Uit woede en onbegrip: pamflet over de schande van armoede is een kort en kwaad boekje. Auteurs Jos Geysels en Erik Vlaminck nemen geen omwegen. ‘Hoe meer mensen kwaad worden, hoe liever wij dat hebben.’
Terwijl bij arme mensen de waterkraan wordt dichtgedraaid, meldde het tijdschrift Bouwkroniek in 2017 met trots: ‘Steeds meer landgenoten schaffen zich een eigen zwembad aan’. Zwemmen is gezond, maar het eigen zwembad laten vollopen met drinkwater lijkt ons een slecht idee.
Toch bleef de brandweer, tot enige jaren geleden, in een aantal Vlaamse gemeenten particuliere zwembaden gratis met drinkwater vullen. Probeer het maar eens uit te leggen aan een alleenstaande met kinderen bij wie net de waterleiding werd afgesloten.
Nog een trend. Terwijl de aankoop van particuliere zwembaden in de lift zit, is het aantal openbare zwembaden drastisch gedaald. Op een parlementaire vraag (15 februari 2017) antwoordde Vlaams minister Philip Muyters dat er in Vlaanderen 297 openbare zwembaden overblijven. In 2006 waren dat er nog 371. De enen beschikken over een eigen zwembad en/of kunnen naar subtropische zwembaden reizen terwijl anderen moeten zoeken waar ze tegen betaalbare prijzen kunnen (leren) zwemmen. Een deel van de wereld blijft zwemmen met de kraan open terwijl anderen het met schaarse druppels moeten stellen.’
Tot zover een hoofdstukje uit Uit woede en onbegrip: pamflet over de schande van armoede. ‘De cijfers zijn ondertussen achterhaald door onderzoek van Apache‘, zei Jos Geysels op de voorstelling van het boekje bij Tutti Fratelli in Antwerpen, de sociaal-artistieke werkplaats onder leiding van Reinhilde Decleir. ‘Ondertussen zijn er nog minder openbare zwembaden en nog meer private. Het is een sprekend voorbeeld van hoe onze samenleving redeneert vandaag: ieder zijn eigen plons. Eigen ik eerst.’
Het pamflet van minister van staat Jos Geysels en auteur Erik Vlaminck, de man achter de brieven van Dikke Freddy, is wat een pamflet hoort te zijn. Kort (44 pagina’s). Kwaad. Glashelder. Geysels en Vlaminck schetsen ‘zonder maars en tenzijs’ de staat van het land inzake armoede. Verwacht geen geruststellende lectuur. Mocht het armoedebeleid van de afgelopen decennia u niet al bloedkwaad hebben gemaakt – ongeacht welke partij ervoor bevoegd was: het heeft over nagenoeg de hele lijn gefaald – dan zult u het worden door deze heldere opsomming van duizelingwekkende cijfers. Succesauteur Geert Mak noemt het boekje zonder overdrijven ‘het J’Accuse…! van nu’.
Ook onbegrip is niet alleen de drijfveer maar ook het resultaat van de lectuur van het pamflet. Maatregelen die hun werkzaamheid hebben bewezen in de strijd tegen armoede zijn er. Waarom worden ze dan niet of halfslachtig gebruikt? Politieke onwil, stellen de auteurs vast.
Meer dan ooit geldt dat voor het regeerakkoord van de regering-Jambon. Samen met armoede-experts zochten Geysels en Vlaminck vruchteloos naar één doelstelling rond armoedebestrijding. Dat is een breuk met het verleden, weet Geysels. ‘Vroeger haalden Europese, federale of Vlaamse doelstellingen soms de regeerakkoorden. Het optrekken van de uitkeringen tot de Europese armoedegrens was zo’n evergreen.’
Niet dat die doelstellingen werden gehaald. De federale regering van Charles Michel (MR) liet na om de laagste uitkeringen tot boven de Europese armoedegrens op te trekken. Net als de regering van Elio Di Rupo (PS) ervoor. En de kinderarmoede in Vlaanderen is ondanks de belofte van voormalig Vlaams minister Liesbeth Homans (N-VA) om die te halveren — ‘reken mij daar maar op af’ — de laatste tien jaar verdubbeld.
Geysels: ‘Misschien heeft Bart De Wever (N-VA) daarom al voor de verkiezingen aangekondigd dat zulke beloftes het best niet meer herhaald werden. Dat zijn kijk het heeft gehaald in de Vlaamse regeringsonderhandelingen, is triest en de wereld op zijn kop. In plaats van het nodige te doen om een doel te halen, laten ze het doel vallen.’ Op die manier, vult Erik Vlaminck aan, ‘wordt de lat zo laag gelegd dat je er onmogelijk nog onder kunt gaan’.
Een cynicus zou zeggen: deze Vlaamse regering is tenminste eerlijk. Andere regeringen, ook die met linkse partijen, hebben hun beloftes niet ingelost. Dan maar beter geen beloftes.
