Op hun halfjaarlijkse top hebben de Europese regeringsleiders weinig beslist en veel verdaagd.

Op de top van regeringsleiders in Wenen werden geen belangrijke beslissingen genomen.” Zo begon zaterdagavond, om 22u.05, de nieuwsflash van de VRT-radio over de Europese raad in de Oostenrijkse hoofdstad. De top was het derde item in het nieuwsbulletin. Ondanks anderhalve dag onderhandelen moesten twee staatshoofden, vijftien eerste ministers en dertig ministers van Financiën en Buitenlandse Zaken het afleggen tegen de burgemeesters van Vilvoorde en Zaventem. En ook een nieuwe aflevering in het Monica Lewinsky-feuilleton kreeg voorrang.

De radio oordeelde met kennis van zaken. Spectaculaire beslissingen vielen er in Wenen inderdaad niet. De hete brij rond het geld van de Unie en de kosten van de uitbreiding werden onaangeroerd naar maart doorgeschoven. Zelfs over het statuut van de europarlementsleden geraakte men het niet eens.

En toch nam na afloop niet één regeringsleider het woord malaise of stagnatie in de mond. Integendeel, in de slotverklaring hebben de Vijftien het over een “Weense strategie voor Europa”. Sjieke, nietszeggende woorden waar ook de aristocratie van het voormalige Kakanië zo dol op was. “Dit was een heel nuttige vergadering”, lachte Tony Blair al zijn tanden bloot. De Belgische premier dacht er net eender over. “We zijn er niet om nieuws te maken, wel om de continuïteit van het beleid te verzekeren. Er werd hier goed werk verricht.”

De Unie moet de volgende maanden vele en moeilijke knopen doorhakken en niemand ziet momenteel hoe ze het kluwen tijdig zal kunnen ontwarren. Maar sombere voorspellingen zijn aan de zelfverzekerde chefs van Europa niet besteed. Ze worden weggelachen als wereldvreemde domheid of, erger nog, journalistieke sensatiezucht.

De chefs verkeren in een roes omwille van de euro. Hoewel de eenheidsmunt pas op 1 januari een feit is, ontwikkelt ze nu al een verbazingwekkende zwaartekracht. Dossiers en thema’s, zoals de fiscale harmonisatie, die decennialang in vele veto’s waren gebetonneerd, worden nu moeiteloos losgewrikt. De euro brengt een dynamiek op gang die politici naar adem doet happen. “De dingen gaan nu heel snel en we krijgen het steeds moeilijker om de controle te behouden”, zegt Erik Derycke (SP), die in Wenen niet echt aan het feest was. Dehaene gedraagt zich in Europese zaken zo dominant, dat hij steeds gemakkelijker vergeet zijn buitenlandminister het woord te verlenen. Die vergetelheid illustreert de juistheid van de diagnose van Derycke: “Het zwaartepunt van de federale politiek verschuift in versneld tempo van de Wetstraat naar de Europese raadsvergaderingen”. Het Europees verhaal van de regering wordt hoe langer hoe meer een monoloog van Dehaene.

HAGUE SOLLICITEERT BIJ EVP

Ook William Hague, de leider van de Britse conservatieven, beseft dat hij niet aan de kant mag blijven. Voor de tweede keer op rij nam hij deel aan een top van de Europese Volkspartij (EVP), die door Wilfried Martens werd voorgezeten en waar vooral de oppositie uit de Unie sterk vertegenwoordigd was. Niet alle aanwezigen waren opgezet met de komst van Hague. Vooral Dehaene maakte van zijn hart geen moordkuil. “Het is een vriend van Martens. Ikzelf heb geen enkel contact met Hague en zo wil ik het houden.”

De koele ontvangst stoorde de Tory-leider nauwelijks en na de vergadering nam hij ruimschoots de tijd voor een babbel. “De Britse conservatieven kunnen tot een hechte samenwerking komen, indien de EVP haar programma bijschaaft. Veel hoeft er niet gewijzigd te worden, want ik kan bijna alles onderschrijven. Alleen de passus over het Europees federalisme is onverteerbaar. Ik heb goede hoop dat daar over gepraat kan worden, ik maakte hier met verschillende mensen afspraken om werk te maken van de vernieuwing van de EVP.”

Dat er binnen de Europese christen-democratie een inhoudelijke discussie komt, staat vast. De Spaanse premier Jose Maria Aznar kreeg de opdracht om een restyling door te voeren. “De EVP begint aan een nieuw hoofdstuk in haar geschiedenis. Ze moet dynamischer worden, opener ook, zodat ze weer de grote partij van het centrum wordt. Daarom is het noodzakelijk dat we onze boodschap actualiseren.” Aangezien Aznar solide conservatieve wortels heeft en Spanje volgens een tweepartijensysteem functioneert, bestaat er geen twijfel over de ouvertures die hij wil maken. De behoudsgezinde klemtonen zullen toenemen en de traditionele christen-democratische partijen zoals de CVP zullen zich er steeds minder comfortabel voelen.

