Waarom luistert Benjamin Netanyahu maar niet naar Joe Biden?

In het Witte Huis is men overgeschakeld van ingehouden frustratie op open aversie als het gaat om de Israëlische premier Benjamin Netanyahu. Hij doet keer op keer het tegenovergestelde van wat Washington zou wensen. Maar waarom?

Op 18 oktober vorig jaar, 11 dagen na het bloedbad dat Hamas aanrichtte, ging Amerikaans president Joe Biden zijn steun aan Israël betuigen. Hij bezocht kortstondig het land, zette zijn eerdere troebele verhouding met Benjamin Netanyahu – een verklaarde bondgenoot van ex-president Trump – opzij, en omarmde niet zozeer de premier dan wel het land. Hij deed dat toen al met een waarschuwing: om niet verblind te zijn door de woede, zoals de Verenigde Staten waren geweest na 11 september 2001.

Die waarschuwing viel in dovemansoren, net zoals de adviezen die volgden.

Sinds oktober houdt de regering Biden twee lijnen aan. Israël heeft het recht zich te verdedigen. En het doel van de regering Netanyahu om de vernietiging van Hamas in Gaza na te streven is gewettigd.

Dat vroege bezoek en de vroege steunbetuiging kaderden in een politiek van ‘omarming om mee te kunnen sturen’: men zegde steun toe in de veronderstelling met die steun het recht te verwerven om invloed uit te oefenen.

Toen de oorlog in Gaza goed en wel op gang kwam, waren er al geluiden uit de ploeg Biden te horen om het bloedvergieten te temperen. Men begon te pleiten voor een humanitaire pauze (intussen wordt dat een staakt-het-vuren), het bloedvergieten noemde Biden ‘overdreven’, men oefende druk uit op Israël om meer humanitaire hulp door te laten, om zich meer te concentreren op de gijzelaars, in plaats van op militaire doelwitten, men bekritiseerde extra-dodelijke acties van het Israëlisch leger.

Maar intussen bleef grote broer VS Israël militair, diplomatiek en politiek ondersteunen. Behalve de gebruikelijke 4 miljard dollar aan jaarlijkse militaire steun werd er ook noodhulp geleverd. Volgens The Washington Post kregen sinds het begin van de oorlog minstens 100 extra wapenverkopen aan Israël de goedkeuring van de regering Biden.

In de VN-Veiligheidsraad hielden de VS anti-Israëlresoluties tegen.

De getrouwheid aan Israëls oorlog begon Biden ook stemmen te kosten, van vaak jonge kiezers, of kiezers met Arabische of moslimachtergrond, die de pro-Israëlhouding van hun regering en de hoogoplopende humanitaire kost niet konden appreciëren. In de staat Michigan stemden tijdens de voorverkiezingen ruim 100.000 mensen uncommitted (zonder voorkeur) om hun afkeer van de Israëlpolitiek van Biden kenbaar te maken.

‘Rode lijn’

En geleidelijk aan werd de kritiek van de regering Biden scherper, gedeeltelijk uit binnenlandse politieke calculatie, maar ook grotendeels uit frustratie. Biden verweet Netanyahu dat hij Israël schade toebrengt met de manier waarop hij de oorlog uitvecht. In zijn State of the Union beloofde Biden snel extra humanitaire steun voor Gaza over zee via een aan te leggen zeepier. In afwachting droppen de VS voedselpakketten boven het gebied.

Het voorlopig culminatiepunt in de VS-frustratie is de geplande Israëlische aanval op Rafah, waar honderdduizenden gevluchte bewoners van Gaza een tijdelijk onderkomen gevonden hebben (nadat ze gevlucht zijn onder dwang van het Israëlische leger). Biden noemde een grootschalige aanval op Rafah ‘een rode lijn’. Hij voegde eraan toe dat Israël ‘niet nog eens 30.000 dode Palestijnen kan hebben’, al maakte hij tegelijk duidelijk dat zijn regering nooit steun zou weerhouden aan de verdediging van Israël, zoals de Iron Dome.

Opnieuw wuifde Netanyahu het bezwaar weg. Vrijdag, na een ook al moeizame ontmoeting met VS-minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken, zei de Israëlische premier dat de aanval op Rafah zal en moet doorgaan, met of zonder steun van de VS.

Pro-Israël, anti-Netanyahu

Waarom voeren de VS geen koerscorrectie uit om druk uit te oefenen op Israël?

Ze doen het gedeeltelijk. De regering Biden heeft sancties opgelegd aan Joodse kolonisten die verdacht worden van geweld. Nadat ze vele andere moties hebben tegengehouden in de Veiligheidsraad, stelden de VS vrijdag een eigen motie voor een onmiddellijk staakt-het-vuren voor. Het initiatief stuitte op een veto van Rusland en China.

Maar het ligt moeilijk. Biden is levenslang, of toch al minstens vijftig jaar, pro-Israël. Democraten (en Republikeinen) in het Congres waren vaak kritiekloos pro-Israël, al dan niet financieel gesteund door AIPAC, de Amerikaans-Israëlische lobbygroep.

Maar de huidige patstelling lijkt toch iets te veranderen. Meer Democratische verkozenen zijn gewonnen voor restricties op militaire steun. Zelfs Chuck Schumer, de leider van de Democraten in de Senaat, zelf Joods en doorgaans extreem pro-Israël, gaf aan dat de parameters van die steun mettertijd in vraag gesteld kunnen worden. Hij eiste verkiezingen in Israël na het einde van de oorlog, omdat met Netanyahu volgens hem geen oplossingen te bereiken zijn (hij eiste ook hervormingen van de Palestijnse Autoriteit). En dat is, volgens Dov Waxman, professor Israël-studies aan de University of California Los Angeles (UCLA), de huidige koers van de regering Biden: pro-Israël maar anti-Netanyahu.

