VS werken aan vredesplan voor Gaza – de obstakels zijn immens

Gedeeltelijk in samenspraak met partners in het Midden-Oosten werken de VS aan een groot plan, dat de spanning in het Midden-Oosten moet milderen. Diplomatieke erkenning voor een Palestijnse staat is een van de elementen.

Gelijklopende berichten over zo’n groter plan verschenen in onder meer The Economist en The New York Times.

The Economist schetst vier cruciale streefdoelen, die in elkaar haken. De sleutel tot het beëindigen van het Israëlisch-Palestijns conflict is een Palestijnse staat, die naast Israël bestaat. De sleutel tot een Palestijnse staat is de normalisering van betrekkingen tussen Israël en Saudi-Arabië (een van de hardnekkige theorieën is dat Hamas zijn aanval in Israël op 7 oktober lanceerde om een akkoord tussen Israël en de Saudi’s te voorkomen). De sleutel om dat akkoord tussen Israël en Saudi’s te verkrijgen, is het beëindigen van de oorlog in Gaza. En voor het beëindigen van de oorlog in Gaza is er een akkoord nodig over de vrijlating van de gijzelaars.

Thomas Friedman, buitenlandcolumnist voor The New York Times, is goed ingevoerd in de regering Biden. Hij geeft een samenvatting in drie punten van wat hij omschrijft als de ‘Bidendoctrine in wording inzake het Midden-Oosten’. 1. Harde aanpak van Iran, met ‘robuuste militaire vergelding’ tegen Iraanse handlangers in de regio. Dat kan vrijdag al begonnen zijn, met de vergeldingsaanvallen in Syrië en Irak. De Iraanse inmenging in de regio, van Hamas, over Hezbollah tot de Houthi’s, zit meerdere autoritaire Arabische regimes dwars. 2. Een diplomatiek initiatief van de VS om een Palestijnse staat te promoten: ‘Nu!’. De VS zouden die gedemilitariseerde staat op de Westbank en in Gazastaat een soort diplomatieke erkenning geven. Die erkenning zou misschien vroeg komen, maar gebonden zijn aan de ontwikkeling van ‘geloofwaardige instellingen en beveiligingscapaciteiten, zodat het een leefbare staat is en nooit Israël zou kunnen bedreigen’. David Cameron, Brits minister van Buitenlandse Zaken, heeft eerder al de mogelijkheid opengelaten dat het Verenigd Koninkrijk de Palestijnse staat zou erkennen. Volgens Friedman onderzoekt de regering Biden momenteel welke vorm de erkenning kan krijgen. Het element van een Palestijnse staat stond ook hoog in een recente ontmoeting tussen Saudi’s, Egypte, Jordanië en de Palestijnse Autoriteit. Ook daar drongen de Arabische staten volgens een verslag in Axios aan op grondige hervormingen van de Palestijnse Autoriteit. De erkenning van een Palestijnse staat is volgens Friedman en The Economist vereist om de betrekkingen tussen Israël en de Saudi’s te kunnen normaliseren. 3. Een veiligheidsovereenkomst tussen de VS en de Saudi’s, die mogelijk ook nucleaire samenwerking inhoudt.
Zoals The Economist de vier elementen verbindt, verbindt Friedman zijn drie elementen. ‘De drie paden moeten absoluut verbonden zijn om succes te sorteren.’

(lees verder onder de preview)

Om die drie elementen, of vier sleutels, te promoten zijn een serie VS-gezanten op pad of net op pad geweest: Midden-Oosten-adviseur Brett McGurk, minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken, CIA-baas William Burns, die in Parijs met Egypte, Qatar en Israël onderhandelde over de gijzelaars.

Een bestand?

Op elk van de geciteerde cruciale punten bestaat twijfel of ze realiseerbaar zijn, en zijn er onopgeloste vragen. Op sommigen punten wordt enige vooruitgang gesignaleerd. Zo is Blinken momenteel op pad om druk te zetten inzake de vrijlating van gijzelaars.

Daarover ligt een ontwerpakkoord op tafel, dat in Parijs werd onderhandeld en dat voorziet in een bestand dat enkele maanden kan duren, en zou vergezeld worden van een grotere toestroom van humanitaire hulp naar Gaza. Het plan is getrapt. In eerste instantie zou een bestand met staakt-het-vuren van een week of zes ingaan, waarbij de burgers onder de gegijzelden, vrouwen, kinderen en oudere of zieke/gewonde mannen, zouden worden vrijgelaten. Er zouden nog ruim 100, misschien 130 gijzelaars in leven zijn. Ongeveer een derde daarvan zou in de eerste fase vrijgelaten worden. In ruil zouden Palestijnse gevangenen worden vrijgelaten. De ratio is niet vastgelegd. Tijdens een bestand in november werden 3 gevangen Palestijnen vrijgelaten voor elke vrijgelaten gijzelaar. Tijdens die eerste fase van het bestand zou onderhandeld worden over de terugtrekking van Israëlische troepen en over de terugkeer van Palestijnen naar hun woonplaats in Gaza. Als die onderhandelingen positief verlopen, wordt het bestand verlengd, en worden tijdens de tweede fase ook de militairen onder de gegijzelden vrijgelaten en geruild. In  een derde fase wordt onderhandeld over grensovergangen en de heropbouw en bestuursvorm voor Gaza.  

