Hoogste migratiecijfers sinds 2016 zetten Europese top onder hoogspanning

Aan de vooravond van de Europese top in Brussel bereikt het geruzie over versterking van de buitengrenzen een nieuw kookpunt. ‘De tijd van holle praatjes moet voorbij zijn.’

Migratie staat opnieuw boven aan de Europese agenda. En niet onterecht. In 2022 stelde het Europese Kust- en Grensbewakingsagentschap Frontex 330.000 irreguliere grensoversteken naar de Europese Unie vast – voornamelijk via de Middellandse Zee en de Westelijke Balkanroute. Dat is een stijging van 64 procent ten opzichte van 2021 en het hoogste cijfer sinds 2016.

Bovendien kwamen er sinds het begin van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne acht miljoen Oekraïners naar de Unie. Vijf miljoen van hen lieten er zich op basis van de tijdelijke beschermingsrichtlijn of soortgelijke nationale beschermingsmechanismen registreren.

Cyprus

Daar komt nog bij dat enkele buurlanden van de Unie asielzoekers gebruiken om de druk te verhogen. Zo zet de Turkse president Recep Tayyip Erdogan sinds vorig jaar migranten met vluchten van Turkish Airlines in het Turkse deel van Cyprus af. Van daaruit kunnen ze probleemloos het Grieks-Cypriotische gebied bereiken.

Het is een tactiek die ook zelfverklaard Wit-Russisch president Aleksandr Loekasjenko aan de grens met Polen en de Baltische Staten gebruikt. Door die grote instroom breken er in het overbevolkte vluchtelingenkamp Pournara nabij de Cypriotische hoofdstad Nicosia geregeld onlusten uit.

Dat alles zet de asieldiensten en de opvangcapaciteit in de lidstaten onder druk, en zet de beperkingen van het migratie- en asielbeleid in Europa opnieuw in de verf. Zo slagen landen er nauwelijks in om afgewezen asielzoekers te laten terugkeren of terug te sturen –  minder dan 22 procent van hen keert uiteindelijk al dan niet vrijwillig terug.

Het Europese Dublinsysteem, dat bepaalt dat het eerste land waar asielzoekers zich registreren hun asielaanvraag moet behandelen, blijkt achterhaald. Zo is meer dan de helft van de migranten die in België asiel aanvroegen al elders in de Unie geregistreerd.

Lees verder onder de preview.

Dilemma

Daardoor speelt het aloude dilemma tussen migratiesolidariteit en -verantwoordelijkheid opnieuw op. Onder meer Italië en Griekenland vragen al jarenlang om de aangekomen migranten met een hoge kans op internationale bescherming over de Europese lidstaten te spreiden. Maar sommige landen, zoals Hongarije en Polen, weigeren dat resoluut.

En zo komt het dat Italië en Hongarije hebben besloten een groot aantal migranten niet meer te registreren, zodat ze elders in de Unie asiel kunnen aanvragen.

Zulke secundaire migratiebewegingen zorgen in onder meer België, Frankrijk, Oostenrijk en Nederland voor heel wat wrevel. ‘De migratiecrisis situeert zich echt wel in België. Wij zijn het eindstation’, aldus premier Alexander De Croo (Open VLD).

Het Europese migratiepact zoals dat door de Europese Commissie in 2020 werd opgesteld, levert op enkele kleinere verwezenlijkingen na nog altijd weinig op. En dan gaat men op zoek naar andere oplossingen.

Zo wil de Unie haar economische gewicht en visavoordelen in de strijd werpen om ervoor te zorgen dat vooral Afrikaanse landen afgewezen asielzoekers wél terugnemen. Op die manier kon Brussel Servië ervan overtuigen om zijn visaregime tegenover Burundi en Tunesië te verstrengen.

Recent nog klonk het bij het Zweedse voorzitterschap van de Unie als volgt: ‘De huidige terugkeercijfers zijn inacceptabel en ondergraven de legitimiteit van de nationale asielstelsels.’

Lees verder onder de preview.

Bovendien moeten de buitengrenzen worden versterkt. Maar over de manier waarop dat moet gebeuren, raken de lidstaten het niet eens. Al geruime tijd vraagt ruim een dozijn van hen geld van de Europese Commissie om hekwerk aan de Europese buitengrenzen te financieren.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) is daar niet tegen, zolang de mogelijkheid om asiel aan te vragen blijft bestaan. ‘Een muur, maar dan wel een met deuren’, klinkt het.

Maar de Commissie heeft daar naar eigen zeggen geen geld voor. Het waren de lidstaten zelf die de voorgestelde budgetverhoging voor grensbewaking tijdens de Europese begrotingsonderhandelingen met tien miljard naar beneden bijstelden.

Technologie

Er bestaan tussenoplossingen. Al geruime tijd pompt de Unie aan de Europese buitengrenzen geld in onder meer drones, warmtecamera’s en sensoren om migranten op te sporen. In een recente brief aan de Europese lidstaten schreef Commissievoorzitter Ursula von der Leyen dat ze nog meer middelen wil uittrekken voor surveillance- en grensinfrastructuur.

Daarnaast wil de Commissie een systeem op poten zetten waarmee de nationale asieldiensten kunnen zien of een migrant elders in de Unie een negatieve beslissing heeft gekregen.

Tot slot pleit Von der Leyen ervoor om de asielverwerkingsprocedures aan de buitengrenzen aanzienlijk te versnellen met een prescreening.

Lees verder onder de preview.

Naar aanloop van de top lopen de gemoederen hoog op. De Oostenrijkse kanselier Karl Nehammer stuurde samen met zeven andere lidstaten een brief naar Von der Leyen en Raadsvoorzitter Charles Michel om meer versterkingen aan de buitengrens te eisen.

Indien er geen bijkomende middelen worden vrijgemaakt, liet Nehammer optekenen door de Duitse krant Die Welt, is hij bereid om de gemeenschappelijke verklaring van de Europese staatshoofden en regeringsleiders deze week te blokkeren.

‘De tijd van holle praatjes moet voorbij zijn’, aldus de Oostenrijker, die net de regionale verkiezingen tegen de radicaal-rechtse FPÖ verloor.  

Van de Europese lidstaten wordt al sinds de lente van 2020 verwacht dat ze richtsnoeren ontwikkelen omtrent migratie, veiligheid en het vrije verkeer van personen in de Europese Unie.

Hoewel ze daar volgens de Europese verdragen toe verplicht zijn, slagen ze er tot op de dag van vandaag niet in een gemeenschappelijk standpunt te bereiken.

Of ze dit keer wel tot een akkoord komen, lijkt alweer hoogst onwaarschijnlijk.