De koppigheid waarmee Hague een zitje in de EVP nastreeft, bewijst de groeiende impact van de Unie. Geen haar in het kapsel van Margaret Thatcher dacht eraan om zich in die kringen op te houden. Ook voor John Major was het totaal ondenkbaar. Bij Hague is het van moeten. Om een beetje voeling met de Unie te houden en niet compleet in de marge te belanden, moet hij in de wachtkamer van de EVP.

Ook in Groot-Brittannië sneuvelen oude dogma’s en taboes bij bosjes. Bij de onderhandeling van het Verdrag van Amsterdam wou Blair niet weten van een Europese defensie-identiteit. Een jaar later pleit hij voor een autonomer militair optreden van de Unie. Over het waarom van die bocht was in Weense wandelgangen veel te doen en algemeen werd aangenomen dat het Blairs antwoord op de euro was. Omdat hij hoe dan ook in het centrum van de Europese besluitvorming wil geraken en met de euro noodgedwongen buitenspel staat, zoekt hij andere thema’s om het initiatief naar zich toe te trekken. Verder heeft het bedenkelijk Europees vertoon in Bosnië en Kosovo Blairs ideeën doen evolueren. Daarnaast zijn er de belangen van de Britse defensie-industrie. Die wordt met groeiende Amerikaanse concurrentie geconfronteerd en de overtuiging wint veld dat alleen een Europese oplossing, een fusie van Aerospatiale-Matra, Daimler-Benz Aerospace en British Aerospace, soelaas kan brengen.

Voor zo’n druk blijken regeringsleiders zelden ongevoelig. Ook in Wenen werd dat bewaarheid. De dutyfreelobby van luchtvaartmaatschappijen en veerdiensten slaagde erin om drie kwartier van de spreektijd van de eerste ministers binnen te pikken. De discussie over Rusland en Turkije werd er drastisch voor ingekort. Een tevreden Blair kondigde aan dat de dreigende sluiting van de winkels – een beslissing uit 1991 – misschien niet doorgaat. Groot-Brittannië kreeg de steun van Frankrijk en Duitsland en samen hopen ze het verzet van de kleintjes (Denemarken, Nederland en België) te breken.

Het geeft te denken dat het Europees antwoord op de chaos in Rusland volledig werd overschaduwd door het gemeier over het belastingvrij winkelen. Veel constructiefs had de Unie over Rusland niet te vertellen. Ze legt er zich bij neer dat ze tot toeschouwer is gedegradeerd en bidt de Almachtige dat Rusland geen tweede Balkan wordt. Ze wil wel voedsel sturen, hoewel er geen enkele zekerheid is dat ze daarmee de maffia niet verrijkt. “Tot aan de grens weten we wat er met onze hulp gebeurt, nadien kunnen we alleen maar gissen”, illustreerde Jacques Santer op onnavolgbare wijze de Europese onmacht.

KOUDE OORLOG MET TURKIJE

Bij een koel drankje liet Dehaene zich vrijdagnacht ontvallen dat Europa over zijn grenzen moet nadenken. Aanleiding voor die verzuchting was de dreigende catastrofe in Rusland en het dovemansgesprek met Turkije. De Turken voelen zich onheus behandeld, omdat ze eind 1997 in Luxemburg niet als kandidaat-lid werden behouden. Sindsdien heerst tussen Turkije en de Unie iets dat op Koude Oorlog lijkt en ook in Wenen kwam er geen idee op tafel dat daar een einde kan aan maken.

Misschien was Wenen er de geschikte plaats niet voor. Op enkele honderden meters van de Hofburg, het Habsburgs paleizencomplex van de schone schijn waar de regeringsleiders vergaderden, stonden de eerste van de 25.000 tenten die Kara Moestafa bij het tweede beleg van Wenen in 1683 liet optrekken. De Turken werden bij deze frontale botsing met Europa in de pan gehakt en het hoofd van de onfortuinlijke grootvizier vormt nog altijd een bezienswaardigheid in het geschiedkundig museum van de stad. Wenen is dus niet meteen de ideale locatie om met Turken tot een vergelijk te komen.

Het was er evenmin het moment voor. Er is de affaire- Öcalan, en bovendien was dit de eerste top in zestien jaar zonder Helmut Kohl. De voormalige Duitse kanselier zit er voor iets tussen dat de relaties met Turkije bekoelden. Voor een eventuele koerscorrectie kwam Wenen te vroeg, ook al omdat Kohl er erg present was. In het groot salon van de imposante barokke bibliotheek werd hij door de vroegere collega’s tot “Europees ereburger” uitgeroepen. Een onderscheiding die tot dusver alleen Jean Monnet te beurt viel.

De nieuwe Duitse regering van Gerhard Schröder heeft hoe dan ook andere prioriteiten dan Turkije. Ze wilde in Wenen scoren met de werkgelegenheid en de nodige ervaring opdoen om vanaf 1 januari het voorzitterschap waar te nemen.

