden niets van religie,’ aldus de respondenten. Velen van hen waren voormalige criminelen: ‘De shift naar extreme interpretaties van de islam wordt vaak omschreven als een snelle oplossing om fouten uit het verleden goed te maken.’

De twee krachtigste wapens tegen de radicalisering zijn – volgens de bevraagde Molenbekenaars – ‘religieuze opvoeding’ en ‘het promoten van diversiteit en dialoog’. Het gebrek aan kennis over religie, maakt jongeren zwak voor de fundamentalistische interpretaties ervan, oordelen zij.

De aangehaalde dialoog moet dan weer gaan over die zaken die de jongeren – ‘vooral die uit de Noord-Afrikaanse gemeenschap – interesseren: radicalisering, de rol van religie in de Europese samenlevingen en het westerse buitenlandse beleid n het Midden-Oosten. ‘Veel jonge Molenbekenaars hebben vragen over deze kwetsies, maar vinden te weinig antwoorden bij de autoriteiten en de leiders van de gemeenschappen.’

Werkloosheid is voor 31 procent van de respondenten het belangrijkste probleem van Molenbeek. Onderwijs en antisociaal gedrag in de wijken volgen met elk 15 procent. Veiligheid (5 procent), terrorisme (4 procent), en religieus geweld (3 procent) scoren eerder laag. Onder veiligheidsproblemen worden begrepen: drugshandel en diefstal. Voor 17 procent van de bevraagden – ‘vooral uit de Noord-Afrikaanse gemeenschap’ – is er ‘helemaal geen veiligheidsprobleem’.

Veel ouders zeggen bezorgd te zijn over de ‘perverse invloeden’ waar hun kinderen aan blootgesteld worden wanneer ze niet op het werk of op de school zijn.

De respondenten zijn het er grotendeels over eens dat religieus extremisme een ‘moedwillige vervorming is van religie’. 41 procent van de respondenten voelt ‘verdriet’ en 29 procent is ‘kwaad en in schok’ wanneer gevraagd naar hun gevoelens wanneer ze horen dat iemand uit de buurt vertrekt naar Syrië. 11 procent staat er ‘onverschillig’ tegenover, en één van de 406 bevraagden zei zich ’trots’ te voelen.

Aangaande discriminatie blijkt er een verschil te bestaan tussen discriminatie in Molenbeek en daarbuiten. Molenbekenaren met een immigratieachtergrond voelen zich gediscrimineerd in hun gemeente zelf. Zij met wortels in Noord-Afrika voelen die discriminatie ook aan buiten Molenbeek: 27 procent ervaart ‘vaak’ of ‘zeer vaak’ discriminatie. 32 procent maakt het ‘soms’ mee.

Vrouwen voelen zich meer dan mannen ongemakkelijk bij het belijden van hun geloof, blijkt uit de bevraging. Een hijab dragen, gaf volgens sommigen aanleiding tot discriminatie, zo geven ze aan.

Het feit dat ze van Molenbeek komen, zien de bevraagden ook als een reden om gediscrimineerd te worden. ‘Zeker sinds de terroristische aanvallen in Brussel is het hebben van een buitenlandse naam en de postcode van Molenbeek een fundamenteel en hardnekkig nadeel in de zoektocht naar een job.

Uit het onderzoek blijkt dat mensen uit dezelfde gemeenschap een sterkere band hebben. ‘Een Molenbekenaar met een Marokkaanse achtergrond heeft meer banden met de Marokkaanse gemeenschap en zal minder vrienden hebben buiten Molenbeek.’

Voor een groot deel van de respondenten uit de Noord-Afrikaanse gemeenschap is ‘familie het belangrijkste in het leven’. Velen onder hen hebben geen vrienden buiten hun directe familieleden, zo moet blijken. Ze maken dan ook weinig deel uit van het middenveld of hebben geen relaties op het lokale politieke niveau. ‘Veel respondenten erkennen dat deze sociale bruggen ontbreken. Er is vraag naar meer dialoog en diversiteit via evenementen die de gemeenschappen samenbrengen, maar ook door meer dialoog met de autoriteiten.’

Molenbekenaars hebben zeer weinig vertrouwen in journalisten en politici. Deze twee partijen, aldus veel respondenten, hebben het imago van hun buurt beschadigd na de aanvallen in Brussel en Parijs. 73 procent van de ondervraagden is het ‘volledig oneens’ met het beeld in de media, 12 procent is er het ‘enigszins’ mee oneens.

Imams worden als ‘verouderd’ omschreven en niet in staat om jonge moslims te begeesteren. Het gebrek aan geloofwaardige leiders binnen de gemeenschap, wordt gezien als deel van de verklaring waarom het extremistische discours zo aantrekkelijk is voor ontwortelde jongeren. Dat discours is wel begeesterend, in tegenstelling tot wat politici, religieuze leiders en andere opiniemakers brengen.

Uit het onderzoek moet blijken dat het vertrouwen in de politie ‘relatief hoog’ is, hoewel 57 procent zegt dat ze ‘inefficiënt’ is. Vandaar de vraag naar een politie die dichter bij de buurt staat. Uit het onderzoek is geen bewijs gebleken voor zogenaamde ‘no-go zones’ waar de politie niet kan opereren, schrijft EIP.

Moslims in Molenbeek zijn zeer gehecht aan de islam en islamitische waarden. Dat moet blijken uit de gehechtheid aan religieus onderwijs, religieuze rituelen als de Ramadan en de verbazing bij moslims over he feit dat hun religieuze kledij als controversieel wordt aangevoeld bij niet-moslims.

Binnen de gemeenschap heerst een sterke bepaling om zich aan de islamitische regels te conformeren. Zo zei een Marokkaanse atheïst dat hij fel gediscrimineerd wordt sinds hij zich als atheïst uitte.

De Molenbeekse moslims geven aan dat ze niet actief een islamitisch politiek project nastreven, of anderen hun geloof willen opleggen, aldus EIP. ‘Meer zelfs, christenen en moslims leven vreedzaam samen en respecteren elkaar. Maar er zijn wel belangrijke uit de islam afgeleide normen en sociale conventies die het publieke leven in Molenbeek vormgeven.’

Als laatste conclusie komt uit het onderzoek dat moslims (68 procent) meer dan christenen (29 procent) hun religie ‘heel belangrijk’ vinden. Eenmeerderheid van de bevraagde Molenbeekse moslims zegt ‘zeer tevreden’ te zijn met de algemene levensstijl in Molenbeek. ‘Sommigen zeggen dat het leven er net is als in Marokko, zonder problemen om moslim te zijn.’