Jos Geysels: Het klopt dat ook voor regeringen met een andere politieke samenstelling armoedebestrijding geen prioriteit was. Maar pleiten, zoals in het Vlaamse regeerakkoord, voor een warm Vlaanderen en dan koudweg de zo noodzakelijke ambities rond armoede wegmoffelen: het is eerder schijnheilig dan eerlijk.
U schrijft: ‘Het doel is niet meer van de wereld een betere plaats te maken, maar een betere plaats voor jezelf in die wereld. Eigen ik eerst.’ Hoe is die maatschappelijke omwenteling te verklaren?
Erik Vlaminck: (grijnst) Er zijn een aantal zaken verdwenen uit de Vlaamse canon. Ik kom uit een katholiek nest. Ik heb er geen spijt van dat ik het katholieke overboord heb gegooid, maar wel dat we als samenleving solidariteit en andere christelijke waarden, waarvan je sommige ook vond in de socialistische zuil, méé hebben weggegooid.
Geysels: Het antwoord op uw vraag kun je vinden bij de Nederlandse cabaretiers Kees van Kooten en Wim de Bie. In 1980 richtten zij De Tegenpartij op, een fictieve partij met slogans als ‘Geen gezeik, iedereen rijk’ en ‘Samen voor ons eigen’. Mensen gingen die satire zo serieus nemen dat Van Kooten en De Bie ermee gestopt zijn. Die slogans vatten perfect de maatschappij van de laatste dertig à veertig jaar samen. Waarden zoals solidariteit, die in het door deze Vlaamse regering weinig gewaardeerde middenveld centraal staan, dreigen ondergesneeuwd te worden.
Kunt u daar een voorbeeld van geven?
Geysels: In 1976 werd de wet op het OCMW gestemd. Die straalde uit dat je solidair moet zijn met wie het minder heeft. De baseline was dat je recht hebt op een menswaardig leven. In 1994 kwam artikel 23 in de Grondwet, ik heb het mee mogen goedkeuren: ook daarin stonden rechten voor zwakkeren centraal. Vandaag zouden die voorstellen het niet meer halen. Nu ligt de focus op de plichten van zwakkeren, niet meer op hun rechten.
Een mooi voorbeeld was mevrouw Maggie De Block (Open VLD), die het een aantal jaren terug presteerde om op de Internationale Dag tegen de Armoede te zeggen dat wanneer de economie groeit er automatisch meer mensen aan de slag raken – en dus ook de armoede vermindert.
Klopt dat dan niet?
Vlaminck: Natuurlijk niet. Dat is het verhaaltje van de taart die altijd groter moet omdat er dan meer stukken te verdelen zouden zijn. De realiteit leert dat er hoogstens wat meer kruimels van tafel vallen.
200.000 mensen verdienen minder dan 11 euro per uur. 66.000 Belgen werken voor het brutominimumloon van 9,80 euro per uur. Het aantal werkende armen wordt in België momenteel geschat op 4 procent van de werkende bevolking. Dat betekent dat 1 op de 5 armen werkt. Ze zijn met meer dan het aantal leefloontrekkers! En toch blijf je de hardnekkige mythe horen dat werk de belangrijkste buffer is tegen armoede en dat armen lui zijn.
1 op de 5 armen werkt. Ze zijn met meer dan het aantal leefloontrekkers! En toch blijf je de mythe horen dat werk de belangrijkste buffer is tegen armoede.
U wordt kwaad van de term ‘ecoproletariaat’. Waarom?
Geysels: Die komt van mijn vriend Pieter De Crem (CD&V). In het voorjaar debiteerde hij, met de waardigheid hem eigen, dat hij zich zorgen maakt over het ontstaan van ‘een ecoproletariaat’ wanneer je klimaatmaatregelen neemt die ‘niet realistisch zijn’. Dan breekt toch je klomp? Tientallen jaren vechten we voor een menswaardig bestaan, en die gasten moven niet. En dan plots pleiten voor maatregelen die iedereen ten goede komen? Klimaatsceptici en armoede-ontkenners vinden elkaar wonderwel, vandaar dat Bart De Wever die term zo gretig heeft overgenomen. (fel) Elke klimaatmaatregel is in wezen een sociale maatregel. Je moet je gewoon afvragen wie ervoor zal betalen.
Kunt u eens een klimaatmaatregel noemen die ook sociaal is?
Geysels: Er zijn er genoeg. Met het geld dat je bespaart door de woonbonus af te schaffen, kun je nieuwe sociale woningen bouwen of de bestaande renoveren. Doe dat volgens de hoogste energienormen en je slaat twee vliegen in één klap: lagere energiefacturen én minder impact op het milieu. Dat is wat ze van plan zijn in Wallonië.