De Duitsers krijgen hun pact voor tewerkstelling, maar moesten daarvoor eerst het verzet van de christen-democratische premiers oprollen. Een makkie. De EVP telt slechts drie van de vijftien eerste ministers en die gaven hun akkoord nadat ze de toezegging kregen dat het pact niet veel meer wordt dan in Luxemburg in 1997 werd afgesproken. “Onder die voorwaarden stemden we ermee in”, aldus Dehaene die toegaf dat een pact beter klinkt. In juni zal blijken of, zoals de premier suggereert, de Duitse campagne voor het pact een pr-operatie is, dan wel of er meer aan de hand is.

Uiteraard is er meer aan de hand. De nieuwe Duitse minister van Financiën Oscar Lafontaine opende al diverse nieuwe fronten. Dat van de rentevoeten, de fiscaliteit, de ecotaks, en ook dat van de grote investeringen. De nabijheid van de euro en het vertrek van Kohl en Theo Waigel, de Beierse conservatieve minister van Financiën, scheppen ruimte voor initiatieven die tot voor kort onbespreekbaar waren. Voor het eerst bestaat er een reële kans dat de Unie concreet werk zal maken van het fameuze Europese sociaal model, waar tot dusver vooral over gepraat werd. Zelfs Dehaene erkende dat er nu meer mogelijk is dan onder Kohl en dat hij daar zijn voordeel kan mee doen. “Het is bekend dat er socialisten zijn met wie ik beter overeenkom dan met sommigen binnen mijn partij. Zo verwonderlijk is dat niet. Bij de socialisten heb je onwaarschijnlijk grote meningsverschillen, ook al omdat het nationaal belang er dikwijls de bovenhand haalt.” Derycke slikte, maar kreeg de kans niet om te repliceren want de premier walste al naar de volgende vraag.

EERST HET GELD, DAN HET IDEAAL

Vele eeuwen was de Hofburg het pronkerige centrum van een imperium waar de Habsburgers zich in pracht en mondaine praal voor de werkelijkheid verschansten. Elke verandering was een bedreiging voor de Hausmacht en daarom werd in die balzalen het Metternich-systeem bedacht, een methode om elke revolutie uit het Habsburgse rijk te bannen. In de Hofburg creëerden ze hun eigen wereld, één die buiten de tijd stond. Het behoud van de status-quo was het ultieme beleidsdoel van de Habsburgse keizers.

Die sfeer had ook de regeringsleiders te pakken. In een decorum met zoveel porselein wilde niemand brokken maken, zeker niet over zoiets triviaals als geld. De hoop dat er een doorbraak kwam rond Agenda 2000 en de toekomstige financiering van de Unie bleek een illusie. Gastheer Oostenrijk dirigeerde de debatten op een manier dat iedereen met een prachtige pirouette rond het obstakel kon dansen zonder dat men op elkaar botste.

De Duitsers moeten het nu op een speciale top in maart klaren en dat wordt nachtwerk. Het staat zo goed als vast dat er in februari een conclaaf komt om het pad te effenen. Over één punt zijn de Vijftien het ongeveer eens: het plafond van de middelen mag de 1,27 procent van het bruto binnenlands product niet overschrijden. Momenteel wordt slechts 1,12 procent aangesproken en nogal wat lidstaten willen dat zo houden, ongeacht de kosten van de uitbreiding.

Vooral Duitsland en Nederland dringen daarop aan, omdat ze zo de zekerheid hebben dat de eigen bijdragen verminderen. In beide landen groeide die centenkwestie al tot een politiek debat uit. Schröder zei dat het Duitse chequeboekje geen oplossing meer biedt, terwijl Nederland zich in het regeerakkoord op een vermindering van de Europese bijdragen met circa 26 miljard frank vastpinde. Als de netto-betalers niet inbinden, moet de Unie de volgende jaren fors in de landbouw en de hulp aan de zuiderse lidstaten besparen. De Nederlandse premier Wim Kok was na de Weense top niet echt optimistisch over de kansen op een vergelijk. “Veel nieuws heb ik hier niet vernomen. Als we er in maart niet uitgeraken, stevenen we op een volwaardige crisis af.”

Opmerkelijk is dat het Benelux-overleg in het centendispuut onbestaande is. Nederland stoort zich niet aan de bedenkingen van België en Luxemburg en denkt alleen aan het nationaal belang. Dit is niet het moment voor de grote visies of het verheven Europees ideaal, nu gaat het om de centen.

In Wenen werd er niet over de opvolging van commissievoorzitter Santer gepraat, althans zo luidt het officieel. Maar de geruchtenmolen draaide op volle toeren, want begin juni moeten de regeringsleiders een naam naar voren schuiven. In principe wordt het iemand uit een groot land en een sociaal-democraat. Liefst een persoon met een beetje visie. Te veel visie hoeft echt niet, want absoluut onbetaalbaar. Als de budgettaire hardliners het halen, is er geen geld voor een beleid en kan men Santer verder op de winkel laten passen.

Paul Goossens