‘Krijgen we Europese doorbraak voor klimaatrechtvaardigheid?’

‘De Europese Green Deal is in een stroomversnelling beland. In het Europees Parlement leggen we de laatste hand aan het nieuwe klimaatbeleid tot 2030. Naast het ambitieniveau is dé kernvraag hoe we lusten en lasten verdelen, want de lasten belanden te vaak bij de gewone burger’, schrijft europarlementslid Sara Matthieu.

Jarenlang bleef de discussie over een klimaattransitie steken in een technocratische oefening. Te vaak ging de discussie over het vervangen van technologie A door technologie B, details in de marge en uiteindelijk de gedachte dat de markt de rest wel zal oplossen.

Maar als we alles bij het oude laten missen we een unieke kans om de ecologische transitie in te zetten voor sociale rechtvaardigheid. De slachtoffers van het huidige economische systeem hebben veel te winnen bij de transitie. De politieke uitdaging wordt om dat helder uit te leggen, in woorden en daden. 

Klimaatscepticisme

Zowat de helft van de Belgische bevolking staat sceptisch tegenover klimaatbeleid. Met die ontnuchterende boodschap legt professor Wim Van Lancker in een recent opiniestuk de vinger op de wonde. Dit ogenschijnlijke gebrek aan draagvlak schrikt heel wat politici af om doortastende maatregelen te nemen.

De gevolgen van die angst zijn catastrofaal want de verantwoordelijkheid wordt afgewimpeld op ons individueel gedrag. We moeten zelf maar instaan voor een andere levensstijl, hoogstens aangemoedigd door subsidies en premies. Maar niet iedereen is daartoe in staat. De middenklasse kan investeren in isolatie en warmtepompen, mensen die het financieel minder breed hebben helemaal niet.

Neem het voorbeeld van energiesubsidies voor renovatie en isolatie. Europees onderzoek geeft aan dat 65% van dit soort steun naar huiseigenaars gaat die zelf reeds over voldoende middelen beschikken. Die steun zorgt bovendien voor een gestegen marktwaarde van de woning. Kortom: de rijken worden rijker, terwijl financieel kwetsbare gezinnen achterblijven in tochtige huizen.

Ongelijkheid aanpakken

Kansarme gezinnen genieten veel minder steunmaatregelen in het klimaatbeleid, dat leidt tot grote ergernis en frustratie. Wat nog veel meer frustratie opwekt is de toenemende algemene ongelijkheid. Ten eerste is de inkomenskloof tussen rijk en arm fors toegenomen, en geeft Van Lancker aan dat sociale uitgaven in toenemende mate verschuiven van de armsten naar de meer welstellende inkomensgroepen.

Ten tweede is ook de consumptiekloof gegroeid. Terwijl de 50% laagste inkomens in rijke Europese landen hun emissiereductiedoelstellingen voor 2030 al gehaald hebben, stoot de rijkste 10% in Europa volgens het World Inequality Report 2022 per persoon vijf keer méér uit.

Het is logisch dat zo’n situatie leidt tot wrok en wantrouwen. Daarom moeten we sociaal-economische gelijkheid de belangrijkste prioriteit maken van ons klimaatbeleid. Sociale rechtvaardigheid is een absolute voorwaarde voor milieurechtvaardigheid. 

Een Green én Social Deal

De uitzichtloosheid in de hoofden van heel wat mensen moet plaatsmaken voor hoop. Daarvoor putten we inspiratie uit een van de grootste succesverhalen in Europa: de sociale welvaartsstaat. Dat was een sociaal contract waarbij economische welvaart evenredig werd verdeeld in de samenleving. Dat contract is verbroken, in de perceptie én in de realiteit.

Er is een nieuw en rechtvaardig sociaal contract nodig voor de 21^e eeuw dat niet enkel de noden voor samenleving en economie maar ook die van onze planeet in rekening brengt. We zien een eerste glimp van zo’n contract in de deal die we deze week in het Europees Parlement onderhandelden over de klimaatmaatregelen die de komende tien jaar een drastische impact zullen hebben op ons leven.

Cruciale ingrepen

Twee decennia lang konden de grootste klimaatvervuilers gratis en voor niets CO2 de lucht in blazen, bovenop de talloze subsidies, premies en kortingen op de energiefactuur waar we als burger niet van kunnen genieten. Zo dragen olie- en gasbedrijven als Total of Ineos per MWh in België ongeveer 20 keer minder bij voor groenestroomcertificaten dan een gemiddeld huishouden.

Aan de miljarden gratis uitstootrechten willen we ten laatste tegen 2030 een eind maken. We laten eindelijk vervuilende sectoren bijdragen die tot nu de dans ontsprongen, zoals de scheep- en luchtvaart en afvalverbranders. Ook buitenlandse zware industrieën gaan nu eindelijk geld op tafel leggen als ze naar Europa exporteren. Bovendien scherpen we ook de klimaatdoelstellingen aan.

Een cruciale innovatie in het Europese beleid is de oprichting van een sociaal klimaatfonds. Het is de allereerste keer dat we de kwetsbaarste gezinnen in de transitie rechtstreeks met Europees geld ondersteunen. Bovendien moeten lidstaten alle inkomsten uit een nieuwe koolstofheffing op fossiele brandstoffen voor commercieel transport en verwarming besteden aan sociale maatregelen. Dit alles levert 44,5 miljard euro op aan sociale investeringen tussen 2024 en 2027.

Doorbraak voor rechtvaardigheid

Dat is een echte doorbraak voor een eerlijker klimaatbeleid: in onderhandelingen over het nieuwe Europese klimaatpakket zijn we erin geslaagd huishoudens te beschermen tégen een nieuwe koolstofheffing op fossiele brandstoffen voor transport en verwarming. Dat de grote jongens buiten schot bleven en niet moeten bijdragen is eindelijk voorbij. 

We voorzien ook centen om mensen uit energie-armoede te tillen en broodnodige renovaties in sociale woningen en openbare gebouwen te versnellen. Er zijn echter meer middelen nodig om mensen uit armoede te halen. Daarom blijven we als groenen ijveren voor een verhoging van de Europese sociale uitgaven in de toekomst, via het sociaal klimaatfonds en andere middelen. Dat kan onder andere met een belasting op de grote overwinsten bij energiebedrijven. Die winsten geven we terug aan de laagste inkomens.

Woensdag stemmen we voor dit compromis in de plenaire zitting van het Europees Parlement. Inmiddels slepen tegenstanders hun messen om de deal af te zwakken. Dat is een reëel gevaar, maar als het alsnog standhoudt maken we een eerste stap mee richting een Green en Social Deal, een sociaal contract waarmee we het klimaatscepticisme overwinnen en vanuit Europa kwetsbare gezinnen mee aan boord trekken van de transitie.