‘Het is achterlijk om psychische problemen minder ernstig te nemen dan fysieke letsels’

‘Natuurlijk is een mentaal probleem ook een medisch probleem’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

De ’twisties’. Het had de perfecte metafoor kunnen zijn voor de morele verwarring in het begin van de eenentwintigste eeuw, voor onze bipolaire tijden, voor hoe de vreselijkste sentimentaliteit omslaat in de hardste onverschilligheid, op sociale media en daarbuiten. Maar het is een woord uit de gymnastiek dat we vorige week hebben leren kennen van Simone Biles. Wie de ’twisties’ heeft, lijdt aan controleverlies. Het lichaam doet niet meer wat het hoofd wil en raakt compleet gedesoriënteerd. Er is, hoog in de lucht, geen aarding meer. Zoals gebeurde bij die ene sprong van Biles, waarbij de Amerikaanse turnster een hele wenteling te weinig maakte, of toch een wenteling minder dan ze had gewild. Er was kortsluiting in haar hoofd. Biles stapte uit de race. We weten nog niet welke heldendaden we nog zullen zien op de Olympische Spelen in Tokio, maar we weten wel al dat de Amerikaanse turnster velen zal bijblijven. Niet vanwege een bovenmenselijke prestatie, maar door een opgave, een verzaken, een mislukking.

Een week voor ze naar Tokio afreisde, had Biles nog een interview gegeven. Op de vraag op welk moment in haar carrière ze het gelukkigst was geweest, kwam een antwoord dat achteraf alleen maar omineus kan klinken: ‘Om eerlijk te zijn: waarschijnlijk wanneer ik vrij had.’ Het gelukkigst was ze dus niet toen ze vijf jaar geleden vier gouden medailles wegkaapte op de Spelen van Rio. Niet toen ze allround wereldkampioen werd in het turnen, wat vijf keer gebeurde. Niet toen ze in 2019 in Stuttgart nog eens twee gouden medailles binnenhaalde, en daarmee in totaal méér medailles had behaald op wereldkampioenschappen turnen dan gelijk welke andere gymnast, man of vrouw, ooit. Nee, ze was het gelukkigst geweest toen ze niet turnde. Toen het even niet meer hoefde.

Dat kan niet los worden gezien van het misbruik door de Amerikaanse teamarts Larry Nassar, die honderden Amerikaanse turnsters fysiek en mentaal kapotmaakte. Biles was een van zijn slachtoffers. ‘Op een bepaald moment sliep ik zo vaak, ‘ zei ze achteraf, ‘omdat dat voor mij het dichtst bij de dood kwam zonder mezelf pijn te doen.’ Toen ze vorig jaar hoorde dat ‘Tokio’ een jaar uitgesteld zou worden vanwege corona was haar eerste gedachte: nu moet ik het nóg een jaar uithouden bij USA Gymnastics.

Er is ook de immense prestatiedruk, die voor gewone stervelingen op zichzelf al te veel zou zijn geweest. Daar kwam op deze haperende Spelen dan ook nog eens de onzekerheid over de wedstrijdschema’s bij: zou de competitie wel doorgaan? En wanneer? Trainingsschema’s raakten in de war, de atleten zelf ook. De Britse krant Financial Times liet dit weekend weten dat de Britse topsportorganisatie tijdens de pandemie voor zeer specifieke psychologische ondersteuning zorgt. De experts doen dat op basis van onderzoek naar gijzelingen, en de pogingen om gijzelaars weer in de samenleving te integreren. Dat zegt iets over de psychische schade van corona en de coronamaatregelen.

Twee andere zinnetjes blijven nazinderen. Ten eerste die woorden uit het communiqué van USA Gymnastics, met name dat Biles zich had teruggetrokken uit de finale ‘vanwege een medische kwestie’. Als dat als een eufemisme bedoeld was, dan werd het in de dagen erna bijna het omgekeerde: een statement. Ja, het was een mentaal probleem. Maar vooral: natuurlijk is een mentaal probleem ook een medisch probleem. Het zou niet mogen, maar het gebeurt nog altijd dat psychische problemen niet zo ernstig genomen worden als pakweg een beenbreuk – ook al zijn de mentale twisties in sommige gevallen dodelijker dan fysieke letsels. Dat is, in de ware zin van het woord, achterlijk.

De exit van Biles viel vorige week samen met het nieuws dat we in eigen land veel meer middelen vrijmaken voor onze psychologen. Bij het plan van minister Frank Vandenbroucke (Vooruit), dat op 1 september ingaat, vallen vragen te stellen. Zijn acht afspraken met een psycholoog echt voldoende voor zware klachten? Maar het is een begin van een bredere erkenning van psychologische problemen. In een land met dramatische suïcidecijfers komt dat geen dag te vroeg.

Het andere zinnetje is wat Biles op haar sleutelbeen heeft laten tatoeëren, een regel van de Amerikaanse dichteres Maya Angelou: ‘and still I rise’. En toch sta ik weer op. Ook al leek het voor sommigen het tegendeel, dat is precies wat ze deed.