Het lijkt geen toeval dat de slachtoffers van de vermeende terreurdaad in Brussel Zweeds waren. De terreurdreiging in Zweden werd afgelopen zomer al verhoogd naar vier op een schaal van vijf. Maar waarom is het land doelwit? In gesprek met drie Zweedse terrorismedeskundigen.
Waarom Zweden?
Marco Nilsson, universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit van Jönköping: Na de val van het kalifaat was er een depressie in het radicale, islamistische milieu. Niets leek nog te werken. Nu vervangen de Koranverbrandingen het voormalige narratief van de IS. Dit nieuwe verhaal zegt: de strijd gaat door, er is een reden om te blijven vechten.
Magnus Ranstorp, al dertig jaar terrorismeonderzoeker en -adviseur: De reputatie van Zweden is vanaf 2010 gekanteld. Eerst door het groeiende bendegeweld, en recenter door de nieuwe geopolitieke verhoudingen en de lidmaatschapsaanvraag bij de NAVO. Het beeld van Zweden veranderde in bepaalde kringen heel drastisch vanaf 2022. Rond die tijd kwam een desinformatiecampagne over de Zweedse sociale dienst op gang. Ouders van moslimkinderen die uit huis waren geplaatst, deelden aangrijpende foto’s in een Facebookgroep. Die had al snel dertigduizend volgers. De beweging werd opgepikt door internationale extremistische ‘influencers’. Het werd een virale campagne. Overal berichtten Arabische media over hoe moslimkinderen in Zweden werden gekidnapt. Dat narratief werd wereldwijd aan honderden miljoenen moslims gevoed.
(Lees verder onder de preview)
Daarbovenop kwamen de Koranverbrandingen. Die trend begon in 2022 bij de Deens-Zweedse rechts-extremist Rasmus Paludan en leidde destijds in Zweden tot de zogenoemde Pasen-rellen. Dat incident werd niet zo sterk opgepikt in de moslimwereld. Dat gebeurde wel toen Paludan besloot een Koran te verbranden voor de Turkse ambassade. Voor terreurorganisaties in Afghanistan was dat het startschot om op te roepen tot terroristische aanslagen in Zweden. Aanhangers werden aangemaand ‘het inspirerende voorbeeld van Charlie Hebdo‘ te volgen.
In het voorjaar en de zomer van dit jaar begon ook de uit Irak gevluchte Salwan Momika (een christen, nvdr) Korans te verbranden, voornamelijk voor een moskee in Stockholm. Vervolgens is de Zweedse ambassade in Bagdad bestormd en zijn terreurorganisaties als de IS en Al-Qaida bedreigingen beginnen te uiten. Dat alles heeft ertoe geleid dat Säpo (de Zweedse inlichtingendienst, nvdr) de terreurdreiging van drie naar vier verhoogd heeft. De terreurorganisaties schilderen Zweden af als speerpunt in de oorlog tegen de islam. Zweden is de grootste vijand. De overheid zou de Koranverbrandingen niet alleen toestaan maar ook aanmoedigen. Dat vormt de achtergrond van wat in Brussel is gebeurd: de voetbalsupporters stonden symbool voor Zweden.
(Lees verder onder de preview)
Moet men de Zweedse wetgeving rond de vrijheid van meningsuiting aanpassen?
Nilsson: Die discussie is sinds de Koranverbrandingen aan de gang. De regering evalueert of ze de ordningslagen (de wet omtrent de publieke orde, nvdr) moet amenderen. De overheid heeft een langdurig onderzoek ingesteld. Eigenlijk hoopte ze dat het probleem in de tussentijd vanzelf zou verdwijnen, maar dat blijkt niet het geval. Het probleem is dat de Sverigedemokraterna (de Zweden Democraten, een radicaal-rechtse partij die gedoogsteun verleent aan de centrumrechtse minderheidscoalitie, nvdr) tegen een wetswijziging is. De regering is volledig afhankelijk van steun van de Zweden Democraten. Het kabinet wil aan de macht blijven, maar tegelijkertijd moet het laten zien dat het optreedt. Het huidige veiligheidsrisico is veroorzaakt door de Koranverbrandingen, dus daar moet de regering iets mee doen.
Een paar dagen geleden was er een rechtszaak in Linköping tegen een man die twee jaar geleden een Koran had vernield. Hij is veroordeeld voor haatzaaien, niet wegens de Koranverbranding zelf maar door de muziek die hij erbij afspeelde. Het ging om hetzelfde nummer dat werd gebruikt door de man die een paar jaar geleden in Nieuw-Zeeland tientallen mensen in een moskee heeft afgeslacht. Die rechtszaak heeft het probleem dus niet opgelost. Wettelijk is het verbranden van de Koran nog altijd toegestaan.
(Lees verder onder de preview)
Nilsson: Bovendien hebben bepaalde figuren in radicale kringen een goed geheugen. Zelfs als Koranverbrandingen worden verboden, kan een lone wolf zich nog lange tijd beledigd voelen en op wraak zinnen. De dreiging verdwijnt niet meteen nadat het wetboek is aangepast.
Ranstorp: Deze kwestie valt niet in de wet vast te leggen. Nu de geest uit de fles is, zal de negatieve beeldvorming rond Zweden niet een-twee-drie verdwijnen. Met ontzetting moeten we toezien hoe Denemarken met een pistool tegen het hoofd de vrijheid van meningsuiting inperkt. In 2017 veranderden ze de godslasteringswetten, en nu voeren ze nog ingrijpender aanpassingen door. Ik steun Koranverbrandingen geenszins, maar het is gevaarlijk als je ad hoc aan wetten begint te sleutelen.
Wat ik probeer te zeggen is: dit probleem zal niet opeens verdwijnen. Radicale groeperingen proberen onze fundamentele waarden in te perken, en dat laten we niet gebeuren. Zweden is een van de meest individualistische en seculiere landen op aarde. Onze religie, tussen aanhalingstekens, is onze democratie, de rechtsstaat, gelijkwaardigheid voor de wet. Dat zijn de vrijheden waar wij voor vechten en die botsen met religieuze normen en patriarchale structuren in veel andere delen van de wereld. Als we Koranverbrandingen verbieden, moeten we dan ook de Prideparade opheffen? Wat je ook veel hoort is: ‘Wie zijn zij, met hun autoritaire regimes en lak aan vrouwenrechten, om ons de les te lezen over ethiek’?
Welke politieke gevolgen zal dit hebben in Zweden?
Nilsson: Uiteraard willen de Zweden Democraten al langer de immigratie beperken en de deportatie van immigranten makkelijker maken. Het valt nog te bezien of dat ook daadwerkelijk zal gebeuren. Het internationale recht beperkt de bewegingsvrijheid. Een paar jaar geleden probeerde de Zweedse regering extremistische imams te deporteren, maar die zouden in hun land van afkomst met de doodstraf worden bedreigd. Een deportatie was dus simpelweg onmogelijk.
Mats Fridlund, onderzoeker en docent Ideeëngeschiedenis aan de Universiteit van Göteborg: Een aanslag als deze versterkt het anti-immigratiesentiment. De Zweden Democraten hebben al geroepen dat ze de nationale veiligheid willen vergroten en grenscontroles verder aanscherpen. In zekere zin is het vooral symboolpolitiek. Het zou een aanslag als die in Brussel niet voorkomen hebben.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier