Communiceren met dementerenden: Naomi Feil over de Validation-techniek die ze uitdokterde.

Dat ook met demente mensen communicatie mogelijk blijft, heeft Naomi Feil onder de aandacht gebracht. Om contact te leggen met gedesoriënteerde ouderen ontwikkelde zij de Validation-techniek die volgens onderzoek en naar eigen zeggen goede resultaten oplevert. Die techniek wordt – naar haar eigen zeggen met goede resultaten – toegepast in verschillende landen: de Verenigde Staten, Australië, Canada, Nederland, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk… Maar in Vlaanderen komt er veel kritiek op Feils inzichten.

Naomi Feil: Ik groeide op in het Montefiore Home in Cleveland (Ohio), waar mijn vader, een psycholoog, directeur was. In dit rustoord had mijn vader, lang voor er sprake was van Alzheimer, aparte afdelingen voor gedesoriënteerde bejaarden, die door de andere rusthuisbewoners nogal eens slecht werden behandeld. In 1963 werd ik door mijn vader op die speciale afdeling ingeschakeld. Ik heb dan een methode ontwikkeld om zelf mee te gaan in de belevingswereld van gedesoriënteerde ouderen, en die wereld te accepteren, te benoemen en te bevestigen. Ervaring leert dat deze methode – Validation – de dementerende gelukkiger, rustiger en tevredener maakt en ook de omgeving van de dementerende bevrediging schenkt.

U heeft het over de ultieme levensopdracht van gedesoriënteerde ouderen.

Feil: Dementerende mensen hebben net zoveel gevoelens als iedereen. Maar veel van hun cognitieve functies zijn verloren gegaan: het korte geheugen, het logisch denken, het besef van tijd en plaats. In elke fase van ons leven hebben we een levenstaak te vervullen. Wij moeten accepteren dat gedesoriënteerde bejaarden de balans moeten opmaken van hun leven. Dit moeten ze doen om niet in pijn maar in vrede te kunnen sterven.

Dus moeten we proberen om die onverwerkte gevoelens naar buiten te helpen brengen, waardoor die mensen rustiger worden.

Feil: Ik geef een voorbeeld. Als een vrouw niet huilt als zij een kind verliest, is het goed mogelijk dat zij op hoge leeftijd zichzelf tracht te genezen door te huilen om dat kind dat zij, lang geleden, is verloren. Zulke gevoelens van schaamte of pijn zijn voor altijd ingeprent in onze hersenen. Als we ouder worden, takelen de hersenen af en raken we nogal eens de normale controle over onze gevoelens kwijt. Onverwerkte gevoelens komen dan voor het eerst naar buiten. Gedesoriënteerde bejaarden willen dus de laatste koffers pakken; oude mensen willen sterven in een schoon huis.

Hoe werkt de Validation-techniek?

Feil: Als mensen jarenlang emoties doorslikken, groeien die emoties en worden ze giftig. Als die gevoelens dan geuit worden en vervolgens gevalideerd door een vertrouwd toehoorder, worden ze minder intens. Wanneer op die gevoelens geen acht geslagen wordt, of als ze ontkend worden, nemen ze integendeel in kracht toe: de veronachtzaamde kat wordt, zoals Carl Jung het formuleerde, een tijger.

Validation-werkers gaan dus mee in de innerlijke wereld van de dementerende ouderen en bevestigen hen in die wereld. De gevoelens van de ouderen worden minder heftig; ze voelen zich gelukkiger. Als niet naar deze ouderen geluisterd wordt, gaan ze zich meer en meer in zichzelf keren en raken ze in het diepste stadium van dementie, het stadium van de levend dode mensen.

De aanpak van de Validation-werker verschilt afhankelijk van de fase waarin de gedesoriënteerde oudere zich bevindt. U onderscheidt niet drie, maar vier stadia van verwardheid.

Feil: Ja, maar je moet er wel rekening mee houden dat dementerenden in de loop van de dag in verschillende stadia van dementie kunnen verkeren. Dit impliceert dat veel observatie nodig is, vooraleer je met Validation kan starten. Licht gedesoriënteerde ouderen, in het eerste stadium van verwardheid, gebruiken nogal eens mensen uit het heden als symbool voor het verleden. De bejaarde vrouw die beweert dat haar kamergenote haar ondergoed steelt, symboliseert bijvoorbeeld haar zuster op wie zij toen ze kind was, erg jaloers is geweest. In dit eerste stadium bestaan er al technieken om met de oudere mee te gaan: concrete vragen stellen, de patiënt laten herformuleren, herinneringen ophalen. Een fotoboek kan helpen om het verleden duidelijker op te roepen en hierover vragen te stellen.

In het tweede stadium raken ouderen hun tijdsbesef kwijt. Ze geven het op zich vast te houden aan de chronologische volgorde en trekken zich in zichzelf terug. In dit stadium keert de dementerende terug naar fundamentele, universele gevoelens van liefde, haat, scheidingsangst… Dit stadium vergt aanraking, oogcontact, herformuleringen, woorden die gevoelens uitdrukken, zachte, lage stemgeluiden…

Stadium drie is de fase van de voortdurend herhaalde bewegingen. Dan zijn echte gesprekken dikwijls moeilijk, maar is communicatie toch mogelijk via aanraken, via het zingen van oude liedjes en spiegelen. Tijdens het spiegelen kopieert de Validation-werker de lichaamsbewegingen, ademhaling, oogopslag, bewegingen van handen en voeten. Bijvoorbeeld, een vrouw zit in een rolstoel en slaat herhaaldelijk met haar vuist in haar andere, open hand. De Validation-werker benadert haar van voren, knielt tot op haar oogniveau, of lager en begint met zijn vuist in zijn andere hand te slaan, met hetzelfde ritme en dezelfde intensiteit. Hij neemt haar manier van ademen over, haar gelaatsuitdrukking en oogopslag. Na een aantal seconden stopt de vrouw met slaan en kijkt hem aan. Hij stopt ook met slaan. Er volgen enkele seconden van zwijgend oogcontact. De validation-werker zegt “u werkt hard”. “Da’s waar”, antwoordt de vrouw.

Het laatste stadium is dat van de vegetatie, dan hebben alleen aanraking en zachtjes praten nog een invloed.

Het gaat om empathie.

Feil: Inderdaad. Als de Validation-werker een oudere wil valideren, moet hij zich eerst “centreren” en “leeg maken”. Dat wil zeggen dat je jezelf wegcijfert, zodat je je helemaal kan inleven in de andere.

“Validation, een nieuwe visie op omgaan met gedesoriënteerde ouderen”, Uitgeverij Kavanah, 4de herziene druk, ISBN 90 74034 55 1.

“De Validation-methode in de praktijk”, uitgeverij Lemma, ISBN 90 5189 315 9.

Workshop over Validation: Onafhankelijke Ziekenfondsen, Piet Van Eenooghe, 02/778.92.11.

M.T