‘Men bestrijdt de armen, niet de armoede’, schrijft u.
Vlaminck: ‘Voor wat hoort wat’: zulke uitspraken bewijzen telkens weer dat er geen seconde wordt stilgestaan bij de problemen van mensen in armoede. Vandaar ons hoofdstukje over de zere tenen van de armen. Mensen weten niet dat heel veel armen sukkelen met hun voeten en benen omdat ze goede sokken en schoeisel ontberen. Sokken vind je niet in het tweedehandscircuit. Die worden gedragen tot je er met de grote teen of hiel doorheen zit en dan verdwijnen ze in de vuilnisbak. En schoenen moeten, in tegenstelling tot andere kledij, echt goed passen. Van goedkope schoenen, gemaakt van plastic, krijg je gezondheidsklachten. Daarom kunnen zo veel armen niet goed stappen of niet lang rechtstaan. En die mensen willen ze nu de straat opjagen voor verplichte gemeenschapsdienst? Mensen die vaak al voltijds bezig zijn met aan eten raken, met ervoor zorgen dat hun kinderen niet met een lege brooddoos naar school moeten? Hoe kun je dat anders noemen dan het bestrijden van de armen?
Geysels:Politici blijven ervan uitgaan dat arme mensen ‘OCMW’ers’ of ‘doppers‘ zijn. Terwijl het aantal werkende armen twee tot drie keer groter is dan het aantal armen dat bij het OCMW aanklopt. Dat zijn mensen die samen met ons werken, maar hun ellende niet aan onze neus hangen. Erg moedige mensen, zonder enige buffer wanneer ze tegenslag krijgen. Ook onzichtbaar zijn arme gepensioneerden, net als de 1 op de 4 mensen met een handicap die in armoede leven. We moeten ingaan tegen het gekakel en de fabels dat mensen in armoede lui zijn.
Is het ook een fabel dat je armoede niet kunt uitroeien of bestrijden? U somt een paar oplossingen op en ook expert sociaal beleid Wim Van Lancker (KU Leuven) zegt het deze week in Knack: ‘Armoedebestrijding is bij uitstek een kwestie van keuzes. Er zijn wel degelijk oplossingen.’
Vlaminck: Die voorbeelden zijn er absoluut, bovendien zonder de budgetten te verhogen. Jos gaf al het voorbeeld van de woonbonus, maar ook de kinderbijslag is een maatregel die zonder extra budget cruciaal kan zijn in de bestrijding van armoede.
Geysels: Wij vinden dat de kinderbijslag universeel moet blijven. Dat is de conclusie van vele decennia sociale strijd: je behoudt het draagvlak voor solidariteit door ze universeel te maken. Tegelijk mag binnen die solidariteit wel enige selectiviteit bestaan. In het nieuwe systeem krijgt ieder kind het basisbedrag van 162,20 euro. Verlaag dat voor wie het niet zal voelen en investeer wat je daarmee uitspaart in extra sociale toelagen. Op die manier kun je op een aantal jaren tijd de kinderarmoede significant doen dalen. In Canada is de kinderarmoede zo in tien jaar tijd gehalveerd. Alle armoedeorganisaties hebben begin dit jaar, toen de kinderbijslag werd overgeheveld naar de deelstaten, aan de Vlaamse regering gevraagd om het zo te doen. De N-VA was mordicus tegen, daarin gevolgd door de Open VLD.
De oplossingen zijn er en ook de intenties – althans tot voor deze Vlaamse regering. Toch is de afgelopen decennia armoede niet structureel gedaald. Maakt dat jullie boek relevanter dan ooit, of net meer dan ooit een slag in het water?
Geysels: Om golven te maken kan een slag in het water helpen. Het is niet omdat een regeerakkoord weinig reden geeft tot optimisme dat we niet hoopvol mogen zijn. Er zijn steeds meer mensen die beseffen dat een rijk land het geld en de mogelijkheden heeft om armoede effectief te laten dalen.
Vlaminck: Ik zal u iets hartverwarmends vertellen. De uitgever laat weten dat de eerste druk van ons pamflet, 2000 exemplaren, meteen na verschijnen zo goed als uitverkocht is. Hartverwarmend zijn ook de eerste reacties van lezers. Mensen die in armoede leven en voor wie dit pamflet een hart onder de riem is, maar zeker ook mensen die niet in armoede leven en die de woede en het onbegrip gaan delen. Hoe meer mensen kwaad worden, hoe liever wij dat hebben.
Uit woede en onbegrip: pamflet over de schande van armoede, Jos Geysels en Erik Vlaminck, Uitgeverij Vrijdag, 10 euro.
De auteurs schenken hun royalty’s integraal aan armoedeorganisaties en ook de uitgeverij doet een inspanning. Wie meerdere exemplaren tegelijk wil aankopen, kan dat aan een voordeeltarief.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