Blijft de vraag: waarom is Netanyahu zo eigengereid en wars van VS-advies? In de loop van de decennia is het wel vaker voorgekomen dat leiders van Israël ingingen tegen Amerikaanse presidenten. Maar nooit zo stelselmatig en aanhoudend als in het geval van Netanyahu.

Uiteenlopende strategie

‘Natuurlijk is dat met vuur spelen’, zegt Itamar Rabinovich aan de telefoon vanuit Tel Aviv. Rabinovich (81) was Israëlisch ambassadeur in Washington in de jaren 90, in de periode dat de Oslo-akkoorden reden tot optimisme gaven. Hij werkte samen met de later vermoorde premier Yitzhak Rabin. Sindsdien is hij onder meer rector geweest van Tel Aviv University. Nu is hij actief als expert inzake het Midden-Oosten voor denktank Brookings Institution.

‘We zagen Netanyahu vandaag (vrijdag, red.) met minister Blinken. Ze hebben open meningsverschillen. Netanyahu zegt dat hij toch Rafah zal aanvallen. Dat is in die zin loze retoriek dat het Israëlisch leger Rafah slechts kan aanvallen als de VS munitie leveren. Of de VS inderdaad beperkingen zullen opleggen inzake munitie, weet ik niet. De relatie wordt met de dag moeilijker. Netanyahu daagt Biden uit. Ik kan niet uitsluiten dat dit leidt tot een verandering in de politiek van de VS.’

Waarom wijst Netanyahu zoveel suggesties van de VS af?

Rabinovich ziet twee redenen voor de wederzijdse frustratie.

‘Naar normen van Israël en het Midden-Oosten is dit een heel lange oorlog. We hadden de zesdaagse oorlog in 1967, en in 1973 duurde het iets langer dan 20 dagen. De wereld en deze regio tolereren geen lange oorlogen. Dit duurt uitzonderlijk lang en hoe langer het duurt, hoe groter de druk.’

‘Twee: er is een duidelijk verschil in strategie tussen de regering Biden en de regering Netanyahu.’

‘Israël heeft op essentiële punten geen strategie, geen einddoel. Ja, men zegt dat men Hamas wil vernietigen en dat men een totale overwinning nastreeft, maar dat zijn geen concrete doelstellingen. En wat erger is: onze regering heeft geen plan voor wat er de dag na de overwinning in Gaza moet gebeuren. Wie moet er dan besturen? Voor mij en voor vele anderen is er slechts één antwoord. We moeten opnieuw een rol geven aan de Palestijnse Autoriteit, die door Hamas uit Gaza is verdreven. Maar in Netanyahu’s coalitie zitten extreemrechtse partijen die daar radicaal tegen zijn. Netanyahu weet dat hij het einde van zijn coalitie inluidt als hij in die richting gaat. Dan komen er verkiezingen die hij volgens alle peilingen zal verliezen’.

‘De regering Biden, daarentegen, wil wél een strategie voor de dag na de oorlog, en liefst een strategie die in overeenkomst is met de grotere strategische plannen van de VS voor het Midden-Oosten. De VS willen een coalitie van de gematigde staten in de regio met Israël, en een normalisering van de betrekkingen tussen Israël en Saudi-Arabië. Daarbij is het essentieel om wél de Palestijnse Autoriteit te betrekken bij Gaza en daarmee het vredesproces weer op gang te krijgen. En je hebt de Arabische staten nodig om de Palestijnse Autoriteit te overtuigen. Die wil de sleutels tot Gaza niet uit Israëlische handen ontvangen. Daar zit de essentie van zijn conflict met de VS, volgens mij. Netanyahu’s regering valt als als hij meestapt in de Amerikaanse plannen.’

Een deel van het plan Biden bestaat erin de tweestatenoplossing nieuw leven in te blazen. Netanyahu wijst de mogelijkheid af.

‘En niet alleen Netanyahu. De bevolking is heel erg anti-Hamas vanwege van de wandaden van 7 oktober en de gijzelaars. De tweestatenoplossing is op dit ogenblik niet populair in Israël. Daar kan je de ochtend na het einde van de oorlog niet mee afkomen. Het publiek in Israël is tegen en de Palestijnse Autoriteit is er niet klaar voor. Maar het mag evenmin op de lange baan geschoven worden. Er moet een perspectief zijn dat het over enkele jaren mogelijk wordt.’

Rabinovich was ambassadeur in de VS ten tijde van de Oslo-akkoorden. Toen leek vrede mogelijk en waren velen hoopvol gestemd. Nu is het tegendeel het geval. Ziet hij zelf nog hoop?

‘Ja, onder het motto dat elke crisis de mogelijkheid laat voor verandering. Laten we zeggen: ik ben niet hopeloos.’

En de hoop schuilt in een regeringswijziging?

‘Dat zou ik graag zien. Biden heeft mooie plannen voor de regio. Als hij dat voor mekaar krijgt, en als we erin slagen deel uit te maken van die plannen, kan dat een positieve uitkomst zijn. Deze oorlog wordt nooit een succesverhaal met happy ending. Maar als we aan het einde van de oorlog betere relaties kunnen bouwen in de regio, en een normalisatie van de verhoudingen tussen Israël en de Saudi’s krijgen, is dat een redelijk einde van de oorlog.’

Zijn er in Israël figuren die dat soort hervorming kunnen dragen?

‘De oppositie heeft capabele figuren die, als de polls correct zijn, bij de volgende verkiezingen zullen winnen.’