Commissie keurt Pools herstelplan goed, ondanks zorgen over rechtsstaat

Meer dan een jaar nadat Polen zijn coronaherstelplan heeft ingediend, heeft de Europese Commissie dat plan woensdag goedgekeurd. Dat maakt de weg vrij voor meer dan 35 miljard euro aan subsidies en leningen. De goedkeuring volgt op intensieve onderhandelingen met Warschau over de rechtsstaat in Polen.

Polen diende zijn herstelplan begin mei 2021 in. Het vroeg om 23,9 miljard euro aan subsidies en 11,5 miljard euro aan leningen uit de faciliteit voor herstel en veerkracht (RRF), het centrale instrument van NextGenerationEU, het plan waarmee de Europese economie de coronaperiode van zich moet afschudden. Maar omdat de Europese Commissie de goedkeuring van die nationale herstelplannen afhankelijk gemaakt heeft van de engagementen die gemaakt worden om bepaalde beleidsaanbevelingen na te komen, sleepte het dossier aan.

Commissievoorzitter Ursula von der Leyen verbond drie voorwaarden aan de goedkeuring van het Poolse plan. Wegens de al jaren aanslepende bezorgdheden over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in het land moest Warschau zijn beruchte tuchtkamer voor rechters opdoeken, zijn tuchtregime voor rechters hervormen en rechters die ten onrechte ontslagen werden hun job teruggeven.

Vorige week werd een doorbraak bereikt toen het parlement in Warschau een wet goedkeurde die de tuchtkamer moet ontmantelen en het tuchtregime opnieuw afschaft. Zes rechters die eerder geschorst werden omdat ze kritiek hadden op de justitiehervormingen zijn in ere hersteld. Echter, in de Senaat is nog niet over de wet gestemd. De oppositie heeft daar de meerderheid en zegt dat de wet niet aan de eisen van de Europese Unie tegemoetkomt. Ze hoopt de tekst te kunnen amenderen.

Desondanks besliste de Commissie woensdag om haar goedkeuring te hechten aan het plan. ‘De goedkeuring van dit plan is gekoppeld aan duidelijke toezeggingen van Polen met betrekking tot de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht’, reageert Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in een mededeling. ‘Die moeten worden nagekomen voordat tot een daadwerkelijke betaling (van EU-middelen, red.) kan worden overgegaan. Ik kijk uit naar de uitvoering van deze hervormingen.’

Om het plan goedgekeurd te krijgen, moest von der Leyen haar commissarissen laten stemmen. Vicevoorzitters Margrethe Vestager en Frans Timmermans zouden tegengestemd hebben. Tijdens een persconferentie weigerde commissaris voor Economische Zaken Paolo Gentiloni op de details in te gaan. ‘Een goedkeuring is een goedkeuring’, zei de Italiaan. Voor meer nieuws verwees hij naar von der Leyen, die donderdag naar Warschau reist en daar een verklaring zal afleggen.

Nu de Commissie het licht op groen heeft gezet, verhuist het herstelplan naar de Raad, waar een gekwalificeerde meerderheid van de lidstaten nodig is om het plan definitief goed te keuren. Is dat het geval, dan krijgt Polen snel uitzicht op een voorfinanciering van 13 procent van het totale bedrag dat ter beschikking wordt gesteld, of zo’n 4,6 miljard euro.

Het Europese geld moet het land onder meer helpen het hoofd te bieden aan de impact van de miljoenen Oekraïense vluchtelingen op zijn grondgebied. De onderhandelingen tussen Brussel en Warschau moeten dan ook in die context gezien worden. Maar er wordt ook op gerekend dat Polen nu zijn veto zal laten vallen tegen de invoering van een minimaal belastingtarief van 15 procent voor multinationals. Het gaat om de omzetting van een OESO-akkoord, bedoeld om belastingontwijking en -ontduiking wereldwijd tegen te gaan. Voor huidig Europees voorzitter Frankrijk gaat het om een erg belangrijk dossier.

Critici van Polen zeggen al langer dat het land de Europese Unie chanteert en zijn gerechtelijke hervormingen allesbehalve ernstig neemt. In het Europees Parlement wordt dan ook erg kritisch gereageerd op de beslissing van de Commissie. ‘Polen voldoet op dit moment nog niet aan de basisvoorwaarden die de Europese Commissie stelt om EU-fondsen voor het Poolse herstelplan goed te keuren’, zegt bijvoorbeeld Tom Vandenkendelaere (CD&V). ‘Het Poolse parlement heeft nu een wet aangenomen om de tuchtmaatregelen terug te draaien maar heeft deze nog niet uitgevoerd en de ontslagen rechters zijn nog niet terug in hun ambt hersteld.’

Vandenkendelaere vraagt zich af of Polen het werkelijk meent dat het de rechtsstaat wil hervormen. ‘Het valt moeilijk te begrijpen dat de Europese Commissie het geweer van schouder verandert vooraleer Polen deze mijlpalen heeft behaald.’

Commissaris Gentiloni wou woensdagavond enkel kwijt dat de goedkeuring geen impact heeft op de lopende juridische procedures met betrekking tot de problemen met de rechtsstaat in Polen. ‘Dat zijn aparte werkstromen’, zei hij afgemeten.