‘Waarom schaffen we de kabinetten niet helemaal af?’

Het dubbele systeem van kabinetten en een loodzware top aan het hoofd van de openbare administratie moet doorbroken worden, aldus professor Herman Matthijs (VUB en UGent)  naar aanleiding van de commotie die onstaan is  toen bleek dat twee door Bpost gedetacheerde én betaalde werknemers op het kabinet van minister van Overheidsbedrijven Petra De Sutter (Groen) betrokken waren bij de onderhandelingen over het krantencontract.

Ministriële kabinetten bestaan al van na de Eerste Wereldoorlog. Ze zijn een gevolg van het wantrouwen van nieuwe regeringspartijen tegenover de vijandige administratie. Het is ook logisch dat politieke partijen, die voor het eerst toetreden tot de regeringen van een bepaald bestuursniveau, rekenen op hun getrouwe kabinetten. Want laten we een kat vooral een kat noemen: we kennen in dit land geen neutrale openbare administratie, de leiding van de administratie is net als die van justitie, het leger, de politie, het onderwijs gepolitiseerd en opgedeeld in politieke, ideologische en/of filosofische contigenten.

Et alors?

Een kritiek van de laatste dagen op vice-eersteminister Petra De Sutter (Groen) was dat er gedetacheerden van het beursgenoteerde overheidsbedrijf Bpost op haar kabinet werken. Et alors? Ik kan alleen maar op basis van feiten melden dat er nog zo’n voorbeelden bestaan op federaal niveau, en dat dit al tientallen jaren het geval is. Bovendien constateert men dat deze detacheringen ook plaatsvinden bij de kabinetten op het niveau van de deelstaten en de lokale besturen. Tegelijk kan je zeker opmerkingen maken bij en vragen stellen over het krantendossier dat Bpost kreeg, en de beheersovereenkomst die daarover ging, net als over de opdrachten die consultancybedrijf McKinsey kreeg.

Waarom zitten er zoveel gedetacheerden uit de brede openbare administratie op een kabinet? In de eerste plaats omdat ze de dossiers heel goed kennen. Daarnaast blijft de administratie hun wedden betalen, en is de budgettaire kost voor de kabinetssecretaris dus minimaal beperkt tot de kabinetsvergoeding ten voordele van deze gedetacheerden.

De stelling dat men best niet meer volk detacheert naar kabinetten vanuit beursgenoteerde overheidsbedrijven (Bpost en Proximus) is te verdedigen. Maar waarom zouden dan wel nog mensen mogen gedetacheerd worden vanuit niet-beursgenoteerde overheidsbedrijven, zoals NMBS, Infrabel, Skyes, Brussels airport, Lotto? En wat dan met alle soorten parastatalen, semi-overheidsbedrijven, agentschappen met rechtspersoonlijkheid enzoverder?

(Lees verder hieronder.)

Een andere vraag die vervolgens opduikt, luidt: kan men dan nog tolereren dat er mensen uit de bankwereld, de verzekeringswereld of de Nationale Bank op ministeriële kabinetten werken? Nog een andere discutabel voorbeeld zijn magistraten van de zittende rechterlijke macht of de uitvoerende macht (openbaar ministerie) die op kabinetten werken en dan terugkeren naar de magistratuur. Zo kan er een hele discussie worden gevorerd over wie nu wel of niet op een kabinet mag zitten.

Onoverzichtelijk kluwen

De federale openbare administratie is een onoverzichtelijk kluwen geworden van federale overheidsdiensten (FOD’s), programmatorische federale overheidsdiensten (POD’s), parastatalen, overheidsbedrijven al dan niet beursgenoteerd, instellingen met een sui generis statuut die zweven tussen overheidsdienst en onderneming, wetenschappelijke instellingen, sociale zekerheid, administratieve diensten met boekhoudkundige autonomie, staatsbedrijven, administratieve openbare instellingen enzoverder. Op Vlaams niveau is het niet veel beter met departementen gebaseerd op beleidsdomeinen, agentschappen intern of extern al dan niet met rechtspersoonlijkheid, sui generis statuten enzoverder.

Bovendien bestaan er vele systemen van beheers- bestuursovereenkomsten, waardoor nogal wat van die instellingen een eigen beleid voeren. Op zijn minst heeft al die zogenaamde management-autonomie zeker niet geleid tot een beter bestuur, en is het parlementair toezicht op die instellingen zwaar aangetast. Daarnaast moet er worden geconstateerd dat nogal wat leidinggevende ambtenaren rond zich ook kabinetten hebben uitgebouwd.     

Torenhoge facturen

Het dubbele systeem van kabinetten en een loodzware top aan het hoofd van de openbare administratie moet doorbroken worden en is bovendien ook veel te duur voor de federale- of de Vlaamse schatkist. Want de facturen van al deze selecties en assessment-onderzoeken zijn torenhoog.

Waarom voeren we het spoils system niet in? De term komt uit de Amerikaanse politiek van de 19de eeuw (‘to the victor belongs the spoil‘), en bedoeld wordt een systeem waarin de partijen die de verkiezingen winnen, ook meteen inspraak krijgen over de belangrijke jobs in de administratie. Concreet bij ons zou dat erop neerkomen dat de kabinetten afgeschaft worden, en dat de regeringsleden enkel nog een klein persoonlijk secretariaat ter hunner beschikking. En er wordt ook komaf gemaakt met de administratieve top.

Bij het begin van de legislatuur stuurt de bevoegde minister zijn kandidaten voor de functies van leidend ambtenaar en de directeur-generaals daaronder naar de Kamer van Volksvertegenwoordigers of het Vlaams Parlement. Een gelijkaardig systeem bestaat trouwens al voor sommige functies in ons land, en in de Europese politiek. Voor Europese topfuncties (Commissie, rekenkamer, Hof van Justitie, ECB enzoverder) worden de kandidaten naar de ‘hearings’ gestuurd van het parlement.

Mochten we dit systeem ook in de Belgische politiek invoeren, dan zouden de kandidaten voor de ogen van de verkozenen des volks, kunnen laten zien dat ze verstand hebben van de domeinen waarvoor ze worden voorgedragen.

Wie er tijdens zo’n ‘examen’ niets van bakt voor de parlementsleden kent de gevolgen en de desbetreffende regeringsleden zullen ook wel tweemaal nadenken wie ze voorstellen. Want een minister kan zich niet veroorloven dat zijn kandidaat  buist. Bovendien is de invoering van het spoils system een enorme opwaardering voor de eerste der machten: het parlement.

Dus, laat ons bij de regeringsonderhandelingen in de zomer van 2024 werk maken van  het spoils system: goedkoop, duidelijk, snel, democratisch en een upgrade voor de Parlementen.