Hamas reageerde niet helemaal afwijzend, maar eist de terugtrekking van alle Israëlische troepen, wat premier Netanyahu weigert.

The Economist schat de kans op 50 procent dat een dergelijk bestand op relatief korte termijn ingaat, en liefst voor het begin van de ramadan op 10 maart. Die kans is misschien weer wat kleiner geworden sinds de Israëlische minister van Defensie Yoav Galant aankondigde dat hij het offensief wil uitbreiden tot Rafah, de zuidelijke punt van Gaza aan de grens met Egypte.

Ook de kans dat er een normalisatie komt tussen Saudi’s en Israëli’s schat The Economist, op basis van contacten binnen de regering Biden, op 50 procent.

Maar zelfs als er een bestand komt, en een normalisatie, en als de Palestijnse Autoriteit een echte hervorming zou doormaken en betrouwbare partner zou worden, komt er een overgangsperiode die onbeschreven is. Hoe wordt het bestand omgevormd in permanente afwezigheid van agressie? Wat met de Israëlische kolonisten in bezet gebied? Wat met een overgangsbestuur in Gaza? Wie betaalt voor het herstel van Gaza? Wie zorgt ervoor dat er in de overgangsperiode naar een Palestijnse staat geen provocaties komen vanuit Israëlische hardliners of van Palestijnen (Hamas) die een overeenkomst toch weer opblazen?

Stoorzenders

Er zijn machtige tegenstanders van het geschetste grote plan, in eerste instantie de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, die vasthoudt aan de totale overwinning op Hamas, en die niet wil weten van een Palestijnse staat. Hij mijdt bovendien verkiezingen omdat hij volgens peilingen op een desastreus resultaat afstevent. Netanyahu ziet een langdurige militaire aanwezigheid van Israël in Gaza. De andere tegenstander is Hamas, dat evenmin van een tweestatenoplossing wil weten, en dat zich gesteund weet door Iran en door een groot deel van de Arabische ‘straat’.

(lees verder onder de preview)

In Israël ziet The Economist wel mogelijkheden. De druk om meer te doen om de gijzelaars vrij te laten, botst met het gestelde (en wellicht onhaalbare) doel om Hamas volledig te vernietigen. Dat conflict speelt binnen de Israëlische politiek, en in de noodregering. Als er een bestand komt, onder druk van de Israëlische bevolking, of onder druk van de VS, en onder druk van wie er ook invloed kan uitoefenen op Hamas (Qatar?), opent dat de mogelijkheid voor een regeringscrisis in Israël en nieuwe verkiezingen. Als de peilingen enigszins kloppen, worden die verkiezingen een catastrofe voor Netanyahu en kan er een regering op de been komen, die in tegenstelling tot Netanyahu, wel openstaat voor een tweestatenoplossing.

De mitsen en maren van de het Amerikaans plan-in-wording zijn bijzonder groot. The Economist citeert zelf Aaron David Miller, veteraan onder onderhandelaars in het Midden-Oosten: ‘Het Midden-Oosten is waar Amerika’s grote ideeën doodgaan’. In de regio, zegt hij, kent de diplomatie maar twee snelheden, ‘traag en trager’.

Electoraal verlies

Maar dat de regering Biden met enig enthousiasme over een tweestatenoplossing praat als enige uitweg uit de crisis, en dat Biden vorige week – het klinkt bijzonder voorzichtig – 4 gewelddadige Israëlische kolonisten sancties oplegde, tot grote ergernis van Israëlische ministers, wijst misschien toch op een kentering binnen de Democratische politiek. Bidens onverbiddelijke steun aan Israël heeft hem tot nu vooral stank voor dank opgeleverd van Netanyahu, die alle VS-adviezen tot matiging naast zich neerlegt. De president wordt intussen achtervolgd door gewezen aanhangers die hem als ‘genocide Joe’ hekelen. Hij kan die aanhangers node missen tijdens de komende presidentsverkiezingen. Een Palestijnse staat, of dan toch een vredesproces in de richting van een Palestijnse staat, zou voor een deel van die aanhang iets goedmaken.