‘Wetenschappers, indignez-vous en word burgerlijk ongehoorzaam’

‘Zonder de bereidheid van onze wetenschappers om burgerlijk ongehoorzaam actie te voeren, vrees ik dat brede mobilisatie én draagvlak voor het klimaatbeleid dat we nu en de volgende paar jaar nodig hebben, nog moeilijker te realiseren valt’, schrijft Jolien Paeleman van Extinction Rebellion naar aanleiding van de protesten van Scientist Rebellion in Madrid en Londen.

Wetenschappers, indignez-vous en word burgerlijk ongehoorzaam

De wetenschappelijke consensus rond klimaatverandering heeft de laatste jaren een steeds alarmistischer ondertoon gekregen. Meer en meer wetenschappers erkennen bovendien dat een grote systeemverandering nodig is om de toenemende klimaatchaos niet tot een planetaire catastrofe te laten escaleren. Een kleine groep vindt de weg naar burgerlijk ongehoorzame actie. Toch stappen de meeste wetenschappers er nog steeds in een grote boog omheen. Waarom?

De tijd dat alarmerende boodschappen van klimaatactivisten nog konden worden weggezet als extreem gedachtegoed, lijkt stilaan voorbij. In zijn speech bij de introductie van het laatst verschenen klimaatrapport stelt VN-baas António Guterres onomwonden dat zijn klimaatpanel nu “de alarmbel luidt”, en noemt hij regeringen die investeren in de expansie van fossiele infrastructuur de ware “gevaarlijke radicalen” – niet de activisten die al jaren ijveren voor ambitieus en effectief klimaatbeleid, maar die soms wel in een negatief of zelfs vijandig daglicht worden gesteld omdat ze de (veilig geachte) status quo uitdagen.

Mensen die zich erin verdiept hebben, zijn op de hoogte van de grote dringendheid van het probleem. Sommigen beginnen te beseffen dat hun individuele keuzes als consument, zoals autogebruik afbouwen of overschakelen op een plantaardig dieet, druppels blijven op een hete plaat: een gevoel van machteloosheid, een houding van defaitisme of zelfs cynisme zijn dan niet veraf. Een minderheid die tot nu toe de weg van burgeractivisme gekozen heeft, vraagt zich intussen af waarom niet meer mensen deze stap zetten. Het feit dat zo weinig wetenschappers hiervoor kiezen, lijkt mij een belangrijk deel van de verklaring. Bewust of onbewust speelt de gedachte: “Als zelfs de klimaatwetenschappers niet echt verontrust zijn, waarom zou ik het dan wel zijn? Als zelfs zij hun leven verderzetten alsof er niets aan de hand is, waarom zou ik het dan ook niet doen?”

Er zijn wetenschappers die eindelijk de strijd aangegaan zijn met hun cognitieve dissonantie en de stap gezet hebben naar radicalere actie. De Amerikaan Peter Kalmus, klimaatwetenschapper bij de NASA, is één van hen. In een recent opiniestuk in The Guardian schreef hij over zijn angsten: “Het is zo surreëel dat ik mezelf telkens opnieuw de feiten zie overlopen om er zeker van te zijn dat het echt aan het gebeuren is, een soort van wetenschappelijk ‘jezelf in de arm knijpen’ bij een nachtmerrie. Ja, het is echt aan het gebeuren.” Samen met de andere wetenschappers van het nieuwe collectief Scientist Rebellion voert Kalmus geweldloze burgerlijk ongehoorzame actie: zich vastlijmen aan de toegangsdeuren van universiteits-, overheids- en bankgebouwen, wegblokkades opwerpen. Het is een snelgroeiende beweging van intussen 1200 leden in 26 landen, waar België vooralsnog geen deel van uitmaakt.

Waarom vinden initiatieven als deze zo weinig weerklank of gevolg bij ons? Burgerlijke ongehoorzaamheid als actiestrategie wordt nog steeds slecht begrepen, waardoor mensen er vaak het nut niet van zien en dus niet akkoord gaan met ‘de manier waarop’. Er bestaan bovendien veel misverstanden over: bijvoorbeeld dat het altijd gewelddadig is, of dat het altijd gevolgen heeft voor je strafblad. Als ze zorgvuldig wordt gepland en uitgevoerd, zonder geweld te gebruiken, heeft dit type actie nochtans veel impact op de publieke opinie en blijkt het zelfs de meest effectieve manier om systemische verandering te verwezenlijken, zo leren succesvolle burgerbewegingen uit de moderne geschiedenis, zoals de Civil Rights Movement van Martin Luther King.

De verantwoordelijkheid van wetenschappers, en bij uitbreiding academici en intellectuelen, is groot, net zoals de impact die zij kunnen hebben op de publieke opinie als zij zelf radicalere actie ondernemen. Zonder de bereidheid van onze wetenschappers om burgerlijk ongehoorzaam actie te voeren, vrees ik dat brede mobilisatie én draagvlak voor het klimaatbeleid dat we nu en de volgende paar jaar nodig hebben, nog moeilijker te realiseren valt. Ondertussen blijven wij, ongeruste burgers van Extinction Rebellion, verder mobiliseren en actievoeren. Niet omdat we daar zo graag onze vrije tijd aan besteden, maar omdat we het gevoel delen dat we simpelweg niet anders kunnen. Want als wij het niet doen, wie dan wel?