‘Bijna helft Vlamingen kan energierenovatie niet betalen: verbouwpremies zijn aan renovatie toe’

‘Premies en leningen komen vooral terecht bij mensen die ook zonder ondersteuning al een renovatie zouden uitvoeren. Dat is kwistig en inefficiënt omspringen met overheidsgeld’, schrijft Angelos Koutsis van Bond Beter Leefmilieu. Hij pleit voor een aantal alternatieve manieren van financiering.

Tegen 2050 moet elk gebouw in Vlaanderen klimaatneutraal zijn. Met 100.000 energierenovaties per jaar staat Vlaanderen voor de grootste bouwwerf sinds de tweede wereldoorlog. Maar het Vlaamse model van renovatiepremies en renteloze leningen botst op z’n grenzen: we verspillen de schaarse middelen aan huishoudens die een renovatie wél zelf kunnen betalen, terwijl de gezinnen die het nodig hebben letterlijk in de kou blijven staan. Bond Beter Leefmilieu liet alternatieve financieringsoplossingen doorrekenen, zodat het haalbaar wordt om elke Vlaming in een gezonde, zuinige woning te krijgen.

Onze woningen energetisch renoveren is een absolute no-brainer, zelfs als Europa het niet zou eisen. Bovendien is het verstandig om er vaart mee te maken: hoe sneller we mensen uit ongezonde, lekkende en energievretende woningen kunnen halen, hoe groter de sociale winst, en de klimaatwinst. Met de oorlog in Oekraïne is de Europese afhankelijkheid van gas toegevoegd aan het lijstje met argumenten om de renovatiemotor aan te zwengelen. Want hoe je het nu draait of keert, onze gasverslaving financiert de Russische oorlogsmachine.

Mattheuseffect

Vlaanderen zit momenteel aan amper 3000 diepgaande renovaties per jaar, dat staat in schril contrast met de beoogde 100.000 in de Vlaamse renovatiestrategie. Hoeft dat te verbazen? Niet echt. 40% van de woningeigenaars, zo’n 800.000 huishoudens, vallen uit de boot bij de huidige premies en renteloze leningen. Er zit namelijk een weeffout in het systeem: de meeste premies krijg je pas nadat de renovatiewerken zijn uitgevoerd. De premies worden dus louter als overtuigingsmiddel ingezet. Huishoudens die het bedrag voor de renovatie niet op voorhand kunnen ophoesten, zien de premies aan hun neus voorbijgaan. Ze kunnen bijvoorbeeld geen (bijkomend) maandelijks bedrag afbetalen, of leven al in energiearmoede.

Resultaat: premies en leningen komen vooral terecht bij mensen die ook zonder ondersteuning al een renovatie zouden uitvoeren. Dat is kwistig en inefficiënt omspringen met overheidsgeld. Bovendien vergroot die aanpak de sociale ongelijkheid, want een gerenoveerde woning is meer waard en verbruikt gemiddeld 50% minder energie.

Tot overmaat van ramp zijn het net de mensen die uit de boot vallen die in de slechtst geïsoleerde woningen (energielabels E en F) leven en geconfronteerd worden met torenhoge energierekeningen. Lekkende, koude, vochtige woningen vormen een aanslag op de fysieke en mentale gezondheid. Een kost die uiteindelijk ook bij de maatschappij terecht komt.

Nieuwe recepten

Bond Beter Leefmilieu liet door het onderzoeksbureau Climact enkele alternatieve recepten doorrekenen, specifiek voor de 40% woningeigenaars die vandaag niet geholpen is. Resultaat is een gesegmenteerde aanpak met als leidend principe: hoe kwetsbaarder de groep, hoe sterker de ondersteuning door de overheid. Voor wie iets van eigen middelen heeft, is een beperkte ondersteuning vaak al voldoende, bijvoorbeeld via een renteloze langetermijnlening van 30 jaar. Anderen kunnen hun lening afbetalen door te besparen op de energiefactuur na renovatie. Voor huishoudens die lijden aan energiearmoede is een bullet lening – een lening die men pas bij overdracht van de woning moet aflossen – dan weer een oplossing.

Met deze gesegmenteerde aanpak vermijdt de overheid dat de factuur onbetaalbaar wordt. Het kostenplaatje is maar liefst 72% goedkoper dan wanneer we dezelfde renovatiedoelstelling willen halen met bijvoorbeeld één premie die alle renovatiekosten moet dekken.

Marshallplan voor alle renovaties nodig

Vlaanderen moet z’n prioriteiten juist stellen en beginnen bij de groep die de ondersteuning het meest nodig heeft.

Maar de renovatiesnelheid moet ook omhoog voor de 60% overige woningeigenaars, die een energierenovatie wél kunnen betalen. Ook voor hen zijn de voordelen legio: een lagere energiefactuur, minder afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, een hogere verkoopwaarde voor de woning en een gezonder en comfortabeler binnenklimaat. Hier moet de overheid een ambitieus, verplichtend kader voorzien dat aanzet tot renovaties naar fossielvrij EPC-label A bij sleutelmomenten. Het is cruciaal om het privékapitaal te mobiliseren: alles uit de overheidskas betalen is sociaal-onrechtvaardig en simpelweg onbetaalbaar.